CLICHÉ/
KL/4 KKEM
EBLEI
De geschiedenis van een onherberg
zaam stukje Nederland
nu c. v. d.i m c eic
"QOT
DAM"
ADVERTEERT
SCHIEDAMSCHE
COURANT
KLEINE ADVERTENTIE Ni
P. J. W. BEUKERS
DE SPAARBANK
is geopend:
N.V. SLAVEN BURG'S BANK
INCASSO-BANK N.V.
Een Duivelseiland in de
Zuiderzee
AFWEZIG
TOT 26 AUGUSTUS
J. A. H. VAN DEN BERG
AFWEZIG
TOT 19 AUGUSTUS
BURG. KNAPPERTLAAN 76
OPENBARË VRIJWILLIGE
VERK00PING
N.V. EERSTE SCHIEDAMSCHE
BEGRAFENIS - VEREENIGING.
Begrafenissen
Transporten
Crematie
CLIC
BQIEK
Bijkantoor:
Aan- en verkoop van Effecten Coupons Rekening
courant Incasso - Verhuring van safe loketten
Bescherm uw bezed in oorlogstijd door het
Kantoor SCHIEDAM, Tninlaan 80, Telefoon 69070
Enorme sorteering
Lage prijzen
OOK electrisch
THANS NIEUWE BINNENWEG 289 a
IN DE
„Ondier de -wezenlijk merkwaardige plaat
sen van Overijssel behoort voorzeker het
eenige eiland van dat gewest Schok
land", Aldus vangt mr. O. Mees Azn., pro
fessor in de Ned. letterkunde en geschie
denis aan het Atheneum te Deventer, zijn
opstel aan, dat hij schreef in de Övenjs-
selsche Almanak van 18-17. En v at hij
dan verder vertelt van dit stukje grond
door de Zuiderzee omspoeld, is zoo schok
kend, dat we met gerust geweten kunnen
spreken, zooals we dit aan het hoofd1 van
dit artikeltje doen, van „een Duivelseiland!
in de Zuiderzee". Op 16 December 1S5S
kwam er een wet, die voorschreef, dat het
eiland! moest worden ontruimd; er zou
aan heel wat menschen héél wat leed1 en
ellende bespaard' zijn gebleven als reeds
minstens 50 jaren eerder een diergelijke
wet tot stand was gekomen. Maar toch:
„de liefde tot zijn land is ieder aangebo
ren" ook den Schokkers. En niet dan
hoodie verlieten zij in 1859 het onherberg
zame stukje grond!, dat hun veel ontbering
en slechts weinig stoffelijk geluk had! ge
schonken.
„Er is over Schokland, hoe klein het
mag zijn, reedis vnj wat geschreven", aldlus
lezen we van die hand van de heer en H.
J. Moerman en A. J. Reijers, in het Tijd!-
schrift van het Kon. Ned. Aardr.k. Gen.
jaargang 1925. Maar veel van wat er ge
schreven werd is toch ontleend1 aan het
artikel van eerstgenoemdlea heer Mees. En
«Jaar hij, voor zoover we kunnen nagaan,
d'e eenige was, die een buitengewoon leven
dige en interessante beschrijving gaf van
het leven op Schokland! en van zijn be
woners, zullen we ons in hoofdzaak tot
wat hij schreef, bepalen.
Inkrimping voorkomen.
Een uitzondering willen we maken voor
het g eschrift van W. J. Sehuttevaêr,
„koopman" te Zwolle", dat in 1861 ver
scheen, getiteld „Beschouwingen over het
eiland! Schokland, naar aanleiding van
©ene voorgesteldie inkorting". Er was toen
namelijk sprake van, dat Rijkswaterstaat,
ter besparing van een bedrag van flO.OOO
per jaar aan onderhoudskosten, het eiland
tot op de helft zou inkorten door Emmei-
oordi met haven en al aan zijn lot over te
laten. In een hartstochtelijk betoog zette
Sehuttevaêr uiteen, van welk een waarde
juist d!ie Noordpunt voor de kleine scheep
vaart was. En waarlijk: hij had succes.
iWiaint ondanks allen aandrang van depar
tementale zijde in andere richting, werd
door den minister bepaald, dat, op grond
vain de ingekomen adressen, het eiland
Schokland1 in zijn geheel zon blijven be
staan. Feitelijk hebben we het dus aan
dien heer Sehuttevaêr te danken, dat
Schokland nog niet verloren is gegaan en
Nu er, dank zij het droogmaken
van den Noord Oostpolder en mede
door het anthropologisch onderzoek,
weer de aandacht is gevestigd op
Schokland, hebben we eens opgezocht,
wat er in vroeger jaren zooal over
dit verlaten eiland is geschreven. De
vrucht van die nasporingen hebben
we neergelegd in bijgaand artikel.
dat het pas, tegelijk met het droogvallen
van den N.O.-polder, zal ophouden een
eiland! te zijn.
