25
De woel ge Balkan als inspiratiebron
Met dë 'billen
.schudden voor Jezus
Volop feest op Willem de Kooning Academy
UB40 koestert de eenvoud
Tarkan dreigt Turkse
nationaliteit te verliezen
De romans van A. den Doolaard zijn, hoewel een halve eeuw oud, nog steeds actueel
Andere inborst
I fté n U p
Gergjev wijzigt
opnieuw z'n
opera-keuze:
nu Don Carlos
Rotterdams Dagblad
Vrijdag 23 april 1999
Maar al te vaak heeft de Nederlandse schrijver A.
den Doolaard (1901-1994) het woelige Joegoslavië
zijn 'tweede vaderland'genoemd, logisch, omdat
de schrijver een groot deel van zijn leven in het land
doorbracht en op die manier de ontwikkelingen op
de Balkan op de voet kon volgen. Over die
ontwikkelingen schreef hij veel reportages en een
aantal romans, waaronder 'Onent Express' en 'De
bruiloft der zeven zigeuners'. Alhoewel Den
Doolaard deze romans al voor de Tweede
Wereldoorlog schreef, zijn 2e nog steeds actueel.
Door Jacob Moerman
A den Doolaard wond zich maar al
te vaak op over de westerse houding
jegens zijn geliefde Balkan. Vlak
voor zijn overlijden ergerde hij zich
nog regelmatig aan de eenzijdige
berichtgeving over de strijd in Bos-
mé. Hu probeerde tegen het einde
van zijn leven nog steeds de achter
gronden van de Balkan-conflicten te
verduidelijken, en het verhaal gaat
dat hij daar tot aan zijn dood slapelo
ze nachten aan overhield.
Zijn meest bekende 'Balkan-roman'
Door Peter van Eijkelenburg
RotterdamNet als vorig jaar kent
het komende Gergjev Festival een
plotselinge wjjzigmgin de operapro-
grammenng. Chef-dingent Gergjev
zou in september metzyn eigen Ki-
rov-koor uit Sint Petersburg en met
het Rotterdams Philharmonueh Or
kest in Ahoy' één avond een opvoe
ring zonder wisselende decors ge
ven van de Verdi-opera 'Un ballo in
maschera'. Vorige week heeft Gerg
jev daar echter plotseling ernstige
bezwaren tegen aangetekend. Hij
zou te weinig tijd hebben om de ope
ra in te studeren, overtuigde hij RP-
hO-directeur Zeegers. In plaats
daarvan wil hy 'Don Carlos' doen,
ook van Verdi.
,,[k weet het, ik breng u slecht
nieuws, dit is geen sterk verhaal,"
zei Zeegers gisteren ootmoedig te
gen de gemeenteraadscommissie
Kunstzaken. Russische wispelturig
heid van Gergjev, vindt de RPhO-di-
recteur. „We hebben er stevig over
gepraat en we dansen zeker niet
naar de pijpen van Gergjev."
De politici reageerden ontstemd op
het nieuws. „Als je zo makkelijk de
ene opera door de andere vervangt,
kun je er misschien maar beter hele
maal van afzien. Want een artistieke
noodzaak is er dus kennelijk niet,"
bromde PvdA'er Ruud van Middel
koop. CDA-lid Frans Jozef van der
Heijden veronderstelt dat er per
soonlijke belangen van Gergjev in
het spel zijn. De gemeenteraadsle
den vinden de switch bovendien
vreemd, omdat de keuze voor de
'Ballo' tevoren omstandig en en
thousiast gemotiveerd was door het
orkest: 'een van de interessantste zij
het niet onmiddellijk aller-populair-
ste opera van Verdi'. Dat gebeurde
overigens pas nadat de aanvankelij
ke keuze voor 'Falstaff ook al verla
ten was.
