LI
52 jaat gang. Zondag 4 en IVIaandag 5 December 1898.
9799.
Tweede Blad.
Schetsen uit het Russisch
FBANS JOZJ3F I.
*4^tM
Ve schijn d3(]8lijkS) uütjezondsrd Zon- en Feestdacjeno
UITGEVER: H. J. G. ROELANTS.
mMËNLMD.
&»mraMHTSWaj» voor Sohiedam, pui kwartaal f 0.90
omliggende plaatsen, p. kwart. - 1.05
franco per post, p. kwartaal. - 1.30
Afzonderlijke nommers0.02
1848—1808.
Vijftig jaren drukt de keizerlijke kroon liet
hoofd van Frans Jozef; vijftig jaren van moeite
en zorg zijn voorbijgegaan sedert de 18-jarige
aartshertog den troon beklom, dien Ferdinand II
reeds op 55-jarigen leeftijd wensclite te verba
ten om nog bijna drie decenniën als ambteloos
burger in liet Hadschrin te Praag te wonen.
Ontzettend moeilijk was de taaie chen de jon
ge vorst op zijn schouderen nam. Hel revolutie
jaar 1S48 bad ook Oostenrijk en Hongarije ein
delijk doen opstaan tegen liet wanbostiuu' van
een zwakken monarch, dio geheel aan den lei
band liep van sluwo staatslieden uit do school
van Metternich. En nu, wel was Oostenrijk met
krachtigen vuist bedwongen, wel had een bloe
dige strijd Weenen doen blikken voor Jellalicli
en prins "Wmclisohgiabz, maar thans gold het
voor Frans Jozef to beantwoorden aan de ver
wachting die het land van hem koesterde: te
zijn. een constitutioneel keizer, do eerste vorst
uit het aloude huis der Plabsburgers, die niet
over, maar met zijn volk zou legeeren.
De tijdsomstandigheden werkten niet mede
om die laak gemakkelijk te maken. In Itake
was eon groot leger onder de beproefde leiding
van den grijzen ïtadetzky noodig om tegenover
de Sardimers en Lombardijnen liet Oostenrijk-
sche gezag in Lombardije en Venetie te hand
haven; in Hongarije werden de Oostenrijkers
onder Wmdischgratiz en Jellalicli m slag op
slag verslagen, en eerst aan de ter liulp geroe
pen Itussische legers onder Paskowitch gelukte
het in 1849 de Hongaren, die reeds de Repn-
bliek geproclameerd hadden met den vurigen
patriot Kossuth als president, voor het huis
Habsburg te behouden.
En toen ook een jaar later door de conferen
tie van Olmiitz Oostenrijk's suprematie in het
Duitsche. Rijk bevestigd was tegenover het op
komende Pruisen, dat zich nog niet krachtig
genoeg voelde om den strijd om de opperheer
schappij in de Duitsche gouwen aan te binden,
brak een tijdperk van vrede aan, dat gelegen
heid bood aan de wenschen des volks gehoor
te geven en een parlementairen rogeerins'sivorm
in. de landen der Habsburgsohe kroon te ves
tigen.
Maar de reactie bleek te sterk. De in Maart
1849 geproclameerde grondwet, die met hand
having der eenheid des rijks aan alle volken en
alle burgers gelijke rechten schonk, mocht
slechts een kort en kwijnend bestaan leiden.
Reeds in 1851 werd na een mislukte poging
om met den nieuw-ingostelden Rijksdag te re-
geeren, de grondwet ingetrokken.
Een tijdperk van treurige reactie brak nu
voor de Oostenrijksche monarchie aan. Geen der
beloofde hervormingen kwam tot stand, en hot
sombere jaar 1848 had als eenig resultaat op
geleverd de afschaffing der heerendiensten. Zoo
bleef de toestand tot I860»
Voor dien tijd evenwel zou de Habsburger
nog eens het trotsche hoofd moeten buigen. In
den Krim-oorlog had Oostenrijk heb profetische
BUREAU s It T E 25.8 ï1A A. TT ®elepï#tson No. 423,
Abvbbtentieprijs: van 1—5 gewone tegels met inbo*>
grip van cono Courantf 0.52
Iedere gewone regel meerq pp
Bij abonnement wordt korting verleend.