Historie.
We stappen nu verder over allerlei histo
rische hizonderheden hoe interessant
ook heen. Dat Emmeloord! reeds om
streeks 1200 tegelijk met Urk en het ver
dwenen dorp Nagele genoemd weid, dat
nu eens die ©ene graaf, dau weer die andere
bisschop het eiland' bezeten heeft; «lat
Holland en Overijssel samen een tijdlang
het beheer hebben gehad; dat zelfs Am
sterdam geruimen tijd heer en meester op
een gedeelte van het eiland kou spelen
d!at alles kan de historicus in boeken en
tijdschriften heter opzoeken.
Laat ons liever luisteren naar wat de
meergenoemde G. Slees ons te vertellen
heeft.
Schoklandmoet vroeger veel grooter
zijn geweest en was wellicht met Urk
verbonden. Maar de zee heeft het grootste
gedeelte van «le gronden weer tot zich
genomen.
Reeds in de 15e eeuw was het op Schok
land geen vetpot meer. Immers toen Karei
de Stoute, die ook al bezitter van de eilan
den is geweest hij had' ze weggeschon
ken aan Gerrit Entszoon, burgemeester
van Ehkhuizen dezen eens vroeg; „Wel
hoe is het al mijn knecht, hebt ge ai wat
ontvangen van de plaatsen, die ik u heb
geschonken?" moet deze geantwoord' heb
ben: „Zoude ik, heer, van deze arme lui
den, die in droefheid' gezeten zijn en daar
ik mij over erbarm, iets nemen? dat zij
verre". Pleitte dit aan den eenen kant voor
het warme hart van onzen Gerrit aan
den anderen kant blijkt daaruit duidelijk,
dat er ook reeds omstreeks 1500 armoede
heers ehte.
De schrijver vertelt ons verder, dat ear
op het eiland' niet alleen staatkundige
maar ook godsdienstig© verdeeldheid
heerschte. Emmeloord was katholiek en
Ens gereformeerd. Maar toch was op Em
meloord, behalve een katholieke kerk, ook
nog een gereformeerd bedehuis, te weten
in een bovenvertrek van het huis dies
schoolmeesters, waarin eens om de veer
tien dagen de predikant van Ens kwam
prediken. Het auditorium was echter niet
groot: alleen de schoolmeester en zijn
vrouw waren trouwe toehoorders. En
dwang tot doop, en kerkgang hielpen wei
nig.
Staatkundig behoorde het eiland nu eens
aan Holland, dan weer aan Overijssel; en
er is zelfs een tijd geweest, dat de provin
cies Holland, Friesland en Overijssel met
elkander over de rechten en verplichtingen
twistten Tot eindelijk m 1814 het eiland
definitief aan Overijssel werd toegewezen.
We kunnen op al die geschillen en moei
lijkheden thans echter niet verder ingaan.
Tocht over het eiland.
Liever olgea we den schrijver, den heer
G. Mees, op een tocht over het eilandje.
Het was in den zomer van 1846. Bij het
schoonste zomerweer, zoo- schrijft hij,
stand ilc bij Ens op den kistdam of loop
plank en zag niets dan drassig overgeloo-
pen en moerassig land, zoodat er slechts
enkele punten zijn, waar men dwars van
de Oost- naar de Westzijde droogvoets
km gaan. Die zoogenaamde bodem is meer
voor eenden en ganzen dan voor men
schen bewoonbaar.
