Ontwikkeling der binnenlandsche
staatkundige toestanden
1
VU
W'
NI
4
TWEEDE BLAD
SCHIEDAMSCHE COURANT
H et regeerirt gsjubi let im van H.M, da Koningin*
Belangrijke verschuivingen. De veelheid
der partijen. Invloedrijke figuren
T YET verschil tusschen begin- en eindpunt is treffendIn 1898 telde de Tweede Kanier
Juf 35 Unie-Liberalen22 Roomsch-Katholieken, 17 Anti-Revolutionairen, Ici Vrije
Liberalen, 5 Vrij-Anti-Revolutionairen, 4 Radicalen, 2 Sociaal-Democraten, i Chi'iste-
lijk-Historische en 1 Vrije Socialist, samen 9 partijen.
Vergelijkt daarmede de huidige samenstelling i 31 Roomsch-Katholieken, 23 Sociatu-
Democraten, 17 Anti-Revolutionairen, 8 Christelijk-H istori$chen,f> Vrijzinnig-Democraten,
4 Nationaal-Socialisten, 4 Vrijheidsbonders, 3 Communisten, 2 Christelijke -Democraten en
2 Staatkundig-Gereformeerden, te zanten alzoo 10 partijen
De liberalen en radicalen liepen in hun nieuwe gedaanten van vnjheiusbonders war
zinnig-dernocraten van 52 tol 10 terug, de Roomsch-Katholieken kwamen van 22 tot 31, de
Anti-Revolutionairen en Christelijk-Historischen van 23 op 25, de Sociaal-Democraten
van 3 op 23. Bovendien zijn nieuw vertegenwoordigd de A ationacd-Socialisten sinds 193',
de Communisten sinds 1918, de Christelijke Democraten laatstelijk sinds 1933 en us Staat
kundig-Gereformeerden sinds 1922. Daarnaast zijn in den loop der 40 jaren vele partijen
op het parlementair tooneel verschenen en daarvan na een korter of langer {meest korter) tijd
weer verdwenen.
DOOR
P Fockema Andreae.
Do veelheid der partijen.
NOG belangwekkender in tusschen dan de
kennisneming van deze zeker frappante
cijfers is o. m., te weten, hoe de merk
waardige ontwikkeling een sterke stijging
hier, em diepe val daar, een tamelijk constant
peil sinds zich heeft voltrokken, voorts of, en
zoo ja, hoe de partijen lot een paar groote
groepen kunnen worden saamgcbracht, en
dan nog, hoe het met de veelheid der partijen
in den loop der jaren was gesteld.
Om met dit laatste punt te beginnen:
In 1894 kende men nog een verdeeling
in vieren: de meerderheidsgroep der li
beralen (57), de kleine, doch zeker niet
onbelangrijke groepen van Roomseh-Ka-
tholieken (25) en Anti-Revolutionairen
(15) en het zeer kleine groepje der radi
calen (3). Het was een verdeeling, die
toen veel van haar principieele waarde
verloor, doordat de drie voorname par
tijen alle evenzeer in tweeën dreigden te
worden gespleten door de tegenstelling,
welke de verkiezingen na de Kameront
binding van lat jaar beheerschte, die
tusschen Takkianen en Anti-Takkianen,
m.a.w. vóór- en tegenstanders van een
voor dien tijd ver gaande uitbreiding
van het Kiesrecht, zooals de
Tak van Poortvliet die had gewcnscht.
Het was de laatste maal, dat de split
sing in partijen zóó weinig ver werd door
gevoerd. Reeds bij de volgende verkie
zingen ie 1897, klom haar aantal, gelijk
wij zagen, tot 9. In 1901 en 1905 bedroeg
de Nederlandsche rijkdom aan in het
parlement vertegenwoordigde partijen resp.
11 en 9; in 1909, 1913 en 1917 was het
aantal tot 8, zelfs 7 gedaald; onder de
werking van het nieuwe kiesrecht werd
in 1918 eensklaps het ietwat angstwekkend
getal van 17 bereikt; die springvloed hield
echter niet aan, in 1922, 1925 en 1929
bleek de stand wederom aanmerkelijk
gezakt, n,I. op 10, resp. 11; 1933 vertoonde
andermaal een stijging, tot 14, en thans
is men opnieuw in de blijkbaar normale
bedding van 10 teruggekeerd.