Voor Gergjev en zijn Kirov-gezel-
sehap is 'Un ballo in maschera' een
onbekende, niet eerder uitgevoerde
opera. 'Don Carlos' is dat niet. Twee
jaar geleden heeft Gergjevdeze ope
ra in Amerika gedaan met Placido
Domingo in de hoofdrol. Gergjev en
Kirov hebben dus waarschijnlijk
veel minder repetitietijd nodig om
deze Verdi-opera straks opnieuw in
Ahoy' uit te voeren.
RPhO-directeur Zeegers: „Persoon
lijke belangen? Ach, die spelen na
tuurlijk altijd een rol. Vraag het
Gergjev zelf maar."
Het Gergjev Festival van afgelopen
september zou in de Rotterdamse
Schouwburg een aantal uitvoerin
gen brengen van de opera Tristan'
van Wagner. Die opera moest ech
ter, ook op dringend verzoek van
Gergjev en op een laat moment,
plaats maken voor 'Manon Lescaut'
van Puccini. Dat werd een tamelijk
fiasco. Het jaarverslag '98 van het
Gergjev Festival meldt daarover:
„Met name door een ongelukkige
samenloop van omstandigheden in
het voortraject waaronder pro
blemen met de regisseur, met de
keuze van de opera, de beperkte be
schikbaarheid van de solisten, com
municatieproblemen en verschillen
van inzicht in artistiek en muzikaal
opzicht tussen dirigent en Reisope-
A. den Doo
laard in 1976.
Archieffoto Rotter
dams Dagblad
is Oriënt-Express uit 1934, waarin
de opkomst en ondergang wordt ge
schilderd van de Macedonische vrij
heidsbeweging. Binnen het tijdsbe
stek van dertig jaar heeft Den Doo
laard het leven van drie generaties
beschreven. Het boek begint in
1903, als de Macedoniërs in opstand
komen tegen de Turken, en eindigt
in 1933wanneer de idealen zijn ver
dwenen. Den Doolaard gebruikte
voor zijn roman historische gege
vens en eigen waarnemingen. In
1929 werkte hij als dokwerker in
Marseille, toen hij een bericht in een
krant las over een bomaanslag op de
Orient-Express in het zuiden van
Servië, wat onder de koninklijke
dictatuur nog niet Macedonië mocht
worden genoemd De vage medede
lingen over de Intern Macedonisch
Revolutionaire Organisatie intri
geerden hem zo sterk, dat hij me
teen de nachttrein richting Belgra
do nam. Daar schreef hy zijn eerste
artikelen over de Macedonische ver
zetsstrijders, voor een Franse krant.
Deze reeks leverde hem het basis
materiaal op voor Onent-Express.
Den Doolaard had in 1929 al snel m
de gaten dat de situatie op de Bal
kan zeer ingewikkeld was. En ook
besefte hij dat hy zich moest verdie
pen in de geschiedenis. Aan zijn ei
gen waarnemingen had hij niet ge
noeg: „Zonder het te weten had ik
echter mijn vingers in een politiek
wespennest gestoken, omdat Mace
donië een twistappel was tussen
Joegoslavië, Bulgarije en gedeelte
lijk ook Griekenland, met op de ach
tergrond Italië en nog verder weg de
Sovjet-Unie," vertelde hij m zijn in
1982 verschenen biografie 'Portret
van een kunstenaar', die was ge
maakt op basis van gesprekken met
Hans van de Waarsenburg.
Schedels
In de jaren dertig heeft hij rondge
reisd door Joegoslavië en in de jaren
vijftig woonde hij er met zijn gezin.
Een van de merkwaardigste ge
denktekens die hij er had gezien,
stond in de stad Nis. Daar zijn in een
grote cementen obelisk 952 schedels
ingemetseld; de relieken van de
mislukte opstand van Servische
boeren tegen de Turkse overheerser
m 1806. Nadat tweehonderd opstan
delingen waren onthoofd, besloot de
Turkse sultan een deel van de sche
dels voor het bouwwerk te gebrui
ken als waarschuwing. De obelisk is
een van de symbolen geworden van
het collectieve geheugen van de Ser
viërs.