Het eerste voorwerp bij Ens is de ruïne
eener oud© kerk, weder een sprekend be
wijs, dat het eiland veel grooter ndja-
breidheid moet gehad hebben, daar U<\
een dwaasheid zoude geweest zijn, -
kerk te stichten op eene plaats, die zoo
verre van de woningen verwijderd is. Van
de stichting dier kerk bestaat geen herin
nering of overlevering meer. Belangrijk
zonde het zijn, de fundamenten van den
bouwval te onderzoeken. De heer Legebeke,
pastoor van Emmeloord meent, dat er
stellig reliquien en perkament zouden ge
vonden worden «3de, zonder uitzondering,
steeds bij d'en bouw in den grond1 werden
gelegd'. (De schrijver teekemt in een noot
hierbij aan, dat hij pogingen zal aanwen
den om een ontgraving le doen bewerk
stelligen. Daar is toen blijkbaar niets van
gekomen Des te merkwaardiger, dat thans,
zooals gemeld, «Ir. De Froe met zijn stu-
«Jenten ten behoeve van een anthropolo
gisch onderzoek met een onfgraving be
zig is. Red1.)
De wandeling voortgezet
Wij wandelen nu Noordwaarts langs de
Oostzijde van -het eiland en wel op den
kistdam of loopplank. Gelief u te herinne
ren, dat die ^loopplank geen anderhalf
voet breed en jneest zonder ©enige leaning
is. Zie regt vaar u als de koorddanser op
het kruis; eerie beweging links doet u tus-
schen de palen op de steenen of in den
modder vallen; eene regtscbe afwijking
zou u het genot van een zeehad bezorgen.
Na eenige™" minuten gaans bereikt men
14 armzalige huisjes, digt bij elkander ge
kropen als een hoopje verkleumd© kuikens.
Twee zijn onbewoond en dreigen in te
vallen. In dp overig© treft men 16 gezinnen
aan. Van Ens wandelen we naar de zoo
genaamde Middel- of Meulenbuurt. Hier
is de zetel der regeering. 38 buizen vindt
m©n er bewèomd door 45 gezinnen. Hier is
de verblijfplaats van den burgemeester
G. J. Gillot, tevens secretaris, die in deze
twee kwaliteiten en als opzigter van dan
vuurtoren, met kosten van bestuur en al
zich met een jaarinkomen van f650 moet
vergenoegen. Op Ens is het verblijf van
dr. O. L Meijer, die voor f800 en vrije
woning een waarlijk niet gemakkelijke
taak heeft. In den zomer mogen hem de
wandelingen per plank van zijn woning
inaar den Zuiderf of naar Emmeloord' ver
velend zijn, in den winter, bij stormachtige
nachten en hooge vloeden zijn zij gevaar
lijk. Door zich nimmer te ontzien als zijn
hulp wordt ingeroepen, door zijn kunde en
zijn zeer net ingerigto en welvoorzien©
apotheek, lieeft hij zich het geheel© ver
trouwen weten te verwerven.
Vervolgens beschrijft de heer Mees de
Noordelijke huurt Emmeloord. Is Ens het
's-Gravcinhage Emmeloord! is met zijn
liggen, het Amsterdam van Schokland
Kommerlijk bestaan.
Niettegenstaande de verminderde mid
delen van bestaan en de vermeerderde ar
moede, gaat Mees verder, nemen de be
volking cn de huwelijken toe en de sterfte
af. En evenwel: hoe kommerlijk leeft de
Schokker! Het voornaamste voedsel is
roggerrbrood', dooh inplaats van boter soms
wat Friesche kaas «laarover gesmeerd. Voor
saus bij de gerechten mosterd', azijn en
water Bladgroenten of vieesch worden
ijna nooit gebruikt, hoogst zeldzaam een
klein stukje spek.
Treden wij nu de woningen binnen, dan
zijn die der eigenlijke armen spoedig be
schreven. Een schuur met een vloer van
klei en houten wanden, waar de wind' door
henen loeit of de zon door henen brandt,
waar in een woord! koude en hitte een even
gereeden toegang vmden. Het inwendige
onzindelijk en afzigtehjk. Het zonderling
ste is de vuurhaard'. In een der hoeken
van de kamer is de zoldering lager, daar
onder wordt in den asckpot gestookt. De
rook gaat niet uit door een schoorsteen,
maar tusschen het hoogere en lagere ge
deelte vaai den zolder en bereikt zoo de
vliering, waar hij behulpzaam is in het
d'ïoogen der aldaar uitgespreide netten.
Wind en water de vijanden.