Dit nog altijd aanzienlijk getal is in-
tusschen toch slechts een Flauwe afspie
geling van den verbluffenden partijen-
©verdaad, die bij de candidaatstelling
Afgescheiden van. die enkele tijdper
ken van betrekkelijke rust op de linie
kenden wij steeds, hetzij linksche, hetzij
rechtsche ministeries naar liet zooeven
aangegeven model. Linksche ministeries
waren er twee, t.w. het mmisterie-Pier-
son Goeman Borgesius, dat aan het be
wind was, toen de Koningin de Regee
ring aanvaardde, en aan het bewind
bleef tot den zomer van 1901, en het mi
nisterie-de Meester, dat na Kuyper's val
in 1905 optrad en zijn vooral aan den
„Oorlog"-kant veel bedreigd bestaan niet
langer dan tot 1908 wist te handhaven.
Overigens waren het rechtsche kabinet
ten, genoemd naar de respectievelijke
formateurs Kuyper (19011905), Heems
kerk (19081913), Ruys de Beerenbrouek
(1918—1925 en 1929—1933) en Golijn
(1925—1926 en 1937—heden).
Of de scheiding ter rechterzijde alge-
meene bevrediging schenktMen blijft haar
daar tamelijk wel trouw onder hel motto
dat wat het zwaarste is hei zwaarste moet
wegen, of ook, omdat men tegen andere schei
dingslijnen overwegende bezwaren heeft. Dit
wil echter niet zeggen, dat men voor de moei
lijkheden, aan de huidige, in de midden
partijen bovendien min of meer vervagende
schelding verbonden, blind zou zijn. Deels
vloeien die moeilijkheden voort uit het gemis
aan overeenstemming ten aanzien van. ge
wichtige principieele punten Zondagsheili-
ging, lijkverbranding, inentingverzekering
m infliter -staatsloterij, staatsinmenging, gezantschap bij
den Paus, enz.), deels hangen zij samen met
het ongenoegzame van de deellijn bij kwesties
van economische en sociale politiek. Dit laatste
wordt, vooral in te dezen aanzien zeer bewo
gen tijden als de 20e eeuw te zien gaf (en
geeft) als een ernstig euvel gevoeld
woord medeEvenzeer deed dat ik mag
het in ditzelfde verb id noemen het werk
van enkele invloedrijke figuren van wereld-
heteekenis, die heek groepen, heele volkeren
in zekere richting wisten te kielen; laat mij
voorbecldshalve twee geschriften noemen, Das
Kapital van Marx (1867) en de Encycliek
Rerum Novarum- van Paus Leo XIII (1891).
Zoo deed menige belangrijke wette
lijke maatregel, elk op zijn beurt voort
gekomen uit staatkundigen strijd, die
meermalen door een verschil van levens
beschouwing, andere malen door een con
flict van belangen, of een divergentie van
meeningen over economische vraagstukken
en sociale eischen of omtrent de taak der
overheid gevoed werden, zijn invloed op
de ontwikkeling der politieke verhoudingen
gelden.
Denkt, behalve aan het kiesrecht (dat
van de vrouw niet te vergeten) b.v. aan
de sociale wetgeving en die op het terrein
van het onderwijs.
De gelijkstelling van het openbaar en
bizonder onderwijs en de gelijkstelling
van de vrouw met den man ten aanzien
van stemrecht en verkiesbaarheid, zijn
treffende bewijzen, hoe de wetgever, als
hij recht wil doen wedervaren aan ernstige
wenselien en overtuigingen, die in het
midden des volks leven, ook al zouden zij
niet met de zijne strooken, de verhoudingen
in dén lande, ook die op staatkundig ge
bied, aanmerkelijk kan verbeteren.
In de richting van het overbruggen van
tegenstellingen is in deze veertig jaren, veler
gedachteveler streven gegaan. Daarbij werd
men kennelijk geleid door de overweging,
dat er uit een oogpunt zoowel van wertsche-
lijkheid als van staatsbelang zeer veel voor
te zeggen is, hel daarheen te sturen, dat de
burgers van een staat, die zich binnen de
perken der wet houden en geen onaanneme
lijke doeleinden nastreven, zich rustig en-
vrij kunnen bewegen in een samenleving van
gelijkgerechtigde, elkander waardeerende, al
thans verdragende menschen en een mensch-
waardig, kan het zijn gelukkig bestaan in
hun land kannen leiden. De politiek der
uitersten is gebleken, niet bij den Nederiand-
schen volksaard te passen, evenmin een staat
kunde, die gericht is op overheersching van
minderhedenom niet te spreken van knotting
van hel recht van wien ook om voor een eigen
ernstige overtuiging uit te komen.
