Binnenlaiidsche Berichten*
Sociale toestanden in Schiedam.
seint, <!at president Palacio ontslag ge
nomen heeft. Alles is rustig. De Bondsraad
zal de functiën van het uitvoerend gezag
■waarnemen, tot het Congres bijeengeroepen
zal zijit èn een nieuwen president zal hebben
gekozen. Het Congres zou ten spoedigste
bijeenkomen.
De consul-generaal van Venezuela te Parijs
heeft gisteren het volgend telegram van den
minister van oorlog ontvangen
•(Caracas, 17 Juni. Villeguas, vice-presi
dent der republiek, is met de waarneming
van het uitvoerend gezag belast".
De nieuwe president der Argentijnsche
republiek, die, gelijk men weet, een tijdperk
van hervorming beloofde, stelt zich volgens
de Standard ook voor eene belangrijke rente
reductie op de schuldbrieven van alle lee
ningen in te voeren, 'twelk een daling van
een a twee percent in gezegde waarden ten
gevolge had.
SCHIEDAM, 1$ Juul 1892.
In de Volksvriend, algemeen weekblad,
uitgegeven door de sNederlandsche Yereeni-
ging tot afschaffing van Sterken Drank",
lezen wij het volgende
„Het is precies een keikhofklokje, vmdtuniet"
zoo vroeg iemand mij dezer dagen terwijl ik hij
hem ia den winkel was en de heursklok begon te
luiden. „Ze noemen haar zoo," voegde hij er aan
toe, toen mijn antwoord niet naar zijn zin was,
„want er ie letterlijk niets te doen" en dit
is waar; het Ï3 slap in Schiedam, er hecischt
ecne malaise, die velen dringt zich te bekrimpen.
Maar het is mij niet to doen u den toestand te
schetsen, waarin velen zich door de ongelukki
ge tijden en den treurigen gang van zaken
bevinden. Ik wil mijne belofte vervullen en u,
zooveel mij mogelijk is, een blik doen slaan in het
huiselijk en maatschappelijk leven der branders-
knechts.
Twee zinnen hebben mij dezer dagen bij het
lezen getroffen. Den cencn vind ik in Paul Gohreft
belangwekkend geschrift; „Drie maanden fabrieks
arbeider" waar lip zegt: „Dagelijks kan men
waarnemen wat veel gewichtiger en noodlottige®
is dan de zeer primitieve leefwijze der arbeiders
op zich zelf zijn zon: het feit namelijk, dat- ten.'
gevolge van dezen toestand, bij de fabrieksbevolking
onzer groote steden het familieleven in zyn otier-
geleverden vorm niet meer bestaaten dit geldt
volkomen van het leven der Schicdamsehe bran-
dersknechts. Den anderen in de "Volksvriend van 12
Mei 1.1., in het woord van Mr. J. Heemskerk Azn.
„Eenmaal evenwel, ft avond of morgen, kan de
bewustheid ontwaken en de schrikwekkende waar
heid hun voor de oogen komen te staan, dat hun
I*, In pet Hollandsch vertaald door Helène Mercier,
Amsterdam by H. Qsrlinga, Mr. 48,
van hem vernomen, dan zal bij U ook wel gezegd
hebben, dat wij reden hebben met onzen koop
tevreden to rijn."
Niemand antwoordde, sommigen lachten.
sJa, bcht gij allen vrijgij zult andere dingen
Hen, als wij metde benibeidmg der diatnantiagen
begonnen zijn
«Hola, waard Daar is ar een, die een mijn
gekocht heeft 1 Champagne
Walter Schwarz kende de gewoonte der delvers
om eiken nieuwen koop, die gesloten en nieuwe
mijn, die ontdekt was, aldus te bezegelen.
Hij knikte den waard toestemmend toe.
«Well, gentlemen, laat ons drinken op het goed
geluk mijner onderneming, hoewel er geen twijfel
aan is, of velen hier zullen de gevolgen van deze
ontdekking een doorn in het oog worden
«Of wat zegt gij van een bodem waartienkaraats
diamanten in de eerste laag aarde bij menigte
voorkomen, en dat op eene uitgestrektheid, die
zoo groot is als geheel Kimberleyï Ik ben over
tuigd, dat onze mijn een gebeele omwenteling In
de gezamenlijke mijnontginningea zal tevoorschijn
roepen."