Den Doolaard was een zeldzaam
schrijver, omdat hij zich kon identi
ficeren met de mentaliteit van de
Balkan en wees op het daar nog
steeds aanwezige verleden. Dat
maakt dat zijn vooroorlogse romans
en veel van zijn uitspraken nog
niets aan actualiteit hebben verlo
ren, Het is dan ook denkbaar dat hij
de huidige oorlog in een breder ka
der had kunnen plaatsen, beter dan
wie ook in Nederland.
„Er is tussen de mensheid en de aar
de, waarop zij leven moet, een diepe
en geheimzinnige lotsverbonden
heid: oorlogen zijn de aardbevingen
van de geschiedenis, ze ontstaan
schijnbaar even onverwacht en ze
hebben even diepe, onvermijdelijke
oorzaken," vertelde hij in 1991 in
een interview. En ook: „Wie het ver
leden van Joegoslavië kent, krijgt
een heel andere kijk op het heersen
de conflict," doelend op de burger
oorlog. Een uitspraak die hij ook nu
had kunnen maken, als hij nog in le-
Alaln Platei
brengt ode
aan de schep
ping in 'tets op
Bach Foto Chris
van der Burght
Door Martin Bijkerk
Rotterdam Op het dak van een
flat, tussen de antennes en de airco-
ventilatoren, is een enorm zooitje
ongeregeld neergestreken. Het be
staat uit slangenmensen die ook
fantastisch kunnen dansen, acroba
ten, jongleurs, lint-gymnastiek-
meisjes, een compleet barok-ensem-
b)p met zangers, acteurs, een lange
donkere yogi met de langste benen
die ik ooit heb gezien en een paar
kinderen. In een krappe twee uur
brengen zij een absurde en krank
zinnige ode aan de creativiteit en
daarmee aan de Schepper zelf, op
een manier die alleen Alain Platei
met zijn Les Ballets contemporaries
de ]a Belgique kan bedenken en op
de planken kan zetten.
Een zinderend feest dat ontroert,
verbaast, en waarin hoge kunsten
als muziek van Bach (meest sonates
en aria's uit cantates) en dans een
gelijkwaardige plaats hebben naast
'lage' (maar daarom niet minder
spectaculaire) kunsten als cirkel-
zaagwerpen, travestie acts, balk-
jongleren en bizarre acrobatiek. Het
zorgde voor het ene open doekje na
het andere voor onder meer de
meest lenige en acrobatische dans
solo die ik ooit op het toneel heb
aanschouwd.
Wie enkele jaren terug al compleet
overdonderd uit de voorstelling
'Bonjour Madame' kwam, kon toen
niet weten dat die ongebreidelde
creativiteit van Platei en zijn men
sen een climax zou bereiken in Tets
op Bach'.
Hoge kunst
In Tets op Bach' rekent Platei voor
eens en voor altij d af met de gedach
te dat de muziek, en zeker de kerk
muziek van Bach, voorbehouden is
aan de hoge kunst meteen plechtig
sausje. In zijn voorstelling schud
den de (bijna) blote billen en buiken
in een hysterisch geil dansje op de
aria *Mein Jesus tröstetmich' of hip-
hopt en breakdanst het ensemble
Unisono op een fuitsonate. Toch is
ook Platei niet ontkomen aan de
goddelijke associaties aan de mu
ziek van Bach, want Tets op Bach'
lijkt een ode aan de schepping van
mensen en hun kunst, kunsten en
kunstjes, en niet te vergeten hun
energie en passies.
De voorstelling lijkt almaar op een
explosie af te stevenen en die explo
sie blijkt de meest krankzinnige
glitter-travestie-play-back-acts ooit
vertoond op het toneel op de hit
CWhat if God was) One of Us', Het
iicht was nog niet uit toen het pu
bliek stampend en joelend eer be
toonde aan de dansers.
