i
Maandag 22 Juli.
Eerste Blad
A°. 1889..
N°. 7292.
Drie-en-veertigste Jaargang.
Verschijnt dagelijks, uitgezonderd Dinsdag.
uitgëvërTTIodé.
.soHKRKisNTsr'UJS, per kwartaal
BURMA Uï BAK KTKtX9&.
Schiedam, 20 Juli 1889.
«XOHOA.NO BRUNO.
Den 9an Juni van dit jaar werd te Rome
bet standbeeld onthuld van Giordano Bruno.
■Velen hadden dezen naam nimmer gehoord,
en zeker zou het in deze eeuw der standbeelden
met dit monument gegaan zijn, als met zoo
veel andere, namelijk, dat de persoon, dien
2e vereereo, op den dag der onthulling en
nog een paar dagen daarna wordt besproken,
om vervolgens voor andere voorstellingen
plaats te maken, indien niet de hevige tegen
stand, dien de oprichting van dit beeld opge
wekt heeft, de belangstelling van honderden
ook hier te lande in buitengewone mate
had opgewekt. Menig lezer van een en ander
blad heeft gevraagd: »wie is toch die veel
besproken Bruno?" en kreeg tot antwoord:
özoek hier of daar en ge zult uw weetgierig
heid bevredigd vinden."
Om aan veler wensch te voldoen, deelen
•we omtrent den man, die gedurende de laatste
-weken zooveel hoofden in beweging bracht,
het eeD eu ander mede.
In den Spectator van 6 Juli jl. lezen we
in een opstel van den hoogleeraav J. P. N.
"Land het volgende omtrent Giordano Bruno:
yZoo prykt dan in de hoofdstad der Latijnsche
Christenheid het standbeeld van den stouten
denker, dien hare hoofden voor nog niet
driehonderd jaren op hetzelfde plein ten vure
■hadden gedoemd. Het vereenigde Italië heeft
een oude schuld met waardigheid betaald;
zonder beschimping der tegen party werd door
het vestigen van een blijvend monument het
recht der vrye gedachte beaamd om tot aan
do poorten der kerk hare stem te doen hooren.
"Wie zich daarbinnen te huis gevoelt, mag in
ajjne geestelijke woning niet gestoord worden
onder den koepel van St. Pieter, waar Draper
het beeld van den ketter onthuld wilde zien,
zou het misplaatst zyn, zoolang het pausdom
.in wezeD blyft. Op de markt, onderden vrjjen
hemel, die aan allen gemeen is, beeft de aloude
leer van het gezag voortaau te kampen met
geene andere wapenen, dan aan elke eerlyke
overtuiging ten dienste staan. Dat is de betee-
feenis van de hulde, aan Giordano Bruno ge
bracht, gelyk wij ze n -0en jaren geleden roet
dezelfde bedoeling aan onzen Spinoza hebben
bewezen. Niet de bijzondere leer en niet hare
onrechtzinnigheid, maar de vrjjheid om ook
onrechtzinnig te leeren werd door die duizenden
geëerd, waarvan slechts weinigen verstaan
hadden, wat de held van het feest indertyd ver
kondigd had.
De door den hoogleeraar aangehaalde Aroe-
xikaansche schrijver John William Draper
vraagt in zjjn beroemd werk ^Geschiedenis
van de Worsteling tusschen Godsdienst en
Wetenschap": Hebuen al deze reusachtige
lichamen millioeotallen, zoo ver van ons
verwijderd, dat ze voor ons ongewapend
oog zelfs niet zichtbaar zjjn hebben ze
geen ander doel dan hetgeen de godgeleerden
hun toekennen: ons licht te gevea? Bewijst
hunne ontzettende grootte niet, dat, gelijk ze
de middelpunten van kracht zijn, ze ook middel
punten moeten zyn van beweging zonnen
voor andere wereldstelsels?
Toen al deze feiten nog zeer onvolmaakt be
kend waren inderdaad meer als veronder
stellingen dan als feitengaf Giordano Bruno,
een Italiaan, die zeven jaren na Copernicus'
dood werd geboren, een werk uit over de »0n-
eindigheid van hot heelal en van de werelden"
hy was ook de schrijver van ^Avondgesprekken
op asch-woeosdag", eene verdediging van Co
pernicus' stelsel, en van »De eene en eenige
oorzaak der dingen". Hier rong nog bjjgevoegd
worden eene in 1584 verschenen allegorie, »De
uitdrijving van het zegepralende beest". Ook
had hy, ten gebruika der toekomende sterren
kundigen, alle waarnemingen bijeenverzameld,
die hy kon vinden, betreffende de nieuwe ster,
welke in 1572 plotseling iu het sterrenbeeld
Cassiopeia verschenen was, en die in licht
sterk te toenam, totdat deze alle andere sterren
overtrof. Zij kon duidelijk overdag gezien wor
den. Op eens, elf November, was zij zoo helder
a"e Venus in haren grootsten glans. In Maart
daaraanvolgende was zij eene star van de eerste
grootte. Binnen weinige maanden veranderde
zij herhaaldelijk van kleur, en verdween in
Maart 1574.