«Ik durf wedden, dat niemand andere dan Bill
Hartmann de mijn ontdekt heeft," riep eender
delvers met een spotachtigen blik den kring rond-
welvaart op het verderf van dvizaideir is ge
bouwd."
Huiselijk leven is bij de brandersknechts tamelijk
wel onbestaanbaar. Ecnigcn tijd ben ik reeds bezig
hier en daar onderzoek er naar in te stellenin den
beginne dacht ik, dat al wat men mij mededeelde
wel wat overdreven werd, maar helaas 1 het is zoo
niet. Gewoonlijk verlaat een hrnndersknccht
ft nachts tusscbe» 2 en 8 uur zijn huis; hij moet
naar de branderijde kinderen liggen nog in diepen
slaap, zij zien bnn vader den ganschen dag niet,
tenzij zij groot genoeg zijn om op het etensuur het
eten naar vader in do branderij te brengen. Hij moet
werken, gistscbeppen, bcslagm&ken, pompen, of iets
anders doen, waarvan ik den naam niet weet. Den
gebeden dag is hij bezigniet altoos even dmk, o
neen, nu en dan is hij een poosje vrijer wordt
gerust, gepraat; al naar gelang van de vrijgevig
heid van den meesterknecht een borreltje of wat
gedronken, en dan wordt er weer gearbeid. De
meesterknecht, die voor alles aansprakelijk is, is
tamelijk wel heer en meester; hij ontslaat de knechts
en stelt ze aan, hij betaalt ze en regelt alles met hen.
Dit is bovenal van invloed op den tijd dien me» Zon
dags in de branderjj is; maar ik zal niet vooruit
loopen. Al naar gelang de branderij een „Hol-
laudsche" dan wd een „Fransche zaak" is, komt de
knecht er vroeger of later uitbij de „HoUandsebe
zaken" is men meestal ft avonds om 5 A 6 uur klaar
(en is men du3 slechts 14 A15 uur aan éen stuk in de
branderij), bij de Fransche is men meestal pas om 7
A 8 uur gereed en werkt men dus 16 A 17 uur 11
De vermoeide arbeider gaat naar huis, eet, en
tijd of lnst om met de kinderen, zoo zij nog op zijn,
te spelen heeft hij nietgaat naar bed oin half 9
of 9 uur, en begint den volgenden dag na een slaap
van nog geen 6 uur weer hetzelfde leven.
Zoo gaat het de gebeele week door met uitzonde
ring van den Zondagmisschien vermoedt gij dat hij
dan toch wel vrij is, maar helaas! het is zoo niet.
Iets later dan gewoonlijk gaat hg ook Zondags naar
de branderij, want de gist moet geschept, en nu is bij
al naar gelang van omstandigheden in „Hollandsche
zaken" om 9 A 10, in „Fransehe" om 10 A11 uur
gereed. Dan mag de vermoeide man rast gaan
nemen als de meesterknecht wil 1 Er zijn ver-
scheïdenen, die, om den meesterknecht niet tegen
zich to krijgen, veel langer in de branderij moeten
bljfven; er is altijd wel wat te doen; zoo kooiker
een, die ook ft Zondags pas om 1A 2 uur thuiskomt.
Wat moet er van het huiselijk leven der
branderskneebts worden? Het is er niet! En lat
het godsdienstig en zedelijk leven zoo goed als ver
nietigd wordt, behoeft waarlijk geen betoog. Mijne
gemeente bestaat grootendeels uit brondcrsknechis.
ft Morgens kunnen zij niet ter kerke komen (met
«enige weinige uitzonderingen); ft avonds zijn zij te
vermoeid om te luisteren en zij verlangen riet te
ontspannen door een wandeling en door zich vroeg
ter raste te begeven. Wie zal bet hun euvel duiden
De welvaart der branders is op het verderf (ook in
zedeltjk-godsdienstig opzicht) van velen gebouwd.
