51"e jaargang.
Zondag 1 en Maandag 2 Augustus 1897.
N°. 9385.
Eersfe Blad.
LEHRE R BILDÜUGS A N STALT
Ditscta Yereiüs fir üatalaiiaiM,
Verschijnt dagelijks, uitgezonderd Zon- en Feestdagen.
FEXJILLESTO^r.
DE SCHIPBREUKELINGEN.
UITGEVER: H. J. C. ROELANTS.
UIT I) R PEKS.
jtü11?!)!! j) i-al wlll^MW vUi
Abonhehrntsprijb toot Schiedam, per kwartaal f 0.90
omliggende plaatsen, p. kwart. -1.05
franco per post, p. kwartaal. 1.30
Afzonderlijke nommerso.02
BUREAUBOTERSTRAAT 70, Telephoon No. 123.
AnvEnTESTCEPBiJs: van 1—5 gewone regels met inbo-
grip van eene Courantf 0.52
Iedere gewone regel meero.lO
Bij abonnement wordt korting verleend.
DES
III.
Leipzig, 29 Juli 1897.
Tlians de uitstallingen gaan zien. Op de
estrade vindt men alle modellen der Leipziger
Lel i r erbil dv. n g sari staltaanvangende met de
vooroefeningen, volgt de serie kartonmodellen,
de houtsnijmodellen, de houtarfceid, daarraast
de landelijke houtarbeid, die zeer onderscheiden
is van den gewonen houtarbeid, omdat hier
hoofdzakelijk landbouw-werktuigen worden ver
vaardigd, daarna de metaalmodellen en einde
lijk de serie leermiddelen (Schulhandfertigkeit).
Van de laatste serie moet ik weer een nadere
verklaring geven, zij is dat dubbel waard.
"Wanneer men kinderen van het 7de levens
jaar bijvoorbeeld den handenarbeid onderwijst
en aanvangt met papier en klei, voortzet met
karton en sluit met houtbord van verschillende
dikte, is het kind op 12-jarigen leeftijd in staat
voorwerpen te maken, die een of ander behan
deld begrip aanschouwelijk maken; dan is de
handenarbeid in onmiddellijken iienstder school.
Toen ik het vorig jaar hier was voor den
kartonarbeid, tn.k mij die serie leermiddelen
zeer aan, doch ik was nog niet gerechtigd er
aan te beginnen, omdat ik geen kartondiploma
bezat. Toch besloot ik toen al, daarvoor nog
eens een reis naar Leipzig te maken. Ik no
teerde eenige modellen en liet ze dezen winter
op de school maken, waar een hoogste klas is,
die reeds van het 7de jaar handenarbeidonderwijs
bekomt, dus nog al eenige technische bezwaren
kan overwinnen, Die modellen werden zeer
goed gemaakt en gaven mij aanleiding op dien
weg voort te gaan. Doch thans ontbrak mij de
kennis der volgende modellen. Wel schemerde
mij van sommige iets, doch wil men de kin
deren iets laten maken, zorg dan, dat ge het
zelf gemaakt hebt, om de moeilijkheden goed
te weten en te verdeelen.
Ik ben dus naar Leipzig gegaan, behalve, om
meer van het Duitsche systeem te leeren, voor
namelijk om de serie leermiddelen te maken.
Daarvoor moet men in houtbord, hout, glas
en metaal arbeiden.
Men vangt aan met eenige modellen, die
ons het voortduren der lichtindrukken bewijzen
kunnen. Op een stuk houtbord in den vorm
van een naambordje, plaatst men aan de eene
zgde L. ch. en aan de andere i. t. Aan beide
einden bevestigt men een touwtje, draait het
snel rond en men ziet duidelijk het woord
plicht". Een schijf, waarop aan de eene zijde
een horizontale, aan de andere zijde een ver-
Door J. C. Biernatzki,
6)
Zij was thans een jonkvrouw van zijn eiland.