Wij. die een pleiziertogtje bij gunstig
weder naar Schokland deden, kannen ons
moeijelijk een denkbeeld vormen, hoe het
er in den barren winter, bij de lange avon
den en nachten geschapen is. Do buurten,
die slechts 30 el breed zijn, staan 6 a 7
voet boven dagelrjksch water. Bij stevigen
wind schudt de grond zoodanig, dat de
spiegels en schilderijen soms vrij hard
tegen den wind slaan. Bij een weinig meer
dan gewonen wind is met eenige oplet
tendheid waar te nemen, dat alle kleine
hangende voorwerpen in beweging zijn en
bij sterken Oostenwind' staat een pendule
in een Oostelijk gelegene kamer, terstond
stil. Hoezeer nu, hij hoge vloeden, als de
buurtwerf 1 a 2 voet onder water staat
en de volle zee mie'ti 7 a 8 voet diept© tegen
de Westelijke paletrrei der buurten aanbul-
dert, hoezeer d'an alles dreunt en kraakt
en zich wringt, valt ligtelijk te begrijpen.
De storm van 1825.
Welk een tocmeel moet alsdan het arm©
Schokland niet opleveren! De ©enige ge
meenschap tusschen de buurten, de plank,
is onder water; het eiland wordt dan drie
eilanden, ieder \an vijf minuten of min
der in omtrek. Het gièrfc vooral door d©
armoedige woningen, die op hunne grond
vesten trillen en beven. Gelukkig evenwel,
d'at de tooneelen van 1825 zich niet her
haald! hebben: toen was het er ijssolijk
gesteld. Veel had' men reeds den geheelan
winter van 1824 geleden, door de bijna
zonder tusschenpoozen waijende harde
winden; toen, op Donderdag den 3em Fe-
bruarij 1825, het water sterk begon te
rijzen. Met de hoogte"vah. 9 voet, dat wist
men, liep het gansche eiland onder en
zie! des avonds klomt het tot 8, tot S'/V
voet. Des nachts was het vallende en rij
zende tot het des ochtends van den 4©n.
tot 10y2 voet steeg. Reeds in October 1824
waren d'e paalwerken aan de Oostzijde,
zooals ook aan de Westzijde der buurten,
zwaar beschadigd!; thans sloeg een geheel
nieuw geheid werk bij den Zuidert uit den
grond en «Ireef weg. De zeedijk, die ge
noegzaam volkomen hersteld was, werd
ter lengte van meer dan 2000 ellen ver
nield. Dra werd de verwoesting voltooid.
Uit de paalwerken op Ens en Emmeloord
werden geheele vakken weggeslingerd en
door den storm medegeveeru, zec-iat het
getal der weggerukte wel op 1800 begroot
werd'. De vuurtoren werd zoo geteisterd,
dat hij geheel vernieuwd moest worden.
Uit de R.K. kerk te Emmeloord sloegen
de muren weg, het altaar, de banken, enz.,
werden door d'e golven medegesleept. In
de onderscheidene buurten spoelden 26
hulzen weg. 70 werden zwaar beschadigd'.
Het noodlottigste van alles was, dat 1
man, 4 vrouwen en 8 kinderen omkwa
men.
Besluit.
Zeer is het te wensclien, zoo eindigt
Mees deze levendige beschrijving, dat der
gelijke rampen de arme en reeds zoozeer
misdeelde- Schokkers niet meer mogen
teisteren. Zij zouden den ondergang van
liet ga'nscho eiland, welks bestaan toch van
zooveel belang is, met zich kunnen sloepen.
Meer dan. men denkt, breekt het den aan
drang des waters op de üverijsselscbo
kust. En als de schipper, bij nachtelijk
duister, door Noord-Westelijke vlagen voort-
gezweept, geen uitkomst meer ziet, hoe
noodigt hem dan het Enzer licht, om een
veilige schuilplaats in de haven van Em
meloord te zoeken.
Zoo was het in 1846, toen bovenstaande
geschreven werd; zoo is het ten deel© ook
nog thans. Toen we begin dezer week na
een stormachtigen nacht op Emmeloord
kwamen, lagen, er nog tientallen turf-
tjalben in het veilige haventje voor anker.
Maar straks, ais de dijk gereed' is en de
polder valt droog, dan zal het niet meêr
zoo zijn Dan zal Schokland niet alleen
als eiland hebben opgehouden te bestaan,
doch bet zal geleidelijk in den bodem
wegzinken. Alleen de fundamenten van
de overoude kerk op Ens zullen dan nog
bljjven als een herinnering aan mensche-
lijken strijd en menschelrfk leed, op oen
klein en eenzaam stukje land in de vroo-
gei zoo woelige Zuiderzee.
