mmmmm..
Vincent van Gogh en Nuenen
tweede blad
N.V. MEELFABRIEK A. HEM
mm
- cm
SCHIEDAMSCHE COURANT
Hg
p
r
lC
Een pelgrimage door het land van de aardappeleters
waar nog tal van herinneringen aan den schilder leven
itV
SR&sidi
féK
Vogelnestjes
een geliefd object
Naaml. Venn. „KLU1TKALK"
HOOFDSTRAAT 28 - Tele!. 69570 69590
MACHINEFABRIEK A. FORTUNE
BINNENLAND
Duitschers in Ned Indië
fil
t Till
si
pSpMfc" ns* "i
AÏ-J.*" *ty> F *"0 7
to
J? ->* l ^r1* iff X m J v 4 v f
1 f
IS
i
Jlllf
>w
3>wrwc*s
jf g-«-
i -
Het atelier van Vincent in het steenea schuurtje, het „mangelkamertje" van de
pastorie, in den huldigen toestand. Een gedenkplaat tussehen de beide ramen
herinnert aan Vincent's verblijf te Nuenen.
Een sobere, massieve gedenksteen
Herinnert te Nuenen aan. het feit, dat
Öe schilder wiens dood voor vijftig
jaren, op ,9 Juli herdacht wordt
van December 1883 tot November 1885
fel dit dorp verbleef. Vincent van Gogh
vvlas één en dertig jaar oud, toen hij
dn het Brabantsohe dorpje aankwam.
Slecht gevoed en slecht gekleed kwam
hij uit Drenthe om een toevlucht hij
zijln ouders te zoeken. Zijn gedrukte
Stemming, zijn prikkelbaarheid ea zijn
'kluizenaarsgewoonten waren de oor
zaak er van, dat hij van de meeste
menschen vervreemdde. De plotse
linge dood van rijn rader en een trieste
liefdesaffaire droegen er niet weinig
toe hij om hem het verblijf te Nuenen
zeer zwiaar te maken. Doch in deze
heide jaren rijn laatste twee in
ens land bereikte hij ia rijn werk
het hoogtepunt van zijn Hollandschen
tijdhier hoekte hij zijn belangrijkste
vorrnverrïjlking, hier bereikte hij zijn
groote .overwinning op het geiled, der
liel-d onkeivw erkin g.
In het eerste jaar wijdde hij zich voor
namelijk aan het schilderen van wevers-
interieurs, van Januari tol October 1884
wierp Mj zich op het schilderen van hjet
hei-donker en de contrastwerking der
complementaire kleuren, van November'81
tot April '85 schilderde hij figuur en stil
leven; daartussehen door toekende hSj.
In dien tijd was Eindhoven een gxoot
dorp met enkele takken van industrie
en met eenig© duizenden inwoners. In
de onmiddellijke nabijheid lagen andere
dorpen als Woensel en Stratum, die
thans een onderdeel uitmaken van
Groot-Eindhoven.
Het dorpje bij Eindhoven.
Geheel „op het land" lag Nuenen. Het
was een dorp van hoeren en burgers;
voor de laatsten was de weverij een
belangrijke huisindustrie. De bewoners
vormden een gesloten gemeenschap,
waarin oude tradities met zorg gehand
haafd bleven. De menschen waren arm
zeer arm zelfs, doch hun werkkracht en
hun. tevredenheid van gemoed verzacht
ten eenigszins de gevolgen der armoede.
Sedert dien heeft de boerenstand groo
te veranderingen ondergaan; dank zij
de organisatie en de vorderingen der
landbouwwetenschappen was zijn voor
uitgang zeer groot; maar de liandveve
rij kwijnde weg; tot voor eenigen tijd
was zij nog in zes a zeven gezinnen over
gebleven; thans is zij geheel verdwenen.
Zoowel het landschap als het dorp
hebben daardoor grondige wijzigingen
ondergaan. De groote droge heidevlak
ten, waarop hier en daar slecht onder
houden dennenbossehen stonden, zijn'
meerendeels in cultuurgrond omgezet,
terwijl de oude huizen in het dorp bijna
alle voor nieuwere hebben moeten plaats
maken.