Nu zou rnen allicht kunnen roeenen dat tegen
dezen slavcn-nrbeid «enigszins Opwoog het loon dat
uit wordt betaald, maar dat >b ook niet het geval.
De arbeidsloonen zijn laag. Het best heeft het 4e
meesterknecht; deze verdient van f13 tot f17.
Een zeker onderknecht, die naar de opgaaf van
ziende. Die «plaats" schijnt in de laatste jaren
machtig in waarde toegenomen. De laatste maal,
dat zij verkocht werd, was zij zoo rijk niet."
«Wacht mg wat met uw Champagne," riep
een ander den waard toe. Het zou onrecht zijn op
zulk een onderneming te drinken. Hoeveel bebt
ge er voor betaald, zeidet ge, arme duivetï"
Walter word beurtelings bleek en rood.
«Wat beduidt dat alles?" schreeuwde hij. «Wat
bedoelt gij met uw honend gelach? Hartmann
kent de «plaats*' en bij is niet de man om zich te
laten bedriegen."
Hij verhaalde nu aan zijne belangstellende
toehoorders, hoe hem het geheim bekend was ge
worden, en waarom de mijn door den eersten
ontdekker verlaten was.
Allen luisterden zwijgend toe. Toen hij echter
zijn verbaal geëindigd had en de onderhandeling
met den hoer schetste, harstten de mannen in het
dolzinnigste lachen uit en overal hoorde men den
naam van Bill Hartmann op de meest onverholen
wijze bespottelijk maken,
«En die vreemdeling, hoe zag hij er uit T' vroeg
eindelijk de waard. «Was hij niet een groot®
magere man, met oogen, die u nooit aanzien,
maar altijd een anderen kant uitstaren?*'
«Ja, dat deed bij."
zijne vrouw werkt in de weck van ft nachts 2'/}
tot ft avonds 7 uur, en Zondags van 3 nnr tot lji/»,
en om dc 14 dagen van 3 uur tot 9 ft morgens,
verdient f12.
Een zeker pompcr (4 i. een man, die den geh ce
len dag bijna niets heeft te deen dan aan de pomp
te loopen en zoo koud water in de koelbakken to
brengen, tegenwoordig in nieuwe branderijen door
machines vervangen) verdient, naar de opgaaf van
zijn meisje, voos dra arbeid in de week van ft nachts
2 tot ft avonds 8, en Zondags van ft nachts 2 tot
ft morgens 8, en bovendien nog van 1612 nnr
f9.SC
Een zeker gïstzifter, een man van meer dan
50 jaar, met een groot gezin, en voor zwaar werk
niet meer geschikt, verdient (bijna durf ik het niet
neer te sclirijven) voor den arbeidstijd in de weck
van ft nachts 8 tot 's avonds 7 nnr, cn Zondags van
ftnachts 8 tot ft morgeus lli/5 uur, de somma van
f5.zegge -vijf gulden. Commentaar overbodig,
Dc loonen der branderskneebts wisselen meestal
af tusschen f9 en f 12. In een van de fabrieken
(men zeide mij de cenige in gebcel Schiedam) ïs
de brandeisknccht éen dag in de IC dagen geheel
vrij; in andere ondere fabrieken laat men
nn en dan als de markt laag is de boel een dag
stil staanin dc beide stoombranderijen, waarvan
dc een gunstig, de andere ongunstig staat aange
schreven om de wijze waarop de knechts er worden
behandeld, werkt men in ploegen, wier arbeidstijd
is van 6 uur ft morgens tot 6 uur ft avond3, en
omgekeerd. Voor het huiselijk leven baat deze
inrichting ook weinig, daar degecn, die de dag-
beurt heeft zijn gezin niet ziet, en wie de nacht
beurt heeft op den dag slapen gaat om ft nachts
wakker te zijn.