DOOR
ARCADIUS PRESS.
Dc dolk van den Arabier.
Db 'kléine Jechoeda droomde van Palestina.
Wanneer de pelgrims naar Castilië terugkeer
den en do magere handen ten hemel gestrekt,
verhaalden van do vredig© bergen in 'b Heilige
Land en de ruinen der Bijbelselie steden, luis
terde hij toe met kloppend hart, kleurden zich
zijne wangen tob een purperrood en schitterden
-de oogen als de opgaande zon.
Jechoeda werd jongeling.
Wanneer moskeeën en tuinen sluimerden in
sulveren sterrcnglana, wanneer do stralen der
ifonteinen dartelden met den weersehij n der maan
t%i .As muren van den harem gezang noch. ge
klaag meer deden weerkaatsen, begaf zich Je-
choedai naar de schoone Aisoha. Voor hem. werd
de zijden sluier opgeheven en een paar vurige
oogen fonkelden hem te gernoeb. Maar de felle
vlam, doofde uit, ras was de liefde van den jon
geling verdwenen. Jechoeda kon Palestina niet
vergeten. Wanneer hij zich de vroegere groot
heid van zijn volle voor den geest bracht, was
de liefde voor de vrouw niets in vergelijking
van zijn liofdo voor Israël; hij beweende diens
woord van Schwarzenberg bewaarheid het
„verbaasde werkelijk de wereld door zijn on
dankbaarheid" in plaats van czaar Nicolaas te
beloonen voor zijn hulp tegen de Hongaren,
nam ook Oostenrijk een vijandige aan jegens
zijn redder.
In een ooilog zelf gewikkeld werd Oostenrijk
eerst in 1859, toen do Italianen, gesteund door
Napoleon III, in de slagen bij Magenta en Sol-
ferino Lombardije aan de Habsburgers ont
rukten.
Vijf jaar later was Denemarken de vijand
van Oostenrijk en Piuisen samen, maar in 1866
kostte de over Sleeswijk-Holstein ontbrande
strijd met liet thans, onder Bismarck's leiding,
krachtige Pruisen, dab in het op Venetië belus
te Italië een bondgeuoot vond, Oostenrijk zijn
laatste bezitting op het Apennijnsche schier
eiland.
De nederlaag door Pruisen toegebracht en de
stiditing van den Noordduitsohen Bond hadden
Oostenrijk tevens van zijn invloed in Duitsch-
land beroofd Nu was de tijd voor Frans Jozef
aangebroken om zich met kracht te wijden aan
de inwendige aangelegenheden zijner monarchie.
Roods in 1860 had de steods klimmende on
tevredenheid van het volk over het wanbeheer,
waaronder de onderdanen leden, den Keizer er
toe gebracht een „versterkten Rijksraad" bijeen
to roepen. Maar noch deze noch de grondwet
van 1860 noch liet liberale mimsterie>-von
Schmerhng waren bij machte de wenschen van
heb volle te bevredigen. Vooral niet de Honga
ren, die het oude Hongarije als zelfstandig ko
ninkrijk wensditen te herstellen.
Nu, na den oorlog met Pruisen, geluld© het
Von Beusb, een Saksisch staatsman, door Frans
Jozef tob rijkskanselier benoemd, althans dc
Hongaren tevreden te stellen. Heb koninkrijk
Hongarije werd hersteld; voortaan zou Frans
Jozef bij de keizerskroon van Oostenrijk ook
de koninklijke van Hongarije dragen, die hem
m 1807 te Pest met grooten luister op het hoofd
werd gedrukt; alleen de buitenlandsche staatr
kunde en de landsverdediging zouden gemeen
schappelijke Oostenrijksch-Hongaarsche belan
gen zijn.
Thans gold het ook het ovorige rijk te bevredi
gen. Het zou te ver voeren, wilden wij in herin
nering brengen Ixoe Oostenrijk tot 1872 werd
verscheurd door inwendige twisten; hoe Tse-
ehen en Polen dezelfde autonomie verlangden
als Hongarije's doel was geworden; hoe heb al
leen aan den steun der Duitsclxers te danken
was dat cle Keizer zicli kon blijven verzetten
tegen meerdere verbrokkeling van zijn rijk.