Les Ballets contemporaines de la
Belgique met Tets op Bach' door
Alain Platei Gezien op 22 april in
de Rotterdamse Schouwburg.
RotterdamEr viel een hoop te vie
ren gisteren op de Rotterdamse Wil
lem de Kooning Academy. Niet al
leen werden de nieuwe onderko
mens officieel in gebruik genomen,
ook was er de presentatie van een
boek over leven en werk van oud-do
cent Kees Franse en werd een nieu
we skiff van de roeiploeg ingewijd.
Maar het feestje stond bovenal in
het teken van de uitreiking van de
Maaskantprijs, die iedere twee jaar
wordt uitgereikt aan een veelbelo
vende student of net afgestudeerde
van de Hogeschool voor de Beelden
de Kunst.
Dit jaar mocht de 25-jarige Gabnëla
Guzman de prys in ontvangst ne
men, voor haar documentaire over
het syndroom van Usher. De oud
studente maakte de film in opdracht
van de Hellen Keilerstichting, waar
van een aantal afgevaardigden
die ook aan de ziekte van Usher lij
den naar de uitreiking was geko
men
Bij het syndroom van Usher ont
staat pigmentvorming achter het
netvlies, waardoor het zicht steeds
minder wordt. Uiteindelijk volgt
volledige blindheid. Opmerkelijk
genoeg komt de genetische aandoe
ning alleen voor bij mensen die doof
of slechthorend zijn, zodat de pati
ent in het eindstadium van het syn
droom alleen nog contact via de tast
zin rest
Documentaire
De aanvankelijke opdracht bestond
uit het maken van een voorlich
tingsfilm over de ziekte. „De Hellen
Kellerstichting kwam met een lijst
van drie pagina's aanzetten van wat
daar allemaal in moest,'' vertelt
maakster en prijswinnares Guzmén.
„Dat betrof zo'n beetje alle informa
tie die maar beschikbaar was over
het syndroom van Usher. Maar ik
heb de stichting als beeldend kun
stenares ervan kunnen overtuigen
dat we beter een documentaire kon
den maken. Bij een voorlichtings
film val je meestal in slaap, zo saai
zijn ze."
De oud-studente portretteerde in
haar film vier mensen die lijden aan
het syndroom van Usher in verschil
lende stadia van de ziekte. Dekijker
beleeft door de vormgeving mee hoe
een patiënt de wereld waarneemt.
„Zo staan de woorden in hun geba
rentaal in andere volgorde in een zin
dan bij onze spreektaal," verklaart
Guzman. „Dus heb ik het ook op die
manier ondertiteld."
De documentaire zal onder zo'n
tweehonderdvijftig instanties als
scholen en het Rode Kruis worden
verspreid. Ook is de film voorlopig
te bekijken in de Willem de Kooning
Academy, tesamen met de werk
stukken van de elf anderen genomi
neerden voor de Maaskantprijs. Bo
vendien zal in juli het werk van Ga-
briëlle Guzmén in de Kunsthal te
zien zijn als onderdeel van de eind
examenpresentatie van de hoge
school.
De middag op de Willem de Kooning
Academy kwam naast de uitreiking
van de Maaskantprijs vooral in het
teken te staan van de in 1982 overle
den Rotterdamse kunstenaar Kees
Franse. De Hogeschool presenteer
de vol trots het van zijn hand aange
kochte schilderij 'Oranjeboomstraat
5' uit 1967. Het doek zal komen te
hangen in de docentenkamer van de
academie, tussen de andere werken
van oud-docenten.