Aanvankelijk was Bruno voor de kerk be
stemd. Hy was dominicaan; maar tot twijfel
gebracht door zjjne overdenkingen over de
transsubstantiatie en de onbevlekte ontvange
nis, Ily was er aiet op bedacht zyne meeningen
te verbergen en gevoelde welhaast de tucht
roede der geestelijke overheid, weshalve hij
het noodzakelijk achtte een schuilplaats te
zoekenachtereenvolgens in Zwitserland
Frankryk, Engeland en Duitschland. De koud-
neuzige speurhonden der inquisitie volgden
zyn spoor zonder gewetensbezwaar en joegen
hem terug naar Italië. Hjj werd in Venetië
gevangengenomen, en gedurende zes jaren in
de Piombi opgesloten, zonder hoeken, zonder
papieren, zonder vrienden.
In Engeland had hjj lezingen gehouden
over de veelheid der wereidenin dat land
bad hy iu het Italiaansch zijn meest belang
rijke werken geschreven. De verwoedheid tegen
hem was niet weinig aangewakkerd door z'yn
voortdureud verzet tegen de onoprechtheid
en de valscke voorgevens zyner vervolgers
door zyne aanwijzingen dat hy, werwaarts hij
zich wendde, overal verniste twijfelzucht aau-
trof, doch verborgen achter schijnheiligheid;
door zijne verklaring dat hy niet streed tegen
het geloof der menschen, maar tegeu hetgeen
zjj voor geloof wilden doen doorgaandoor
zyne worsteling met eene r» jotzinnigheid, die
noch zedelijkheid noch geloof bezat.
In zijne ïAvondgesprekken" drong hij aan
op de stalling, dat de H, Schrift nooit bedoeld
had wetenschap te onderwyzen, maar alleen
de zedelijkheiden dat haar geen gezag toe
komt p sterren- en natuurkundig gebied. Ia
het bjjzonder moeten we de meening ver
werpen, dit' zy bevat omtreDt het samenstel
der wereld, dat de aarde eene platte opper
vlakte is, rustende op pijlersdat het blauwe
gewelf een uitspansel is, de vloer van den
hemel. Integendeel moeten wij gelooven, dat
het heelal oneindig is, opgevuld met licht
gevende en ondoorschijnende werelden, waar
van vele onbewoond zijn; dat er niets boven
en rondom ons is dan ruimte en sterren.
Zyne overdenkingen over deze onderwerpen
hadden hem tot hat besluit gebracht, dat de
denkbeelden van Averroës niet ver van de
waarheid zyn dat er een verstand is, hetwelk
[pven geeft aan het heelal; de zichtbare
wereld eene uiting of openbaring van dit
verstand is, voortgebracht en in stand gehou
den 'Lor daarvan uitgaande kracht, en dat,
zoo die kracht ophield te werken, alle dingen
zouden verdwijnen. Dit altydtegenwoordige,
allesdoordringende verstand is God, die in
alle dingen leeft, ook in die, welke schjjnen
niet te levenalle dingen zijn bestemd om
bewerktuigd te worden, om tot leven te wor
den opgewekt. Daarom is God vdeeenigaen
eeuwige oorzaak der dingen"sailes in allen".
Bruno mag alzoo in de rij der wjjsgeerige
schrijvers gesteld worden tusschen Averroës
en Spinoza. De laatste hield het er voor, dat
God en het heelal hetzelfde zijn; dat alles
geschiedt door eene onveranderlijke natuurwet,
door eene onoverwinbare noodzakelijkheid
dat God is het heelal, een reeks noodzakelijke
bewegingen of handelingen voortbrengende,
tengevolge van intrinsieke, onveranderbare en
onwederstaanbare krachtsontwikkeling.