De overwinning door Duitscliland in 1870/71
op Frankrijk behaald1, droeg liet hare er too
bij, do Tseelion en Polen tot staking van hun
verzot te dwingen. Tevergeefs had Von Beast
getracht den Keizer over te halen de zijde der
Fransehen te kiezen. Oostenrijk word wellicht
voor een nieuwe vernedering gespaard en de
zege der Duitsche wapenen sterkte de Duitsohe
onderdanen in hun strijd tegen de autonomisti
sche verlangens van Boheme en Galicië.
In 1872 werd de Boheemsohe Landdag ont
bonden; de nieuwe verinezingen vielen uit ten
gunste der regeenng, en eindelijk kon men be
gingen met liet hervormingswerk.
Twee jaar later werd heb rechstreeksch kies-
nooden en zijn ziel voelde zich getrokken naar
Zion.
Vele jaren waren voorbijgegaan, bijna een
geheel leven
Jeohoeda was nu een grijsaard met sneeuw
wit haar. Diepe groeven doorploegden zijn edel
gelaat, doch de oogen schitterden nog imsmei'
van heilig vuur. Hij was een beroemd dichter
geworden. Van Cordova tot Bagdad, van Egyp
te tob GhristiansÖ, overal werden in 't Ile-
breeuwsch of 't Arabisch zijne zangen, die ieder
nxenschenhart diep moesten treilen, gelezen.
Van do paleizen der grooten tob in do hutten
der armen, werd de naam van Jeclioeda-ben-
Haleb vol liefde genoemd.
Maar Jeohoeda was niet volkomen gelukkig.
Hot leven gaat voort, zoo peinsde hij. De
hitte van dea zomer wordt getemperd door de
regens van den herfst, zoo bekom- ook de ouder
dom de illusies van de jeugd. De golven laten
bij iederen storm aan den oever een troebel
scliuim na, zoo doet de ouderdom iederen dag
een druppel vallen in de keilt der machteloos
heid. Do ouderdom doet ineenkrimpen liet neb
van verlangen cn begeerten, evenals de spin
haar web samentrekt om haar pi-ooi Maar
ik wil lever, l Ik wil zien het land waar mijn
voox-vaderea leefden, ik wil knielen op do aarde
van het volle, dat door God werd uitverkoren
Als balling van het verre Westen, wil ik, al is
het slechts éénmaal, indrinken de adem van het
recht ingevoerd, met behoud der vier klassen
(giool-grondbozit, steden, handelskamers en
plattelandsgemeenten) evenwel.
Een jaar te voren, in 1873, was 's Keizers 25-
jaiige regeering gevierd op een wijze die or ge
tuigenis van aflegde hoe, wat oolc onderkng
mocht vei'deelcn, de liefde voor den vorst allo
onderdanen vereenigde.
Eon tijdperk van herleving volgde nu. Al
lengs werden door geleidelijke liervox-mingen
rust en orde in de staten der monarchie hex*-
steld; de financiën werden verbetexd; ver-
keerswegen werden aangelegd, en veel werd ex-
gedaan voor handel en nijverheid, voor weten
schap en kunst, niet 'b minst door den Keizer
zelf en uit eigen middelen.
Ook in de buitenlandsche betrekkingen kwam
groote verbetering, zóó zelfs dat Frans Jozef in
1875, na oen bezoek aan de hoven van Peters-
bxu'g on Berlijn, te Venetië een samenkomst
had met V iet r Emanuel, den eersten koning
van het hen-eren Italië.
In 1877 bedieigde echter do Russisch-Txirk-
sclie krijg ook Oostenrijk-Hongarije's vreedza
me rust. Wel bleef liet onzijdig, maar Bosnië
on Herzcgowina die volgens do bepalingen van
liet congres van Berlijn door Oostenrijk zouden
worden bezet, konden niet dan door wapenge
weld gedwongen worden het Oostenrijksclxo be
stuur te aanvaarden.
Grooten invloed had de toewijzing dier beide
landen op de verdere buitenlandsche politiek.