In dit nieuwe Nuenen rijn wij op
zoek geweest naar herinneringen,
aan den schilder, die er twee zoo
uiterst belangrijke jaren van zijn le
ven doorbracht. j
Het mooi© ruime oude huis, dat de
op welks gevel in zeer groote cijfers
pastorie van Ds. van Gogh was, en
het jaar van zijn bouw: 1764 ver
meld staat, treft men nog steeds on
gerept en goed onderhouden tegen
over het Raadhuis aan. De prach
tige groote tuin is nog even fraai
als in d'en tijd, dat Vincent er dik
wijls placht te schilderen.
De steenen schuur achter het huis,
waarin de mangelkamer der van Gogh's
ondergebracht was, en waarin geduren
de eenigen tijd Vincent een atelier had.
wordt door de tegenwoordige bewoners
wederom als schuur gebruikt. Men. vindt
er geen herinneringen meer aan liet ver
blijf van den schilder, behalve dan een
bronzen gedenkplaat.
Het maugelkaittertje.
Helaas is er bovendien niets overge
bleven. van het atelier dat Vincent later
ten huize van den koster Schafrath'
betrok, en. waar zooals de heer A. Kers-
semaikers eens in de Groene" schreef
„alles volhing en stond" met schilderijen,
teekeningen in waterverf en krijt, kop
pen van mannen en vrouwen, waarvan
de kafferachtige wipneuzen, uitstekende
jakbeenderen en groote o-orea stork ge
accentueerd en de knuisten v-erce'd <n
gegroeid waren, wevers en weefstoe'en,
spoelsters. aardappelpooters, onkruid-
wiedsters, ontelbare stillevens en wel
tien studies in olieverf van het oude
kapelletje waarmee hij zoo dweepte, en
dat Mj dan ook in alle jaargetijden ei
onder alle weergesteldhedon geschilderd
heeft"i
Dit huis is ©enige jaren geleden ge
sloopt; de tegenwoordige koster, een
zoon van den hospes van Vincent, woont
thans in een modern baks teen en huis
op dezelfde plaats waar eens de oude
RË Pastorie stond.
He koster is nog in liet bezit van een
foto van het vroeger-© huis; rijn vrouw
wees ons daaiop de ramen aan van de
kamers waarover Vincent beschikte.
Van het meubilair is de laatst overgeble
ven stoel het eigendom geworden van
Dr. Wiegersma.
Hoewel er dan Ie Nuenen weinig
stoffelijke herinneringen aan den schilder
oveigebleven zijn, leven er toch nog men
schen, die zich zijner nog kunnen her-
inneren.
DER
ZATERDAG 20 JULI 1940. No. 22531.
stónd, toen de schilder kwam vragen of
liet goed was dat de jongen met hem
mee zo-u gaan. om vogelnestjes te zoeken.
Toen was hij een jaar of tien; nu ïs hij
een man op -leeftijd. Maar zijn stom is
neg levendig en zijn herinnering is nog
helder. w
„Ik ben hónderden keeren met Vin
cent van Gogh weggeweest", vertelde hij
ons: „wij gingen dan het land in om
oguluesljcs te zoeken, die bij later schil
derde. Yoor elk nestje, „dat ik heel hij
hem Macht, kreeg ik vijf centen.
Hij was erg zwijgzaam tegenover de
menschc-n; maar tegenover mij was-t-ie al
tijd even druk, vooral als er iels was
dat 'ie mc-oi vond. Hij praatte tegen mij,
cf ik z'n eigen jongen was. Ihj sprak
steeds jongenstaal; hij zou nooit iets ge
zegd hebben, 'dat voor 'n kind met paste.
Eens moest ik mijn liund een tij ijc
in een nest blijven houden en zoo hojft
meneer van Gogh me toen uitgeLekr- .d
Een paar jaar nadat 'ie vertrokken was,
kwam juffrouw Stien Begomann op een
morgen met een portret bij me. Ze vroeg
me: „Ken je nog iets van dit portret?"
Ik zei: „Het heeft veel weg van Vincent
van Gogh, maar wat mager is-t-ie gewor
den i"
En toen zei de juffrouw me, dat ie
dood was
Als jongen had ik veel van meneer
van Gügh. kunnen krijgen; eins bood.
hij mc een<'stapel teekeningen aan,
maar ik voeldè er niets voor, en be
dankte. Thuis warerï ze hier boos over,
voorat omdat meneer van Gogh ge
zegd had: „Daar kan je later nog wel
's wat aan hebben". Maar ik voelde
er nu eenmaal niets voor, ik was
maar 'n jongen
Na ons nog over de kleeding sran den
schilder vetreld te hebben, dat hij steeds
in een blauw linnen pak gekleed ging;
alle dagen in dezelfde plunje; en dat hij
een grooben zwarten hoed met een broe
den rand droeg, verwees Drink Dekkers
ons verder naar den landbouwer C. de
Groot, wiens huis ttians staat op de
plaats waar vroeger liet huis stond waar
in Vincent „Die Aardappeleters" schilder
de.