Nog eens, familieleven is er bij de branders
knechts «iet; gemeenschappelijke maaltijden zijn
onbekend; de mogelijkheid is bijna uitgesloten dat
er tusschen kinderen cn ouders een innige liefde
band ontstaat. Gewoonlijk bestaat er voor den vader
meer vrees dan liefde. Wanneer men gelijk ik
vast geloof overtuigd is, dat alleen door het
herstel van het familieleven er cea betere toe
komst voor ons volk is weggelegd, dan begint men
niet alleen den drank maar dezen gchaten tak van
twijfelachtige nijverheid, die alleen kan bloeien
door dat velen in zedelijk en stoffelijk opzicht te
gronde gaan, te verwenschen. De drank en de drarik-
productie vernietigt het familieleven. Is het ware
oogmerk van alle productie gelijk prof. E. de
Laveleyo in zijne „Beginselen der Staathuishoud
kunde" schreef „te verbruiken om redelijke be
hoeften te bevredigen"; is 'twaar „dat alle pro
ductie reproductief moet zijn wil men niet ver
nietigen, cn dat is waar,dan is de drank-
productie ook geoordeeld, want zij vernietigt slechts.
De productie zal nog lang genoeg blijven bestaan
niets is zoo taai als onkruid; zon er echter geen
middel zijn om ten minste den vernietigenden in
vloed van de drankp-odiirtic tegen te gaan 'k Ge
loof van wel, ais de branders een offer wülen
brengen zoodat dc brandersknechts ten minste éen
dag in de week gehed vrij zyo. Maar de zaken
gaan slecht, 't kost moeite bot hoofd boven water te
Desa bepaling is dezer dagen opgeheven; naar aan
leiding hiervan wide een der knechts my; „Het oenip
goede dat er woe, is ons nu ook ontnomen".
«Nu, daar twijfelde ik niet aan 1 Ik bad er op
kunnen zweren, dat hij het was, Tom Raven 1 Ook
heb ik hem vandaag in het kamp gezien. Look
here, young man, tracht dezen BUI Hartmann op
te zoeken als hij rich nog iaat vinden en
bewijs bet onwettige van uwen koop. Maar haast
o, anders zijn zij over de bergen. Het is mogelijk,
dat gij ze nog vindt."
«Maar «Wildebeestfarm" is rijk aan diamanten.
Ik bob ze met «igen oogen aanschouwd," riep
Walter wanhopig.
«Er zijn daar zooveel diamanten, als hier op
mijne band. Tom en Bill zijn van oudsher partners
geweest, als bat op schelmerijen aankwam en
ditmaal hebben zij een Hollander in hun spel ge
nomen. «Wildebeest" is de ellendigste plaatsin
het gebeele district."
«Maar de man, die mij verhaalde, hoe zijne
vrouw hem ontrouw geworden was en hoe hij haar
en haar verleider had omgebracht sprak
Walter zacht voor zich heen, «Kan hij een be
drieger geweest zijn, zooals gij zegt?"
De del vers lachten; zij kenden deze bedriege
rijen, die uitgeoefend worden op onervarene», van
wie men weet, dat zij in het bezit van eene som
golds zijn, die zij niet hebben weten te verbergen.
Den ganschen dag zocht hij' overal in het kamp
houden .hoe zou men dan een stooksel vaarwel
willen zeggen? Middelen snoeten er te vinden zijn;
men schermt zoo met humaniteitlaten alle bran
ders, die dc meest verschillende godsdienstige cn
politieke overtuigingen zijn toegedaan, eens gaan
bedenken dat branderskneebts nicMchen zijn, - eu
zij zullen in hun pogen slagen voor zoover dit moge
lijk is. Misschien zullen dc sociologen een goeden
raad kunnen geven; in elk geval hun raad zal
Mer eer worden overwogen dan ecu raad, die van
dc zijde der afschaffers komt.
Spreekt men met dc vrouwen van brandeis-
knechts dan kan men vaak het volgende hooren:
„neen, mijne kinderen gaan nooit in de branderij,- op
40-jarigen leeftijd is bij de meeaten de fut er uit",
"Verderfelijk is de invloed van don drank en de drank
productie voor elk individu. Het is jammer dat
hier geen goede staten worden opgemaakt, waaruit
men met cenige zekerheid gevolgtrekkingen zon
kunnen maken met betrekking tot het sterftecijfer.