Het glad gestreken haar, door een mutsje slechts
ten deele bedekt, het groene jak met de korte
armen, de gestreepte rok, dit alles had de pronk
zuchtige erfdochter uit de groote stad tot eene
bescheiden vrouw zijner stam omgetooverd. Haar
hoog, blank voorhoofd, haar glanzende bruine oogen,
haar fijne gelaatstrekken, haar kersroode lippen en
wangenzij was list hemelsche beeld van eene
dochter der Halligen.
Hij was nog geheel verloren in haren aanblik,
toen Idalia zich eindelijk losmaakte uit de omhel
zingen liaars broeders, en dan, alles om zich heen
vergetend op Godber toeijlde, zich hartstochtelijk
aan zijne horst wierp en hem met tranen en
kussen overdekte. Hij was haar toch nagesprongen
in de kokende zee; hij had door zijn kloek beleid
haar en haren vader en broeder gered.
Hoe zoude zij daaraan kunnen denken, dat de
ongebreidelde opwelling barer dankbaarheid de
grenzen overschreed? Hoe zoude ztj, die nimmer
gewoon was geweest, hare gevoelens ter wille van
anderen te onderdrukken, in dit oogenblik terug
houdender kunnen zijn dan haar hart tot haar
sprak
Een geest, gelijk de hare, waarin onmiddellijk
iedere vonk van eikentenis tot een vlam aan wak
kei de, moest door de uren van gevaar gespannen
zijn en zoo moest ook de vreugde harer redding
alle andere gevoelens ten achler stellen.
tikale streep wordt aangebracht, vertoont bij
snel ronddraaien om een daarin gemaakt asje,
een kruis. Een hoekspiegel om de cirkelver-
deeling in graden goed te laten zien, een tele
foon, een kleurenschijf, een liter, een bewijs
voor het theorema van Pythagoras, een model
om het zwaartepunt te bepalen, om het zekere,
onbestemde en het wankelend evenwicht te
toonen, om aan te toonen, dat de 3 hoeken
van een driehoek gelijk zijn aan 180 een
kube verdeeld in 3 en in 6 gelijke pyramid en,
modellen voor straalbreking, voor wrijvings-
electriciteit enz. Dat zijn nog alleen de mo
dellen van houtbord. Het is onmogelijk ze
allen in 4 weken klaar te maken, doch dat
is minder noodig. Wanneer men bijv. de helft
hier maakt, kan de andere helft wel thuis
gemaakt worden.
Om alle scholen, die hier op de tentoonstel
ling vertegenwoordigd zijn te bespreken, zou
voor mij onmogelijk en voor de lezers minder
belangrijk zijn. Over het algemeen merkt men
op, dat de meeste modellen zeer practisch
zijn, stevig in elkaar zitten en smaakvol zijn
afgewerkt. De meeste scholen schijnen een
zeer goed leerplan te volgen. Aan de model
len is een langzame opklimming van moeilijk
heden te bespeuren. Het werk in carton en
hout heeft hier de overhand. Ook wordt in
Duitschland blijkbaar zeer veel aan houtsnij
den gedaan. Alle modellen daarvan, er waren
ook zeer groote, als stoelen en tafeltjes, wa
ren nauwkeurig gesneden. Vroeger wilde ik
nooit gelooven, dat er jongens gevonden wer
den, die zoolang aan eenzelfde voorwerp en
op zoo'n eentonige wijze konden arbeiden.
In den laatsten tijd heb ik evenwel de er
varing opgedaan, dat dit wel zoo is. Toch
zou ik huiveren zulke groote stukken, als ik
hier zie, aan een mijner leerlingen op te dra
gen. Boven houtsnijden verkiezen de meeste
flinke jongens te arbeiden in carton of aan de
schaafbank in hout. Verder ziet men hier mooi
ijzer-, blik- en draadwerk en veel arbeid van
kinderen van 7 tot 10 jaar, de meer genoemde
sVorstufe". Er was éen huisvlijtschool, waar
de figuurzaag, ons welbekend, het hoofdwerk
tuig uitmaakt.