*&3r~
H E H. Prinses Juliana en Z. K- H, Prins Bcrnhard woonden Saterdag de
atletiekwedstrijden bij, die in do bosschcn te Baarn zijn gehouden,
m
AN de veie andere" elementen, die
bij de ontwikkeling van de Staat-
aait den dag treedt. Gij allen, die since Kamer vonden.
Deze omstandigheid heeft er toe ge
leid, dat bijna in alle groepen, in de recht
sche zoo goed als in de linksche, een linker
en een rechtervleugel (nu in den zin van
vooruitstrevend en behoudend) te voor
schijn komt. Soms blijft het één partij,
soms worden het verschillende groepen.
Na een vluchtig onderzoek in het oud
en nieuw archief tier verschillende partijen,
het politieke monsterboek zou men ook
kunnen zeggen, toon ik u enkele monsters
dit woord natuurlijk noch in qualitatief-
ongunstigen zin genomen, noch in quantita-
iief-geringsehattenden zin (er zijn onder
de monsters ook welgeproportioneerde
dwergjes) die hun weg naar de Tweede
1918 wel eens de vellen papier van res
pectabele afmetingen hebt moeten han-
teeren en er eenzaam in uw stemhokje,
zonder „guide' den weg in moest trach
ten te vmden, kunt er van meespreken.
Men raakte den tel kwijt en behield al
leen een eenigszins benauwden indruk
als van een politieke spijskaart, zoo uit-
febreid en aanlokkelijk, dat de veriei-
ing voor menigen eenvoudigen stemge-
rechtigden burger groot mocht zijn om
op meer dan één van die vele délicates
sen oude, belegen merken, gerenom
meerde specialiteiten, brillante nouveau-
té's zijn keuze te laten vallen.
Scheidingslijn,
DE tweede vraag was, in hoever de
partijen tot enkele groote groepen
kunnen worden teruggebracht.
In 1898 was de tegenstelling, die men
met het woord „antithese" aanduidt,
reeds op den voorgrond gekomen. Zij
kent een scheiding, die op godsdienstï-
gen bodem is opgetrokken en samen
hangt met den kijk op dit levensprobleem,
m hoeverre het geloof ook de staatsrech
telijke inzichten moet beheerschen; zij
onderstelt een verdeeling van de poli
tieke arena in twee deelen, links en rechts,
vroeger wel naar maatschap-
pelijken of economische inzichten (vooruit
strevend of conservatief), doch naar over-
tuigingen op godsdienstig gebied.
Die scheidingslijn, door aldus in de
linksche helft bijeengebrachte groepen
herhaaldelijk gewraaktis 0p sommige
oogenblikken als grondslag voor practised
regeeringsbeleid ondeugdelijk gebleken,
m.n. in 1925 na hel votum over het
gezantschap bij den Paus, en ook wel
lijdelijk uilgewischt, als de bizondere
tijdsomstandigheden het samengaan van
zooveel mogelijk groepen aan weerszijden
van de lijn vorderde, zoo ten tijde van
den wereldoorlog (1914—1918) en iiidens
de wereldcrisis (19331937).
Zoo kennen (of kenden) wij b.v. de
Roomsch-Katholieke Volkspartij en de Ka
tholiek-Democratische Partijde Christe-
lijk-Democratische Partij, de Christelijk-
Sociale Partij (Unie), de Staatkundig Ge
reformeerde Partij en de Hervormd-Gere
formeerde Staatspartij; de Vrij-Anti-Revo
lutionairen, den Christelijk-Historischen
Kiezersbond en de Friesch-Christelijk-Histo
rische Unie.
Ook de liberalen en de socialisten heb
ben tal van schakeeringen naar links en
naar rechts gekend.
TJRAAGT
Y enkele
Wisselwerking.
men dan eindelijk naar
elementen, welke op de
ontwikkeling van de binnenlandsche
staatkundige toestanden van invloed zijn
geweest, dan wil ik er wel enkele pogen
aan te wijzen, doch ik verzoek k daarbij
nadrukkelijk, niet uit het oog te ver
liezen, dat oorzaken op haar beurt weel
gevolg waren en er allerlei wisselwerkin
gen. vielen te bespeuren.
Neemt, om te beginnen, een staatsrech
telijk moment van de grootste beteekenis,
de Grondwetsherziening van 1917, die het
algemeen mannenkiesrecht bracht nader
uitgewerkt in de Kieswet, waarin toch
tevens het onzuiver en soms zeer onbillijk
werkende oude systeem met al zijn toe
valligheden vervangen werd door het veel
logischer opgebouwde, zij het veel minder
romantische stelsel van evenredige ver
tegenwoordiging. Gij voelt aanstonds, dat
die gewichtige gebeurtenis, welke een be
langrijke verschuiving van de staatskun
dige machten in het parlement tengevolge
had, niet zoo maar uit de lucht is komen
vallen, doch de afsluiting vormde van een
lang tijdperk van strijd, waarop zoowel de
politieke en vak-organisaties als de maat
schappelijke en economische toestanden,
zoomede wat men den opmarsch der ideeën
zou kunnen noemen, van grooten invloed
waren.
