i Maandag 22 Juli. Eerste Blad A°. 1889.. N°. 7292. Drie-en-veertigste Jaargang. Verschijnt dagelijks, uitgezonderd Dinsdag. uitgëvërTTIodé. .soHKRKisNTsr'UJS, per kwartaal BURMA Uï BAK KTKtX9&. Schiedam, 20 Juli 1889. «XOHOA.NO BRUNO. Den 9an Juni van dit jaar werd te Rome bet standbeeld onthuld van Giordano Bruno. ■Velen hadden dezen naam nimmer gehoord, en zeker zou het in deze eeuw der standbeelden met dit monument gegaan zijn, als met zoo veel andere, namelijk, dat de persoon, dien 2e vereereo, op den dag der onthulling en nog een paar dagen daarna wordt besproken, om vervolgens voor andere voorstellingen plaats te maken, indien niet de hevige tegen stand, dien de oprichting van dit beeld opge wekt heeft, de belangstelling van honderden ook hier te lande in buitengewone mate had opgewekt. Menig lezer van een en ander blad heeft gevraagd: »wie is toch die veel besproken Bruno?" en kreeg tot antwoord: özoek hier of daar en ge zult uw weetgierig heid bevredigd vinden." Om aan veler wensch te voldoen, deelen •we omtrent den man, die gedurende de laatste -weken zooveel hoofden in beweging bracht, het eeD eu ander mede. In den Spectator van 6 Juli jl. lezen we in een opstel van den hoogleeraav J. P. N. "Land het volgende omtrent Giordano Bruno: yZoo prykt dan in de hoofdstad der Latijnsche Christenheid het standbeeld van den stouten denker, dien hare hoofden voor nog niet driehonderd jaren op hetzelfde plein ten vure ■hadden gedoemd. Het vereenigde Italië heeft een oude schuld met waardigheid betaald; zonder beschimping der tegen party werd door het vestigen van een blijvend monument het recht der vrye gedachte beaamd om tot aan do poorten der kerk hare stem te doen hooren. "Wie zich daarbinnen te huis gevoelt, mag in ajjne geestelijke woning niet gestoord worden onder den koepel van St. Pieter, waar Draper het beeld van den ketter onthuld wilde zien, zou het misplaatst zyn, zoolang het pausdom .in wezeD blyft. Op de markt, onderden vrjjen hemel, die aan allen gemeen is, beeft de aloude leer van het gezag voortaau te kampen met geene andere wapenen, dan aan elke eerlyke overtuiging ten dienste staan. Dat is de betee- feenis van de hulde, aan Giordano Bruno ge bracht, gelyk wij ze n -0en jaren geleden roet dezelfde bedoeling aan onzen Spinoza hebben bewezen. Niet de bijzondere leer en niet hare onrechtzinnigheid, maar de vrjjheid om ook onrechtzinnig te leeren werd door die duizenden geëerd, waarvan slechts weinigen verstaan hadden, wat de held van het feest indertyd ver kondigd had. De door den hoogleeraar aangehaalde Aroe- xikaansche schrijver John William Draper vraagt in zjjn beroemd werk ^Geschiedenis van de Worsteling tusschen Godsdienst en Wetenschap": Hebuen al deze reusachtige lichamen millioeotallen, zoo ver van ons verwijderd, dat ze voor ons ongewapend oog zelfs niet zichtbaar zjjn hebben ze geen ander doel dan hetgeen de godgeleerden hun toekennen: ons licht te gevea? Bewijst hunne ontzettende grootte niet, dat, gelijk ze de middelpunten van kracht zijn, ze ook middel punten moeten zyn van beweging zonnen voor andere wereldstelsels? Toen al deze feiten nog zeer onvolmaakt be kend waren inderdaad meer als veronder stellingen dan als feitengaf Giordano Bruno, een Italiaan, die zeven jaren na Copernicus' dood werd geboren, een werk uit over de »0n- eindigheid van hot heelal en van de werelden" hy was ook de schrijver van ^Avondgesprekken op asch-woeosdag", eene verdediging van Co pernicus' stelsel, en van »De eene en eenige oorzaak der dingen". Hier rong nog bjjgevoegd worden eene in 1584 verschenen allegorie, »De uitdrijving van het zegepralende beest". Ook had hy, ten gebruika der toekomende sterren kundigen, alle waarnemingen bijeenverzameld, die hy kon