Toch schijnt het zagen van vele gaatjes be
vattende modellen hier reeds langer tot het
verledene te behooren, dan bij ons. Onze ten
toonstellingen worden wel eens wat overladen
met dat zaagwerk, waarmede men niet altijd
even sterke als practisclie voorwerpen ver
krijgt. Het zagen van modellen naar platen was
hier niet merkbaar, 't Scheen dat de kinderen
dier huisvlijtschool alleen de figuurzaag ge
bruikten om omtrekken te zagen. De voorwer
pen, die geëtaleerd waren, bestonden uit dieren,
bladen, kleine huishoudelijke zaken, enz. waar
van de omtrek gezaagd en de verdere afwer
king met kleuren en snijden plaats had. Het
Met de liefste woorden dankte zij Godber voor
het redden van haar leven en als zij aan den
doorgestanen angst dacht, dan drukte zij zich dichter
tegen hem aan.
En Godber bevend stond de mannelijk schoone
jongeling daar, gelijk iemand voor wien eensklaps
de poort van een nieuw, nooit vermoed, zalig be
staan wordt geopend.
De ster der hope van de arme Marie was onder
gaan in hetzelfde uur, waarop haar lang verheide
verloofde den vaderlandschen bodem weder betrad.
Hoofdstuk IV.
Den volgenden morgen was de hernel klaar en
vroolijk. Achter den dijk van het vasteland kwam
juist de morgenzon doorbreken en wierp nieuws
gierig haar blik over de Halligen om de ver
woestingen van den afgeloopen nacht in oogen-
scliouw te nemen en te zien of er nog wezens
overgebleven waren, die zich in haar licht ver
kwikten.
De zee lag daar nu weer kalm en vreedzaam en
scheen den menschen, in wier ooren het golfge
bruis van de laatste uren nog naklonk, lachend
toe te voegen gij hebt slechts gedroomd.
Godber, die trots de inspanning, waartoe hij
verplicht was geweest, weinig rust nam, trad voor
de deur van de vriendelijke woning.
De meest verschillende gevoelens bestormden zijn
hart. Daar lag voor hena zijn Hallig, waarnaar hij
aan de bloeiende kusten van Itaiió en op da vlakke
streken van Holland met zoovee! heimweo had ver
langd de bodem, op welken alleen hij zich ge
lukkig kon gevoelen, en van welken het hem thans
onmogelijk scheen zich weder los te scheuren. Voor
dit vaderland had hij in den vreemde gestreefd en
gearbeid de gedachte er aan had hem gedreven
tot voortdurende klachtsinspanning, tot de uiterste
vlechten van stoelmatten uit rotting en van
matten uit koord, het vervaardigen van voor
werpen uit waardelooze dingen, als garenklos
jes, lucifersdoosjes enz. was aardig om te zien.
Een aangenamen indruk maakte bet school
werk van de weeskinderen uit Friedricliwert
bij Gotha. Het bestond voor een groot deel uit
zeer goed afgewerkte houtmodellenwaarin
een weloverdachte methodische gang was waar
te nemen. Men zag daar veel landbouwwerk
tuigen, als pennen voor draadspanning, stokken
om putjes te steken \uor het zaad, klemhoutjes
enz. tot harken toe.
De 7 scholen uit het hertogdom Anhalt
muntten weer uit door een schoone collectie
leermiddelen, zoowel in bout als carton. Het
koninklijk militair weesbuis te Potsdam had
zeer veel snijwerk in linoleum, waarvan aar
dige tafclmatjes en vloerkleedjes aanwezig
waren.
Drie scholen voor zwakzinnigen (achterlijke
kinderen) waren vertegenwoordigd. Ik had het
genoegen een onderwijzer van een dier scholen
te ontmoeten, die mij vertelde, dat de kinderen
van zijn school dagelijks éen of' twee uur
onderwijs in handenarbeid kregen. Dat zij er
zeer veel lust in hadden en er onder den
arbeid dikwijls begrippen werden aangebracht,
die men op de gewone wijzen onmogelijk zou
kunnpn duidelijk maken. Tot het elfde jaar
werkten meisjes en jongens hetzelfde in klei,
papier en carton, na dien tijd kregen de jongens
hout en de meisjes handwerken en huishoud
kunde.
Het werk van het blinden-instituut te Leipzig.