De heer de Groot ving, toen wij hem
opzochten, aan met te zeggen, dat hij
geen persoonlijke herinneringen aan den
schilder heeft, 1 en dat zijn familieleden,
die ze wel hadden,, alle -overleden zijn.
"Hij tocn.de" tors' -een in 1928 gemaakte
foto van do overblijfselen van het buis
der „aardappeleters" waar van Gogh zoo
dikwijls kwam werken. Thans is het ge
heel gesloopt. Op de foto staat zijn oom,
Gijsberius de Groot, -die inlusschon over
deden is. Ds mogeiijicheid bestaat, dat deze
oom voor „de aardappeleters" goposoeid
heeft; de heer de Groot sprak echter met
klem de dikwijls geuite bewering tegen,
dat er noa andere de Groots voor liet be
roemde schilderij geposeerd hebben, vol
gens hem was de familie, die goconteifeit
„VEGISOL" GLASZIJDE
Isolatleschalen
VEREEN GLASFABRIEKEN
SCHIEDAM
Fabriek van KURKEN - KURKEN BON DELS
VISSCHERiJKURKE N
Fa. WED. A. VOGELEZANG
Korte Achterweg 13- 15 - Tel. 68872
Oir. A. Lauwaars
ALLE BOUWMATERIALEN
Modern Ingericht reparatiebedrijf
Boterstraat 28-32. Schiedam. Tel. 69400 (2 lijnen)
VACANT
HOOFDSTRAAT 39 - Tel. 68484-68251
TARWEBLOEM
TARWEMEEL
TARWEAFVALLEN
mj?
Hnisjc van den landbouwer de Groot, san den weg naar Helmond vlak bij de
plek, waar Yau Gogh zijn beroemde „Aardappeleters" schilderde.
Het zijn er nog maar enkelen. De gnoeder
van den tegenwoordigen koster, die inder
tijd aan. rnr. B. J. Stokvis (die vele na
sporingen omtrent Van Gogh in Brabant
gedaan lieeft) interessante bizonderbedesi
kon vertellen, is niet meer in levén, vele
menschen, die indertijd met den schilder
in aanraking kwamen, zïjh eveneens ge
storven; de dames Begemann, nichten
van Margot Begeman, die eenigen tijd met
Vincent in het geheim verloofd was, zijn
lang geleden uit Nuenen vertrokken. Maar
de weinigen, die nog te Nuenen in leven
zijn, weten nog wel iets te vertellen.
Met hen hebben wij over Vincent ge
sproken. i i
Met een boerenjongen op stap.
Daar is allereerst Driek Dekkers,
de hoerenjongen1, die in deel II van de
.Brieven" op pagina 510 genoemd wordt
„een grooten tocht, die ik! i'a! gezél-
schap van een hoerenjongen dééd"
Hij woont nog op dezelfde plakte aan)
een zrjwegje van den straatweg- naar Hel
mond, waar het huis van rijn ouders
werd, de familie van Row, waarvan een
zuster en drie broers, die alle vier on
getrouwd waren, in het huisje op deze
plaats woonden. Een ook alweer gestorven
tante van den heer de Groot heelt hen
eens op een reproductie vau het schilderij
herkend.
Men had ons nog het adres opgegeven
van den lieer Ba kets. Hij is in 1875 ge
boren en was dus tussehen acht en tien
jaar toen Vincent te Nuenen verbleef. Do
schilder heeft zijn inmiddels gestorven zus
ter nog geschilderd. Enkele jaren geleden
meent hij het portret op| een tentoonstelling
teruggezien te hebben. Veel weet hij ech
ter niet van den Schilder; hij vond hem
een zonderling mensch. Hij verwees ons
naar Hans van der (Velde, die vast
meer kon vertellen.