Oostenrijk had nu belangen aan den Balkan,
die herhaaldelijk tegenover Rxxsland's belangen
stonden. De poging van Bismarck om beider be
langen te verzoenen misluktehet Duitsclx-Oos-
tenrijksch-Russische drie-keizersverbond ging
weldra te niet, en keizer Wilhelm moest zijn
ouden vriend, czaar Alexander, prijs geven om
met Oostenrijk, straks ook met Italië, heb nog
bestaand defensief verbond to sluiten.
Met liet ministerschap van graaf Taaffe brak
voor de Oostenrijksche monarchie een nieuw
tijdperk van inwendigen strijd aan. Ten koste
van tallooze concessies hadden de Oud-Tsechen
jarenlang de regeexing gesteund, maar in 1891
behaalden de vurige Jong-Tsechen bij de ver
kiezing de ovexhand, cn daannede begon een
strijd die tlians nog voortduurt, en waarin de
Duitsche partijen steeds weer het onderspit del
ven. Lang hiex-bij sbiltaan mag overbodig hee-
ton, waar bijna dagelijks nog de couranten ge
wagen van de verbitterde worsteling om heb
overwicht in de Tsecliisclio en Poolsohe landen.
Genoeg zij, dat hier herinnerd worde hoe vooral
Badeni en ook graaf Thnu, de tegenwoordige
minister-president, voort zijn gegaan met meer
en meer toe te geven aan de eischen der Tse-
chen. Men denke daarvoor slechts aan Badeni's
beluchte taalverordeningen voor Boheme died©
Duitsche partijen hebben gedwongen tot het
laatste middel, een verwoed, obstructionism©,
waardoor nu reods eenige jaren de hernieuwing
van het Vergelijk met Hongarije onmogelijk
wordt gemaakt.
Ook in Hongarije is do boestand nog lang
niet roosklcimg. Wel heeft Coloman Tisza in
zijn twintigjarig ministerschap veel voor de fi
nanciën gedaan, maar anderzijds wijten de nar
tionale partijen, die in graaf Apponyi hun voor-
naamsten woordvoerder vinden, aan hem juist
Oosten en in plaats van te weeklagen in de
Spaansche bedehuizen, luisteren naar het ge
zang in de wijnbergen van Palestina 't Zal
mij dan zijn, alsof de tranen van mijn volk ge
droogd, de tijden der profeten zijn terugge
keerd
Jechoeda maakte zich reisvaardig.
Vei-geefs smeekte zijn dochter lxem Toledo
niet te vexdaton, vergeefs wezen zijne vrienden
en jongeren hem op dc gevaren, waaraan hij
zon zijn blootgesteld, daar Arabieren en ande
ren de wegen door moord- en roofzucht onveilig
maakten. Doch wat beteekent de stem van den
wereldling, wanneer de stem van den Allerhoog
ste in de ziele weei-klinkt Jechoeda was vast
besloten.
In Granada scheepte hij zich in.
Hij voer langs vroolijke stadjes, waai-, ba^
dend in zonnegloed, de veelkleurige huizenmas
sa zich verdrong langs de blauwe baai, als roode
vliegjes om den rand eener mossel; langs Afri
kaansdie dorpen, wier huisjes deden denken
aan vierkante stukjes krijt, die met hunne ge
metselde toerentjes, als schaakfigxu-en, tegen de
hellingen der borgen verspreid stonden. Jechoe
da stond op heb dek in zijn lang zwart kleed en
vei-langde verlangde naar Palestina.
Een jaar ging voorbij.
Nog altijd was Jechoeda onderweg. Hij was
vermoeid en uitgeput, doch hoe meer hij zijn
doel naderde, hoe heviger zijn verlangen werd,
hot groote bederf der parlementaire zeden, waar
door de volksvertegenwoordiging een woi-ktum
der regeoring is gewox-dcu.
Krachtig blijft zich daarbij heb fiere volks
bewustzijn der Hongaren uiten, en steeds moer
verplaatst ziclx heb zwaax-bepunt der Oosten-
rijksch-Hongaarsche politiek, niet het minst der
buitenlandsche, van Weenen naar Buda-Pcst.