Symbolisch
Daarbij overhandigde Coen Schim-
melpenninek van der Oije, naast di
recteur van het Historisch en het
Maritiem Museum te Rotterdam
ook voorzitter van de Stichting
Kunstpublicaties Rotterdam, het
eerste exemplaar van een boek over
het leven en werk van Franse aan
hogeschooldirecteur Richard Ou-
werkerk. Een symbolisch eerste
exemplaar althans, want 'Kees
Franse. Een Rotterdams kunste
naar 1924-1982)' ligt al sinds decem
ber vorig jaar in de schappen van de
boekwinkels. „Toen hadden we het
ook al willen presenteren," veront
schuldigt Schimmelpennick zich,
„maar na een forse brand in het huis
van onze penningmeester ging dat
niet door."
Het rijk geïllustreerde boek over de
kunstenaar, die bij de meeste Rot
terdammers vooral bekend is als de
maker van de 'appels' aan de Heem
raadsingel, is geschreven door Mar-
johen van Riemsdijk. Zij mocht er
van de Stichting Kunstpublicaties
mee aan de slag, nadat het idee er
voor was ontstaan door een einds
criptie van een kunsthistoricus over
Franse.
Schimmelpennick kan zich nog de
lijd herinneren dal Franse begon te
doceren aan de Willem de Kooning
Academy. „Hij begon in 1964," ver
telt hijJtfaar Franse heeft het altijd
als een nevenactiviteit gezien. Hij
deed het vooreen dag in de week; de
rest van zyn tyd was voor de kunst."
All Campbell als aanvoerder van het thans tienkoppige UB40 In een
afgeladen Ahoy'; het meest gewaardeerd om het feest der herken
ning. Foto Rob Verhoret
Door Louis Du Moulin
Rotterdam—Alles draait om de een
voud, zong ooit Het Goede Doel. Het
geheim van de lange levensduur
van UB40 is hoogstwaarschijnlijk
dat nooit van dat sobere beginsel
werd afgeweken. De Britse reggae-
formatie borduurt al meer dan twin
tig jaar voort op het culturele erf
goed van Bob Marley en diens Ja-
maicaanse geestverwanten. Simpel
maar tegelijkertijd zeer aansteke
lijk, daann blijft de kracht schuilen
van de vrolijke vriendenclub uit Bir
mingham. Zo bleek gisteravond in
het afgeladen Ahoy bij het eerste
optreden op Nederlandse bodem
sinds een kleine zes jaar.
In de tussentijd mag de hitgevoelig
heid van UB40, die in de jaren tach
tig ronduit enorm was, behoorlijk
zijn afgenomen, als podiumattractie
weten frontman Ali Campbell en de
zynen (thans negen man) nog steeds
van wanten. Al moet gezegd dat de
heren wel erg zwaar leunen op de
grote successen uit de eerste be-
staanshelft; die hen van kansarme
werklozen opwaardeerden tot alom
geliefde multi-miljonairs.
Waarmee ze het niet alleen zichzelf
gemakkelijk(er) maken, maar voor
al ook tegemoet komen aan de wens
van de trouwe achterban: voor het
overgrote deel 30-pIussers, die bij
een avondje UB40 lekker uit hun
dak willen gaan door zoveel moge
lijk pretnummers met de band mee
te brullen. Vandaar dat het inter
mezzo met minder bekende reggae-
covers (afkomstig van het jongste al
bum 'Labour Of Love III' en bij toer
beurt door andere bandleden voor
gezongen) door de elfduizend 'feest
neuzen' eigenlijk als storend werd
ervaren.
Geweldig was dan ook de ontlading
toen na dat 'vreemde uitstapje' Ali
Campbell weer het voortouw nam
om 'Red, Red Wine' in te zetten. Na
anderhalf uur mocht tweede stem
Astro, jarenlang bekend als de
minst muzikale onder deze Verre
van-virtuozen', de finale 'Rat In The
Kitchen' tot een soort carnavalskra
ker dirigeren. Daarbij bleef het na
tuurlijk niet, anders zou Ahoy' spon
taan zijn afgebroken. De reeks joli
ge toegiften werd beëindigd meteen
half-emStige noot: 'Legalize It',
UB40's gedurfde muzikale pleidooi
voor legalisering van softdrugs.