En Hans va,h der Velde kou inderdaad
meer vertellen. Hij Is een ©olijke oude
Brabander, die dat wat lifj zegt met vele
armzwaaien illustreert. Hij zéide ons:
waf eeto kwajongen; in dien tijd.'
zocht' vogelnestjes voor Vincent van
Gogh. Voor elk nestje kreeg ik een
kwartje en dat was toen een groot
bedrag voor mij. Ik kwam dikwijls
in Vaerle; dat was meer dan een
halve wildernis. Ik herinner me nog
dat ik nestjes van de gele wielewaal
zocht, en die bij meneer van Gogh
hraclil, die bij Schafrath woonde. Geen
mensch was s-oo mager als meneer
van Gogh. ïk weet nog dat hij Peter
Smulders op zijn weefstoel schilderde
en ja; ik herinner me ook nog, dat
hij dikwijls kwam schilderen hij hot
kerkhof, toen. de toren er nog stond,
en er nog een schans craheen was.
's Zomers heb ik daar eens gezien,
hoe een hoer bij het rogge inhalen stil
stond met zijn hooivork in zijn hand Lij
een kar, en hoe meneer van Gogh' 'em
toen uitteekende. En ik weet ook nog, dat
meneer van Gogh een boer met zijn-een©
hand aan de teugels vau den os en met
do andere hand aan den ploeg schilderde.
De Meer van dien boer was op dat
zelfde schilderij aan het botonstaken hak
ken, terwijl zijn zuster water putte uit
den put
Tenslotte hebben Wij in liet St. Eli
zabeths Gesticht gesproken met Toon
S w i n k e 1 s.
Toon Switikels is in 1867 geboren
Van zijn twaalfde jaar af was hij te
Nuénen als handwever werkzaam.
Thans staat zijn weefgetouw m bet
stadhuis--van--Helmond. Hij -herinnert
zich Vincent nog bijzonder goed; „II jj
was een flinke vent met een
rooi e knevel en met rood
liaa r". S winkels heeft vele malen
voor den schilder geposeerd', 's Mor
gens om negen uur kwam meneer van
Gogh al lijd; om twaalf uur ging Mj
naar huis tot half twee; dan kwam hij
terug en werkte aan één stuk doo-r tot
het donker werd'. Drie maanden acli-
toieen kwam hij in de weverij van
den
Van
nog!
„Da'
geen
onze
was.
vader van Swmkel» schilderen,
het poseeren herinnert Toon zich
dat hij steeds moest doorwerken;
gonV heel goed; ik ha'der niks
moeite mee", antwoordde hij op
vraag, of het niet lastig voor hem
IIoc dikwijls Toon geposeerd;
heeft: dat weet hij niet, maar ,,'t Is dik
gebeurd"
Ihj herinnert zich ook nog 'n keer
een schilderij naar Eindhoven ge
bracht te hebben.
Voorts vertelde hij ons van 'u
meneer, ,Adie kwamp uut Amerika
di'r expres op uut gm schilderij©
van Van Gogh te kope, en toe
kwamptie bie mie
Nou, as ik 'n schilderij bad ge
had, dan ik nooit van me leven
meer boef te werken me
Toon weet ook nog, dat Vincent
plotseling vertrokken is. Het juiste
weet bij er echter niet van; ook
niet, waar de schilderijen en teeke
ningen gebleven zijn.
Wij willen zijn woorden daarom aan
vullen met enkele gegevens uit de reeds
tevoren enkele malen aangehaald© arti
kelen van mr B. J. Stokvis:
Na Vincent's vertrek uit Nuenen
werd1 zijn werk in kisten verpakt en
tezamen met den schamelen inboedel
van. den schilder opgeborgen bij een
timmerman tc Breda. De inboedel werd
later teruggevorderd, doch bet schil
der- en teekenwerk niet, aangezien
men in de kisten, waarin hot verpakt
was, houtmolm ontdekte. Bij elkaar
moeten er geweest zijn: zestig schilde
rijen op raam; 150 losse doeken, twee
portefeuilles met ca. tachtig teekeningen
en 120 krijtteekeningen.
De timmerman, een zekere Schrau-
wer, verkoeld in 1903 een partijtje ko
per aan twee opkoopers; de hoeren 3.
•O. en M. Couvreur. H>j deed' dit op
voorwaarde, dat rij de kisten met schil
derijen en teekeningen tevens mede
zouden nemen. Hij wilde „dien rom
mel" niet langer in zijn huis hebben.
De gebroeders Couvreur kwamen dien
tengevolge, behalve met het koper,
met een wagen vol van Goglis thuis.