Hier sprak de ontwikkeling der maat
schappij, ook ver buiten onze grenzen, een\
Twee factoren
kundige toestanden hier te lande een
rol speelden, wil ik nog een tweetal noemen.
Het eene is, dat van den wereldoorlog,
die op het gansche Nederlandsehe_ leven,
ook op het staatkundige, zijn invloed
niet miste. In aansluiting, daaraan ver
meld ik de revoluties in verschillende
Europeesche landen tegen en na het
einde van den krijg. Die revoluties ver
oorzaakten hier wel eenige deining, doch
vonden gelukkig in het neutraal geble
ven, niet in levensgevaar verkeerende
vrije Nederland met zijn o. a. door alge
meen stemrecht gekenmerkte staatsin
stellingen, in het geheel geen vrucht
baren voedingsbodem, wat niet wegnam,
dat de nieuwe tijd. die na zulk een wereld
brand niet kon uitblijven, ook bier te lande
niet werd miskend.
Hel andere element is de invloed der lei
dende staatslieden.
Gelijk ik bij voorkeur van staatkunde heb
gesproken en niet van politiek, omdat bij
het hooren van dit woord alle andere zin
tuigen in cpstand dreigen ie komen, zoo
wil ik niet denken aan politici van lagen,
logeren en laagsten rang, liedenwien soms
baatzucht niet vreemd is en die zich wel
door andera dan hooge algemeens belangen
laten leidendoch slechts het oog richten
op ware staatslieden van verheven edele
opvattingen.
Zulke leidende staatslieden dan gaan, ge
heel verschillend te werk, organiseer end en
bezielend in eigen kring, sommigen over
redend ook buiten de sfeer der geestverwanten.,
anderen bewast of onbewust andersdenkenden
prikkelend, daardoor wrijving en reactie
wekkend; alzoo afwerend of bindend, ver
zoenend of de zaken scherp stellend.
Maar ieder van hen oefent ontegenzeggelijk
een invloed van. beteekenis in de staalkundige
wereld uit.
Geen enkelen hunner noem ik bij name;
zulks is voor wie zich op dit gebied niet
geheel vreemd voelt en zijn tijd heeft mee
geleefd ook allerminst noodig. Voor mijn
doel was het voldoende te hebben gewezen
op den in deze invloedrijke factor van
de* figuren der staatkundige leiders.
Minister-president dr. H, (Mijn op liet
sultan van Pontianak, tijdens de
terras van het Kiirhaus in gesprek met
vleotsehouw te Scheveningen.
Gemengd Nieuws
Een naam.
EL moge ik ten besluite een anderen
naam noemen, dim van Haar, ter
gelegenheid van Wier veertigjarige Re
geering deze bijdrage met véle andere ver
schijnt.
Het is de Koningin, die bij de vorming
van Kabinetten, en tijdens hel leven van Mi
nisteries op den gang van zaken op staatkun
dig gebied een niet te tniskennen invloed heeft
en dien invloed tot een weldadige macht heeft
weten te maken, bindendomhoog voerend,
verzoenendverheffend, veredelend.
Haar gezegende invloed strekke nog langen
tijd ons Volk, ook bij de ontwikkeling der
binnenlandsche staatkundige toestanden, ten
zegen.
Ernstig auto-ongeluk
Anto nit de boeht geraakt. Vier
gewonden.
Op den provincialen weg, ter hoogte van
den Blaakgchen dijk te ,M i.j n s lie r;re n I an d
beeft zich gisteravond omstreeks half zeven
een ernstig auto-ongeluk voorgedaan, waar
bij vier personen uit 's-Gravenhage werden
gewond.
De geneesheer van. Iters on, die met zijn
auto, waarin gezeten waren zijn eehtge-
noote, mevrouw van ItersonDe Vries
en haar ouders, op weg was van Brussel
naar 's-Gravenhage, geraakte, waarschijn
lijk door onbekendheid met den weg ter
plaatse, met zeer groote snelheid nit de
bocht, waarhij hij een boom meesleurde.
Via den berm van den weg reed de wa
gen vervolgens In een zeven meter breed©
sloot, waar hij aan den anderen kant te
recht kwam.