Zekerheid is echter niet te vorkrijgen. Iemand, die
de staten van een jaar nazag, vond dat de bran-
dersknechts die daarop stonden, bijna allen 40 A 45
jaar oud waren toen zij stierven, éen was er 63,
drie 28 jaar. Men kan hier echter niet ai te vast
op afgaan. Wel is het zeker dat de mannen er hier
slecht uitzien; mensehen van nog geen 30 zien er
uit als goede veertigers. Over het algemeen heet het
sterftecijfer in Schiedam echter niet hoog te zijn.
Mij kan dc statistiek hier met hare opgaven, die
wel waar face ten maar zeker niet juist zijn (dat de
aangifte van de oorzaken van den dood hier niet
dengen zal een medicos u dadelijk toestemmen
midden in den zomer van '91 toen er van influenza
geen sprake was, stierf hier volgens offitieelc
opgaaf iemand aan deze ziekte) niet veel
schelen. Ik zie mnnen vau 40 en 50 jaar rond-
loopen als oude mensehen; krijgen zij hier of daar
een wondhet duurt tijden voordat zij genezen
zijnde invloed zoowel van de alcoholprodnelie
als die van den alcohol openbaart zich hierin ids
verderf-aaribrengend.
En zoo is het ook bij de kinderenik heb hier
nog maar weinig kinderen bij de arbeiders ontmoet,
die waarlijk Kaderen, zijn; zij zijn zoo spoedig
kleine oude-mannetjes. Natuurlijk ban ik alleen
oordccleu over de kinderen mijner gemeenteleden,
meestal branderskneebtsmaar bij hen ontbreekt
de kinderlijke levendigheidde vroolijke dartel
heid het zijn by na allen óf slaperige, onver
schillige of vervelende, brutale,'maar niet guitige,
dartele kinderen, als in de Betuwe, Ligt bet aan
den volksaard? Ligt het aan den alcohol? ligt
het aan heiden Waarschijnlijk wd, maar dat dc
alcohol ook op het leven der kinderen en hun
stompheid invloed heeft is my tamdijk zeker.
.Men is iu Schiedam niet ved dronken,de Schie
dammers wijzen er met vreugde opzij zeggen n
dan tevens, dat de drank hier beter is dan elders,
en dat menigeen, die hier van een tiental glaasjes
niets bespeurt, in Botterdam van hetzelfde getal
dronken ie. Neenmen drinkt zich hier niet veel
dronken, maar men alcoholvieert zich, cn gelijk
prof. Villard heeft opgemerkt, dof is nog ved
erger. De alcohol speelt hier overal don eersten rol.
De streng Gereformeerde broeder gaat Zondags
zitten onder het gehoor van de wet, en belijdt dat
de Zondag is de dag des Hoeren, waarop gonst
rond. Hartmann noch zijn makker waren te vin
den. Ongetwijfeld had hij bet grootst mogelijke
recht de bedriegers bij bet gerecht san te klagen
en te vervolgen, doch wat baatte bet, nn beiden
afwezig waren. Hij hoopte aanvankelijk neg, dat
de mijn wel eenig voordeel zon afwerpen en
getroostte zich eenige kosten otn den grond door
deskundigen te doen onderzoeken, Maar nu Hart
mann verdwenen was, scheen de grond ook zijn
tooverkraeht verloren te hebben, en bracht niets
meer op,
Ook was de uitspraak, dat de «plaats" in het
geheel geen grond opleverde, waaruit men met
eentg recht zou kunnen opmaken, dat er diaman
ten aanwezig waren.
Walter is nog de eigenaar van «Wildebeest'V
waaraan hij op zoo zonderlinge wijze de kennis
making met den Afrikaanschen hoer dankte. Hij
leeft nu als een hunner en hoopt, dat het houden
van vee hem te eenïger tijd sclradeloós zal stellen,
voor bet verlies van geld door hem geleden. Velen
die hun geld in mijnaandeelen beiegden, en om
zijn ongelnk gelachen hadden, waren nog oseor te
beklagen dan deze jonge man, die daardoor in het
bezit geraakte van Wildebeest farm".