vinden, betreffende de nieuwe ster, welke in 1572 plotseling iu het sterrenbeeld Cassiopeia verschenen was, en die in licht sterk te toenam, totdat deze alle andere sterren overtrof. Zij kon duidelijk overdag gezien wor den. Op eens, elf November, was zij zoo helder a"e Venus in haren grootsten glans. In Maart daaraanvolgende was zij eene star van de eerste grootte. Binnen weinige maanden veranderde zij herhaaldelijk van kleur, en verdween in Maart 1574. Aanvankelijk was Bruno voor de kerk be stemd. Hy was dominicaan; maar tot twijfel gebracht door zjjne overdenkingen over de transsubstantiatie en de onbevlekte ontvange nis, Ily was er aiet op bedacht zyne meeningen te verbergen en gevoelde welhaast de tucht roede der geestelijke overheid, weshalve hij het noodzakelijk achtte een schuilplaats te zoekenachtereenvolgens in Zwitserland Frankryk, Engeland en Duitschland. De koud- neuzige speurhonden der inquisitie volgden zyn spoor zonder gewetensbezwaar en joegen hem terug naar Italië. Hjj werd in Venetië gevangengenomen, en gedurende zes jaren in de Piombi opgesloten, zonder hoeken, zonder papieren, zonder vrienden. In Engeland had hjj lezingen gehouden over de veelheid der wereidenin dat land bad hy iu het Italiaansch zijn meest belang rijke werken geschreven. De verwoedheid tegen hem was niet weinig aangewakkerd door z'yn voortdureud verzet tegen de onoprechtheid en de valscke voorgevens zyner vervolgers door zyne aanwijzingen dat hy, werwaarts hij zich wendde, overal verniste twijfelzucht aau- trof, doch verborgen achter schijnheiligheid; door zijne verklaring dat hy niet streed tegen het geloof der menschen, maar tegeu hetgeen zjj voor geloof wilden doen doorgaandoor zyne worsteling met eene r» jotzinnigheid, die noch zedelijkheid noch geloof bezat. In zijne ïAvondgesprekken" drong hij aan op de stalling, dat de H, Schrift nooit bedoeld had wetenschap te onderwyzen, maar alleen de zedelijkheiden dat haar geen gezag toe komt p sterren- en natuurkundig gebied. Ia het bjjzonder moeten we de meening ver werpen, dit' zy bevat omtreDt het samenstel der wereld, dat de aarde eene platte opper vlakte is, rustende op pijlersdat het blauwe gewelf een uitspansel is, de vloer van den hemel. Integendeel moeten wij gelooven, dat het heelal oneindig is, opgevuld met licht gevende en ondoorschijnende werelden, waar van vele onbewoond zijn; dat er niets boven en rondom ons is dan ruimte en sterren. Zyne overdenkingen over deze onderwerpen hadden hem tot hat besluit gebracht, dat de denkbeelden van Averroës niet ver van de waarheid zyn dat er een verstand is, hetwelk [pven geeft aan het heelal; de zichtbare wereld eene uiting of openbaring van dit verstand is, voortgebracht en in stand gehou den 'Lor daarvan uitgaande kracht, en dat, zoo die kracht ophield te werken, alle dingen zouden verdwijnen. Dit altydtegenwoordige, allesdoordringende verstand is God, die in alle dingen leeft, ook in die, welke schjjnen niet te levenalle dingen zijn bestemd om bewerktuigd te worden, om tot leven te wor den opgewekt. Daarom is God vdeeenigaen eeuwige oorzaak der dingen"sailes in allen". Bruno mag alzoo in de rij der wjjsgeerige schrijvers gesteld worden tusschen Averroës en Spinoza. De laatste hield het er voor, dat God en het heelal hetzelfde zijn; dat alles geschiedt door eene onveranderlijke natuurwet, door eene onoverwinbare noodzakelijkheid dat God is het heelal, een reeks noodzakelijke bewegingen of handelingen voortbrengende, tengevolge van intrinsieke, onveranderbare en onwederstaanbare krachtsontwikkeling. Op verlangen der geestelijke overheid werd Bruno van Venetië Daar Rome overgebracht, iu de gevangenis der inquisitie opgesloten en beschuldigd niet alleen een ketter, maar een ketterhoofd te zyn, die