Hoewel in Nederland niet echt
noodzakelijk, ging het er toch in als
spaee-cake, pardon koek.
UB40 in Ahoy'. Bijgewoond: gister
avond. Herhaling: vanavond. Ver
volgens op zondag 11 juli in het
Goffertpark, Nijmegen.
Rotterdam Popidool Tarkan, mo
menteel ook razend populair in
West-Europa, dreigt zyn Ttirkse na
tionaliteit te verliezen. Het Turkse
leger eist van hem dat hij onmiddel
lijk naar zijn vaderland terugkeert
om de dienstplicht te vemdlen,
maar Tarkan weigert dat
'De prins van de Bosporus' verklaar
de vorig jaar in interviews dat hij,
gezien zijn status als superster, van
de toenmalige premier Yilmaz en
minister van Defensie Sezgin niet
onder de wapens hoefde. Het leger
stak daar echter een stokje voor. Ie
dere Turkse man boven de 18 moet
anderhalf jaar in dienst.
De in Duitsland opgegroeide Tar
kan, die lange tijdheen en weer pen
delde tussen New York en Turkije,
hakte in november vorig jaar de
knoop door en vestigde zich perma
nent in de Verenigde Staten. Hij wil
de uitstel van zyn dienstplicht: een
lange tijd in het leger zou zijn suc
cesvolle carrière dwarsbomen.
Begin deze maand schreef de pro-
Koerdische krant Ozgör Politika
echter dat Tarkan geen trek had in
de oorlog met de Koerdische arbei
derspartij PKK. Hoewel de popmu
zikant officieel te boek staat als
Turk, wordt er vaak gespeculeerd
over een Koerdische afkomst
Inmiddels heeft de controverse een
hoogtepunt bereikt Ankara stelde
18 april als deadline waarop Tarkan
in iWkye moest zyn. Maar de ster
trok zich er niks van aan en moet
nu, bij terugkeer in Turkije, terecht
staan voor een militaire rechtbank.
Toch lijkt het hem niet koud te la
ten. „Wacht op mij Turkije, ik kom
ooit wel terug," sprak hij onlangs ge
ëmotioneerd in een met zesduizend
fans gevuld Ahoy1. De Turkse pers
en bevolking lijken eensgezind in
hun standpunt. Een fantastische ar
tiest, maar een gezonde Turkse jon
gen gaat in dienst, zo is de menine
i t>
'Summerteeth'
Reprise/
Warner
.26 min.
Met z'n vorige band Uncle Tupelo leverde zanger-gitarist Jeff Tweedy een
niet geringe bijdrage aan de opleving van de alternatieve country-rock.
Denk aan het vernoemen van die stroming naar het uit 1990 daterende de
buutalbum van die groep, de No Depression-beweging. Zyn huidige plat
form Wilco werd aanvankelijk nogal eens bestempeld als een voortzetting
van Uncle Tupelo onder andere naam, maar blijkt toch anders van inborst
Op deze derde langspeler grossieren Tweedy en z'n drie maatjes (pedal steel-
gitanst Bob Egan blijkt te zyn afgevallen) in avontuurlijke, veelal lichi-me-
laudiuLcke popsongs. Gevoelig als in het verleden Big Star (ofwel Chris
Bell) en Alex Chilton, wier geest in de akkoordenschema's en instrumentatie
nadrukkelijk doorklinkt. Anderzijds, Wilco doet soms evenzeer denken aan
Beck of pakweg de Teenage Fanclub. Met dien verstande dat de eigenheid
toch aldoor overheerst, waardoor 'Summerteeth' kan worden bijgeschreven
als een van de aangenaamste verrassingen, van dit voorjaar.
Louis Du Moulin