Wat al stomien zijn aldus niet heengegaan
over het hoofd van den monarch, die thans een
heerlijk feest behoorde to vieren. "Voor licm
geen feest. Want zwaar moet het hem. treffen
nu aan zijn zijde te missen zijn begaafdo eclrt-
genoote, keizerin Elizabeth, die na oen even
diep beproefd leren als dat van den Keizer,
vallen moest door hot staal van een verblinden
fanaticus; en niet minder zijn eenigen zoon,
zijn Rudi. Somber is ook do herinnering aan
het lot zijns geliefden broeders Maximxliaan,
die in Mexico viel als heb offer dor eerzuchtige
plannen van den derden Napoleon.
Maar verheffend, liartverheugeiid moot het
hom, den grijzen vorst, zijn te weten dat op
liom zich vereenigb d© liefdo zijns volks, dat
met hom is de sympathie en do achting van
vorsten en valkereu, dab geheel Europa deelt in
zijn smart eu juicht in zijn blijdschap En al
munt keizer Frans Jozef niet uit door geniale
gaven als staatsman of veldheer, nooit mag hem
onthouden worden warmo waai'deering voor
zijn innig-trouwo plichtsbetrachting, voor zijn
opofferen van eigen wenschen en inzichten aan
de belangen zijns volles, voor zijn ridderlijken
aard en hartelijke belangstelling in het lob zij
ner onderdanen.
Een halve eeuw lang heeft Frans Jozef I ge-
heerscht over de velei'lei natiën die samenwo
nen met als broeders in één huis. Uit
de wisseling van leed en vreugde, die den
mcnsch en den monai-cli troffen, treedt 's Kei
zers pei-soonlijkheid naar voren als de hechte
pijler der monarchie, om wien zich allen, hoe ook
onderling verdeeld, vereenigen. En Europa
prijst in liem een steun van den wede, een on
danks zijn echb-Habsbiu-gsohe tekortkomingen
eerbiedwaardig vorst.
Dr. Mnner en dc gemeenteraad van Amsterdam,
Door B. en \V. van Amsterdam was op verzoek
van den Raad dier gemeente aan dr. Dunner
opheldering gevraagd aangaande diens bekende
circulaire omtrent het L. O.
Dr. Düuner had o. a. geschreven
Wanneer het onderwijs wetkeljjk neutraal
ware, wanneer de ondei wijzers, belijders van
een godsdienst, wiens zedewetten met die vau
het Jodendom in het algemeen overeenkomen,
zich bij het onderricht van zuiver confessioneele
opmerkingen onthielden en zich alleen tot do
hier en daar onvermijdelijke zedelijke beschou
wingen bepaalden, dan zoude de neutrale school
met het Jodendom niet in botsing komen".
B. en W. vroegen hieromtrent inlichtingen
en dr. D. antwoordde o. a,
3>Van oudsher waren godsdienstzin en heilige
eerbied voor de overheden, vooral de hoogste
overheid, wezenlijke kenmerken der kinderen
Eindelijk had hij Palestina bereikt. Nog één
dag en bij kon in Zion zijn. Hij vennocht geen
uur to wachten. 'tWas ochtend toen hij don
Libanon betrad. De ceders ruischten hem een
welkom toe, met gx-etigo beugen zoog lxij den
bosoligeur in, docJi vennoeidlieid overweldigde
hem, zoodat hij zich op den grond moest neder-
leggen, waar hij insliep onder het zacht gennu-
mel van heb beekje.
Hij had een droom.
„Palestina verliief zich van xxib zijne ruïnen.
Mozes op den berg woes naar bet Oosten, spre
kende tot liet volk: „Daar is bet land, door
God beloofd!" Toen zag hij het weelderige pa
leis van koning Salomo en den tempel van ce
derhout
Hij ontwaakte.
Hij wilde niets liever dan dadelijk op weg
gaan naar Zion, maar 'b noodlot is machti
ger dan 'b verlangen.
Tussohen de struiken beloerde hein een Ara
bier, en nauwelijks Was Jeclxoeda eenige scln-a-
den voortgegaan, toen hem een d'olk 'b hart
doorboorde.
En alles wat do Arabier op het levenloos
lichaam vond, was een zang aan de nagedachte
nis van Zion