Op verlangen der geestelijke overheid werd
Bruno van Venetië Daar Rome overgebracht,
iu de gevangenis der inquisitie opgesloten en
beschuldigd niet alleen een ketter, maar een
ketterhoofd te zyn, die niet-toelaatbare dingen
had geschreven over godsdienst. De voor
naamste beschuldiging, tegen bern ingebracht,
was, dat hij het bestaan van vele werelden
hacl onderwezen, eene leer, strijdig met den
geheelen inhoud der H. Schrift, in bet bijzon
der wat betreft het verlossingswerk. No twee
jaren in de gevangenis te bebbtm doorgebracht,
werd by voor den rechter gebracht, schuldig
verklaard aan de hem ten laste gelegde feiten,
in den ban gedaan, en na edelaardige weige
ring om iels terug te nemen van hetgeen hjj
volgens zyne overtuiging had uitgesproken,
aan de wereldlijke overheid overgeleverd om
gestraft te worden, »zoo genadig mogeljjk,
en zonder bloedstorting", de afschuwelijke
formule voor levend verbranden, vastgebonden
aan een paal. Wel v. etende dat, al vemie-
tigden zijne pjjnigers zyn lichaam, zyne denk
beelden in da menschheid zouden voortleven#
voegde hij aan zyne rechters toe^Misschien
velt gij dit vonnis over my met groote?
vreeze, dan waarmede ik het aanhoor". Het
vonnis werd ten uitvoer gelegd; op 46 Februari
van het jaar 1600 werd hjj te Rome levend
verbrand.
Niemand kan zonder diep gevoel van mede
lijden aan de smarten denken dier tailooze
martelaars, welken nu eene door deze, dan
weder door gene party ter zake van hunne
godsdienstige overtuiging levend verbrand
zyn. Maar ieder van dezen vond in zijne laat
ste oogenblikken kiachtigen ea onwrikbaced
steun. De overgang van dit leven tot bet
volgende was voor hen, hoe hard i-.et oordeel
moge geweest zyn, de overgang uit voorby-
gaanden kommer tot eeuwig geluk; uit de
wreedheid der aarde tot de genade des hemela.
De martelaar geloofde, dat een onzichtbare
hand hem zou geleiden op zyn weg door het
donkere dal, een vriend hem vergezellen, des
te vriendelijker en krachtiger, naarmate de
verschrikking der vlammen grooter zou zy0#
Bruno miste dien steun. De wijsgeerige mee
dogen, waarvoor hy zyn leven gaf, konden
hem geen troost geven. Hy moest den laat sten
strijd alleen strijden.
Getuigt de houding van dezen eenzame
niet van byzondere grootheid van iets, dat de
menscheiyke natuur tot bewondering dwingf#
wanneer ze hem daar ziet staan in denauW
verlichte gerechtszaal, ten overslaan van de
onverbiddelijke vierschaar? Geen aanklager#
geen getuige, geen pleitl~zorger wordt hief
opgemerkt; de dienaren van het Heilig Ofilcie#
in het zwart gekleed, loopen heen en weder#
als wilden ze zich verbergen. Iu de lage ge
welven staan de pjjnigers by de pijnbank
gereed. Hun wordt eenvoudig aangezegd, dab
er sterke vermoedens van ketterij tegeu Bruncr
zjjn gerezen, omdat hjj gezegd heeft, dat er
nog meer werelden zyn dan de oDze alleen/
Men vraagt hem of hjj bereid is zyne dwaling'
terug te nemen en af te zweren. Hjj kan beb
niet doen, en zal nooit loochenen, wat by
voor waarheid houdt; wellicht want reeds
meermalen deed hy hetzelfde deelt hy aao
zyne rechters mede, dat ook zy iu hunne
harten zijne overtuiging deelen. Welk een
verschil tusschen dit tooneel van mannelijke
eer, van onwankelbare vastheid, van onbuig--
zaam vasthouden aan de waarheid, en dat
andere, vjjftien eeuwen vroeger, by het vuur
ia het voorportaal van Cojaphas den hooge-
priester, toen de haan kraaide en 9de Heef
zich omkeereoda Petrus aanzag" 1 En
toch heeft de kerk op dezen Petrus haar
recht gegrond, om te handelen, zóo als zjj met
Bruno heeft gedaan.
Wellicht ia de dag niet verre, waarop heb
nageslacht deze zware kerkelyke misdaad zaï
Jtranto per post, door het geheels Rijk
Afaomierliike nommers
f 1.85
- 2.50.
- 0.10.
AöVKRTg»riKPRijg; „n 1—10 ge woo# regels met
inbegrip vju» e«aa Oonmntf
Iedere gewone regel maar.19,
Dbikkaai. geplaatst wordt tegen vwscif aal berekend,