niet-toelaatbare dingen had geschreven over godsdienst. De voor naamste beschuldiging, tegen bern ingebracht, was, dat hij het bestaan van vele werelden hacl onderwezen, eene leer, strijdig met den geheelen inhoud der H. Schrift, in bet bijzon der wat betreft het verlossingswerk. No twee jaren in de gevangenis te bebbtm doorgebracht, werd by voor den rechter gebracht, schuldig verklaard aan de hem ten laste gelegde feiten, in den ban gedaan, en na edelaardige weige ring om iels terug te nemen van hetgeen hjj volgens zyne overtuiging had uitgesproken, aan de wereldlijke overheid overgeleverd om gestraft te worden, »zoo genadig mogeljjk, en zonder bloedstorting", de afschuwelijke formule voor levend verbranden, vastgebonden aan een paal. Wel v. etende dat, al vemie- tigden zijne pjjnigers zyn lichaam, zyne denk beelden in da menschheid zouden voortleven# voegde hij aan zyne rechters toe^Misschien velt gij dit vonnis over my met groote? vreeze, dan waarmede ik het aanhoor". Het vonnis werd ten uitvoer gelegd; op 46 Februari van het jaar 1600 werd hjj te Rome levend verbrand. Niemand kan zonder diep gevoel van mede lijden aan de smarten denken dier tailooze martelaars, welken nu eene door deze, dan weder door gene party ter zake van hunne godsdienstige overtuiging levend verbrand zyn. Maar ieder van dezen vond in zijne laat ste oogenblikken kiachtigen ea onwrikbaced steun. De overgang van dit leven tot bet volgende was voor hen, hoe hard i-.et oordeel moge geweest zyn, de overgang uit voorby- gaanden kommer tot eeuwig geluk; uit de wreedheid der aarde tot de genade des hemela. De martelaar geloofde, dat een onzichtbare hand hem zou geleiden op zyn weg door het donkere dal, een vriend hem vergezellen, des te vriendelijker en krachtiger, naarmate de verschrikking der vlammen grooter zou zy0# Bruno miste dien steun. De wijsgeerige mee dogen, waarvoor hy zyn leven gaf, konden hem geen troost geven. Hy moest den laat sten strijd alleen strijden. Getuigt de houding van dezen eenzame niet van byzondere grootheid van iets, dat de menscheiyke natuur tot bewondering dwingf# wanneer ze hem daar ziet staan in denauW verlichte gerechtszaal, ten overslaan van de onverbiddelijke vierschaar? Geen aanklager# geen getuige, geen pleitl~zorger wordt hief opgemerkt; de dienaren van het Heilig Ofilcie# in het zwart gekleed, loopen heen en weder# als wilden ze zich verbergen. Iu de lage ge welven staan de pjjnigers by de pijnbank gereed. Hun wordt eenvoudig aangezegd, dab er sterke vermoedens van ketterij tegeu Bruncr zjjn gerezen, omdat hjj gezegd heeft, dat er nog meer werelden zyn dan de oDze alleen/ Men vraagt hem of hjj bereid is zyne dwaling' terug te nemen en af te zweren. Hjj kan beb niet doen, en zal nooit loochenen, wat by voor waarheid houdt; wellicht want reeds meermalen deed hy hetzelfde deelt hy aao zyne rechters mede, dat ook zy iu hunne harten zijne overtuiging deelen. Welk een verschil tusschen dit tooneel van mannelijke eer, van onwankelbare vastheid, van onbuig-- zaam vasthouden aan de waarheid, en dat andere, vjjftien eeuwen vroeger, by het vuur ia het voorportaal van Cojaphas den hooge- priester, toen de haan kraaide en 9de Heef zich omkeereoda Petrus aanzag" 1 En toch heeft de kerk op dezen Petrus haar recht gegrond, om te handelen, zóo als zjj met Bruno heeft gedaan. Wellicht ia de dag niet verre, waarop heb nageslacht deze zware kerkelyke misdaad zaï Jtranto per post, door het geheels Rijk Afaomierliike nommers f 1.85 - 2.50. - 0.10. AöVKRTg»riKPRijg; „n 1—10 ge woo# regels met inbegrip vju» e«aa Oonmntf Iedere gewone regel maar.19, Dbikkaai. geplaatst wordt tegen vwscif aal berekend,

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

Schiedamsche Courant | 1889 | | pagina 1