Merkwaardig om te zien hoe nauwkeurig en
netjes afgewerkt er alles uitzag. Er wordt
alleen in hout gewerkt. Als men zich een
oogenblik in den toestand der blinden deuken
kan en men ziet de vruchten van hun arbeid,
dan begrijpt men eenigszins hoe het gevoel
zich bij die mensehen ontwikkeld moet hebben,
lederen, middag van 4 tot 6 arbeiden in het
tentoonstellingsgebouw verschillende scholen
uit Leipzig en omliggende plaatsen.
Ik kan daarvan alleen op Woensdag genie
ten, omdat die namiddag voor de cursisten
vrij is. Den 4n Augustus, ook een Woensdag,
is de beurt aan het blindeninstituut van Leip
zig. Het is natuurlijk, dat ik er aan heenga.
Van de doofstommenseholen trok die van
Weimar bijzonder de aandacht. Halle, dat ook
een goed bekend instituut hier schijnt, had
om verschillende redenen niet ingezonden, doch
een der onderwijzers dier school, ook een cur
sist, verzekerde rnij, dat dit onderwijs met de
meeste belangstelling en met veel vrucht door
de leerlingen gevolgd wordt.
De uitstalling der scholen van Dresden was
mooi en belangrijk.
De deelneming aan het onderwijs in handen
arbeid schijnt zich daar uit te strekken tot de
plichtsvervulling, had hem verre doen zijn van
zucht naar genot, en hem genoopt tot de meeste
spaarzaamheid.
Iedere aanwinst van zijn kleinen schat, dien hij
steeds bij zich had gedragen, en dian hij daarom
ook thans had gered, was altijd weer het begin
geweest van een vroolijke droom zijner terugkeer,
waarvan hij uren en uren genoot. Slechts zijne
begeerte om zich zeiven te ontwikkelen, kon hem
verleiden zijn schat tusschenbeide aan te spreken
maar des te zorgzamer spaarde hij dan daarna ook
om het verlorene weder in te halen.
Thans stond hij aan de ouderlijke woning. Een
huivering van verrukking voer er door zijne leden
vreugdetranen vielen er over zijne wangen.
Wio, niet zelf Halligbewoner, deze naakte plek,
waarop het armzalige gras door de laatste over
stroomingen nog neergeslagen tegen den grond
lag, met haar geteisterde wersten had gezien, en
daarbij dacht aan den afgeloopen nacht, die alle
bewoners aan den rand van het verderf had ge
bracht, hij zou niet hebben kunnen gelooven, dat
dit vaderland in geestvervoering on brengen.
Maar Godber had ter wille daarvan negen lange
jaren een leven vol ontberingen en ontzegging ge
leid; en al had hij twintig jaren daarvoor geleden
en gestredende terugkeer naar dit plekje gronds
zoude hem daarmede niet te duur gekocht zijn.
Toch, zijne vreugde was niet geheel onvermengd.
Droombeelden vervulden zijn hartzijn gelofte,
bij zijn vertrek aan Maria gedaan, was niet geheel
ongeschonden Idalia's verleidelijk beeld lokte hem
met onweerstaanbare kracht.
Zijn oog en ziel werden duister, toen zijn blik
vluchtig over Maria's woning heenging. Een gevoel
van gewetensangst greep hem aan hij was echter
batig zich zeiven rekenschap te geven van zijne
gedachten en was blijde, toen de herinnering aan
middelbare scholen. De inzending leermiddelen
van de Realsclmle bewees duidelijk, dat vooral
in de natuurkunde, hier theorie en practijk
hand aan hand gaan. Men vond er o.m. een
zeer net afgewerkte camera clara, luchtapparaat,
kaleidoseoop, centrifugaalbaan, camera obscura,
ja zelfs electrisehe toestellen.
liet werk der scholen voor zwakzinnigen,
blinden en doofstommen en dat der middelbare
scholen trok mij het meest aan, omdat er in
ons land, voor zoover ik weet, aan zulke inrich
tingen geen onderwijs in handenarbeid gegeven
wordt. Wel is eenige jaren geleden, te Amster
dam, aan het instituut voor halfblinden onder
richt in dat vak gegeven door den heer W. S.
van Leeuwen. Doch slechts een jaar lang. Naar
de mededeeling van dien heer, waren de groote
uitgaven oorzaak, dat het onderwijs gestaakt
werd. De school »Bismarekhiitte van Sehar-
ley" prijkte met de in hout gesneden woorden,
die Bismarck eenmaal in den Rijksdag sprak:
»"Wir Deutschen lurch ten Gott, aber sonst
nichts auf der Welt." v. W.