Veel raadi wisten zij er ook niet mee;
voorloopig borgen zij alles maai' in den
celder. Na eenigen tijd gingen zij
.schilling houden". Honderd' krijüee-
keningen, die ze niet mooi vonden, ver
nietigden ze. Nadat een Rotterdamsclï
„deskundige" verklaard' had', dat de
kunstwerken volkomen waardeloos waren
legden de Oouvreurs ze op een hand
wagen en gingen er de markt mee op,
waar zij ze tegen prijijzen van 5 en 10
cenls aan den man trachtten te brengen.
Later, toen na den dood van den
schilder de groote rage voor rijn wer
ken kwam, gingen de 'Oouvreurs over
al de schilderijen en teekeningen to-
rugkoopen. Zo vroegen er nu heel wat
hoogere prijzen voor aan hun afne
mers, maar keken toch nog aardig op
hun neus toen een schilderij dat zij
voor f 90.aan een kunsthandelaar
verkoeld hadden, drie weken latex' op
een veiling f 4000.opbracht
Nadat wij met het bezoek aan Swin-
kels aan het eind© v;m onze pelgrima
ge geks» n en waren, dwaalden wij over
de wegen buiten het dorp.
Met eenigen schroom betraden -wij
het zoo dikwijls door van Gogh ge
schilderde „boerenkerkhof tussehen de
akkers", waar wij nog den grafsteen
van zijn vader terugvonden, bijna ge
heel door planten overgroeid1.
En toen wij tussehen cle goudglan
zende korenvelden door teruggingen
naar Nuenen, zagen wij in onze ge
dachten dien vreemden, rossigen man
met zijn sehildericist, het hart tot bar
stens toe gevuld met zijn liefde voor
de natuur, de kunst en de menschen,
zwerven over de Brabantscbe akkers
en. de liei, die in zijn leven zulk ©en
onzegbaar groote plaats innamen
J. VAN RHIJN.
Meer dan 2000 gcïnleriieeird.
In aansluiting op ons bericht over do
lioliaRvielmg van Duitschers in Ned. In-
die, meldt men ons nog uit Den. Haag:
lor wijl de instanties van de Duitsche
weermacht en van het Duitsche burger
lijke bestuur zich van het oogcnblik der
Nedeilandsche capitulatie af moeite heb
ben. gegeven, de betrekkingen tussehen bet
Duitsche rijk ên de Nederlanden in vreed
zame banen te leiden en het herstel van
de normale verhoudingen te bespoedigen,
heeft de regeermg in Nederlandsch-Indié
niet opgehouden zich op bizonder Duitsch-
vijanaige wijze te gedragen en zonder re
kening te houden met de verhoudingen
in het mocdeiland, maatregelen in stand
gehouden, welke door bet Duitsche rijk
niet langer voorbij gezien en geduld kun
nen w oi den.
Nadat tot op heden in NcJertendsch-
Indic meer dan 2000 Duitschers, waar
onder vrouwen en kinderen, geïnterneerd
gehouden en op de smartelijkste wijze be
handeld worden, heeft men zich thans
van Duitsche zijde genoodzaakt gezien,
tegenmaatregelen niet langer uit te stel
len. Dientengevolge is gisteren een aan
tal Nederiandsehe onderdanen, die voor
het grootste deel tot het koloniaal be
stuur in betrekking staan, in hechtenis
genomen. Hel zal van hot inzicht van
de beslissende krachten in Nederlandscb-
Indie afhangen, hoe lang deze toestand
gehandhaafd moot blijven.
Do annnem.ng van poslzendingen voor
de Nederlannsohe koionu n is tot nader
order gestaakt
Ecu zoetwaren-bureau opgericht.
In een een dezer dagen gehouden ver
gadering van de Federatie der Nederiand
sehe Zoetwaren-industrie, onder leiding
van den voorzitter, den lieer Th. R. Reu-
telmgs, werd besloten tot de oprichting
van een „zoetwaxenbureau".
Dit bureau beoogt de behartiging van de
belangen van de zeer omvangrijke zoetwa
ren-industrie bij de overheid en de di
verse overheidsinstanties.
Met enkele andere organen is reeds over
leg gepleegd teneinde te komen tot een
hechte samenwerking.
Tot directeur is benoemd de lieer B, IT.
Wellmann, tot juridisch adviseur de heer
mr. M. R. A. L, Houtappel.
Het bureau is voorloopig gevestigd te
Amsterdam Marnixstraat 380.
'i
n
|-.t
JW