Rijks- en gemeentepolitie waren spoedig
op de plaats van het ongeluk aanwezig.
Het bleek, dat alle inzittenden verwondin
gen hadden ©pgeloopen. De bestuurder van
de auto had de stuurstang tegen zijn borst
gekregen terwijl zijn ecktgenoote met het
hoofd door den voorruit was geslagen,
waardoor zij een groote wonde opliep. Do
heer De Vries brak een onderbeen. Alle
vier personen bekwamen een lichte her
senschudding. Zij werden overgebracht naar
het ziekenhuis aan den Coolsingel te Rot
terdam, waar bij mevr. Van Iterson opera;
tief werd' ingegrepen, met gunstig resul
taat. Bijt geen der slachtoffers bestond' on
middellijk levensgevaar.
Doedelijk ongeluk.
Gistermorgen omstreeks elf uur is op de
brug over het Maas- en Waalkanaal te
Neerbosch een tot nog toe onbekende wiel
rijder van ongeveer 55 jaar door een auto
aangereden, en op slag gedood'.
Den autobes tuinder treft geen schuld.
Het stoffelijk overschot van den man
is naar het ziekenhuis te Nijmegen ver
voerd'.
Autobus uitgebrand
De inzittenden kenden zieh nog
juist bijtijds redden.
Zaterdagavond tegen acht uur is op de
Oude Delft te Delft een groote autobus
van een onderneming te Wateringen, die
geheel bezet was met passagiers, in brand!
geraakt
De inzittenden afkomstig uit Rijswijk en
op weg naar Delft en Rotterdam om de
feestverlichting te aanschouwen, konden
zich nog juist bijtijds in veiligheid stellen.
Enkele personen moesten door omstan
ders uit de bus worden geholpen.
De autobus is geheel uitgebrand'.
Eenige kleedingstukken en een liandtasch-
je (gingen in de vlammen verloren.
De brandweer was spoedig ter plaatse en
heeft het vuur met een paar stralen op
de Cttotorspult gebluscht
Luchtvaart
Ernstig motor-ongeluk.
Gistermorgen kwam de '26-jarige luitenant
de Jong uit Maartensdijk op den Wihes-
hopperweg onder Montfaort, met zijn mo-
torrijwiel in aanraking met een der blok
ken, die de afscheiding vormen tusschen
den ©rovincialen weg en hel rijwielpad.
Hij verloor de macht over het stuur, en
sloeg over den kop. De J. die bewusteloos
op den weg bleef liggen, is naar het zieken
huis te Oudewater vervoerd, waar men
een zware hersenschudding aansta teerde.
Knaapje entier auto geraakt
en gedood.
In de Öerleschestraat te Tilburg is Za
terdagmiddag om vier uur een acht-jarig
knaapje, Frans van li., die bij het spelen
den rijweg ©verstak, door een auto gegie-
pen en vrijwel op slag gedood.
Het ventje had de auto niet gezien, daar
hij achter een anderen wagen vandaan
kwam.
Legervliegtuig stort neer in
drukke straat
Zes dimden en 25 gewonden
te Londen.
In de Noord-Londensche voorstad' Ed
monton is een ontzettend' vliegongeluk ge
beurd, dat zes menschen het leven gekost
heeft, terwijl dertien personen ernstig en.
twaalf lichter gewand rijn. De dooden zijn
de bestuurder van het toestel, een vrouw en
twee kinderen.
Een legervliegtuig verloor hoogte, toen
het boven de dichtbevolkte wijk vloog. Het
stootte tegen een huis, kwam vandaar op
de straat terecht, waar een spelende jongen
gedood werd, verhief zich toen weer om
tegen het dak van een ander huis te botsen
en n brand* te geraken. In een der huizen,
die brandschade opliepen, werd een vrouw
gedood, terwij] haar man en kinderen ern
stige brandwonden -bekwamen.
In den loop van gisteravond is een
der ernstig gewonden overleden, terwijl het
achtjarig zoontje van een vrouw, die zidh
in het huis bevond' toen dit door het
vliegtuig werd verwoest, waarbij rij om
het leven was gekomen, eveneens is over
leden. Het aantal dooden bedraagt der
halve zes.
Het lijk van den piloot is onherkenbaar
verminkt.
Elf deaden.
Reuter meldt nog nader:
Het totaal aantal dooden tengevolge van
de vliegramp in de Londensche voorstad
Edmonton is thans tot elf gestegen.
9EK
MAANDAG 5 September 1938. Ne. 21958.
%v %v. G ff