Een schrijven van Schaepman.
Onlangs kwam in Het Centrum voor een ver
taling van Une interview politique, dat in do Cou
rier de Druxelles had gestaan en waarin een tot
oor leolen bevoegd Staatsman als zijn meening ult-
spiak dat de Katholieken de jongste nederlaag bij
de stembus hadden te wijten aan dr. Schaepman.
Doze richt dienaangaande nu een schrijven aan
Het Centrum.
Allereeist spreekt hij er zijn dank over uit dat
het blad het interview" plaatst, omdat zulke weiken
der duisternis alleen door de volle openbaring van
den dag kunnen worden verijdeld en overwonnen.
Eu dan gaat de ndoctor" allereerst afrekenen met
den nStaatsman" uit het interview.
Gij meout, schrijft hij, dat deze correspondentie
waarheid bevat, dat er wei kehjk een correspondent
is en een Staatsman, die hem mededeelt wat hij
oordneit ovor verleden en heden. Gij neemt aan dat
hier een gesprek heeft plaats gehad, en dat een
Noord-Nederlnndsrh katholiek gesproken heeft zoo-
als deze alom bekende Staatsman tot den corres
pondent sprak.
Gij vergist u. Geen katholiek Nederlandsch
Staatsman is in staat om de zonderlinge dingen
te vei balen, die hier worden medegedeeld. Geen
katholiek Nedei landsch Staatsman zal zich zóó
verregaand onkundig toonen van de werkelijkheid
als deze lichtzinnige praatvaar. Geen zou zoozeer
den eerbied tegen het kerkelijk gezag uit het oog
verliezen als hier door een slinksche verwijzing
naar een Seminarie geschiedt. Geen katholiek
Staatsman zou de geheele katholieke Kamsrclub
lasteien als deze zwaarwichtige onbekende.
Neen, deze geheele correspondentie is het werk
van een falsaris, van een fransquiljonschen scribent,
die echo's uit zwarte dagen met zich omdraagt en
het in den storm verlaten wrak en de daarop
achtergebleven manschap alle andere overwegingen
verdrong.
Rasch wendde hij zijn onderzoekenden blik naar
de westzijde der Hallig daar lag het schip ge
kenterd niet ver van het strand.
Hij ijlde snel in de richting van het vaartuig.
Zijn weg leidde langs Maria's woning en het werd
hem onaangenaam te moede toen hij het huis
naderdezijn bloed vloot sneller door zijn aderen
en joeg een blos naar zijne wangen.
Onwillekeurig vertraagde hij zijn stap, als vreesde
hij zijne verloofde door het garuisch zijner schre
den uit hare droomen te wekken en naar buiten te
roepen.
Toen hij voorbij was viel er een steen van zijn
hart, zonder dat hij er bij dacht, hoe weinig door
dit korte uitstel was gewonnen.
Thans nam het wrak al zijn gedachten weder
in beslag; weldra had hij den oever bereikt. "Ver
geefs spande hij zijne oogen in geen menscheiijke
gestalte ontwaarde hij. Hij waadde zoover moge
lijk in zee en liet zijn luid shalloh" weerklinken.
Niemand antwoordde. Stil en onbewegelijk lag het
schip in de verte.
Godber wilde zich, na hei haalde pogingen om
antwoord te krijgen, van het ongelukkige lot zijner
vroegere makkers overtuigen.
Hij vroeg zich zeiven af of het niet beter ware
geweest, indien ook hij evenals zij in de golven
begraven was geworden, dan met het bewustzijn
zijner dubbele ontrouw te blijven voortleven tegen
oen schip, welks roer hem was toevertrouwd ge
weest, en dat hij, ais ieder stuurman, als eeno
bruid had liefgehad, rn tegen de vet loofde zijner
jeugd.
Wordt vervolgd.)