ARTS
ARTS
GEVESTIGD
ARTS
Voorlopig adres
Telefoon 68004
Spreekuren: fonds 89, particulier 12
Notaris P. SCHABERG za! op Vrij
dagen 16 en 23 Augustus 1940 telkens
des v.m. 11 uur, in het Gebouw
R.K. Volksbond, Lange Haven 71 te
Schiedam, in het openbaar verkoopen
bij veiling en afslag-
HET PAND, bevattende vergader
lokalen en bovenwoning, met erf
staande en gelegen te Schiedam aan
de Lange Haven nommer 8, op den
hoek van de Breede Havensteeg
nommer 1, kadaster Sectie C nommer
1123, groot 53 centiaren.
Grondlasten f 31.97.
Straatlasten f 17.88.
Tegenwoordige huuropbrengst van
vereenigingen f 20.— per maand en
van het bovenhuis f 3.per week.
Aanvaarding dadelijk na de toe
wijzing. Betaling der kooppenningen
23 September 1940, met bijbetaling
van 5 pCt. rente.
Bezichtiging Woensdag en Donder
dag voor de veiling. -
Nadere inlichtingen ten kantore van
den Notaris, Warande no. 125.
Kantoor Broersrest 108 Tel. 68205
Hoofdkantoor: Lange
Haven 80:
Maandag: 912& uur.
Zaterdag: 9124en 15-16 u.
Overige
werkdagen 912§ en 1-4-16 u.
Vrijdag bovendien 191-201 u.
Bijkantoor: Leliestraat 1:
Maandag: 19420J uur.
Woensdag: 15 16 uur.
Zaterdag: 15 17 uur.
St.-Liduïnaplein 4:
Maandag: 14 -16 uur.
Woensdag: 19|201 uur.
Vrijdag: 14 16 uur.
HAVER sa
TELEFOON
68240
GEVESTIGD TE ROTTERDAM
KANTOOR SCHIEDAM
PLEIN EENDRAGT 1 TELEFOON 69999—68888
SLUITEN EENER 00RL0GSM0LESTVERZEKERING
Inlichtingen en pröspecti te verkrijgen bij
(Over café „De Heemraad")
TELEFOON 3»6«9*8*2 - ROTTERDAM
t.m. 15 woorden 50 cent, c.m. 25 woorden 75 cent
elk woord meer 5 cent tof maximum 30 woorden
Woensdags Kleine advertentiën tot 25 woorden f 0.25,
mits vóór Dinsdagavond 6 uur aan het Bureau bezorgd
!n de Zaterdagsche editie f 1.tenzij die Vrijdags reeds aan 't Bureau zijn bezorgd
DEKENS overtrekken!ÏU!
150x200 f 5.G0. Pr. sa-
tinet.Nieuwe dekens, witte
watten, f 10.25. Zendt
briefkaart. Telef. 40051.
Gratis halen, thuisbezor
gen. Electr. Dekenover-
trekkerij, Snellemanstraat
87, Rotterdam.
VOOR KORTER
of langer verblijf Hotel
BLIEKENDAAL, Vlaar-
dingerdijk, hoek Nieuwe
Haven, Tel.?68861. Rus
tig, degelijk pension
Warm en koud stroomend
water en centrale ver
warming op alle kamers.
TROUWLUSTIGEN,
doet uw voordeel, 2 clubs
en 4 massief eiken stoelen,
uitneembare zittingen,
stof naar keuze, voor
slechts 47.50. En alles
eigen werk. Alléén bij
H. J. STENTLER, Stof-
feerderij en Meubelmake
rij. Complete meubilee
ring, Westfrankeland-
schestr. 115, Tel. 69974.
DE HENGELAAR
voorziet zich van al zijn
benoodigdheden in het
bekende Speciaal-Huis:
WOUT v. LEEUWEN,
Broersveld 9092.
Wanneer U verzekerd
wil zijn van een solide
REPARATIE
of stoffeering van uw meu
belen, dan is uw adres
bij H. J. STENTLER,
Stoffeerderij en Meubel
makerij, Westfraake-
landschestr. 115, Telef.
69974.
Blanke
BOEKENKASTEN
worden naar keus ge
maakt. Ook volgens tee-
ken'mg.
PLATE, Meubelfabriek,
-tegenover het stadhuis.
Eiken
SLAAPKAMERS
f98, met S-deurs kast,
PLATE, Meubelfabriek,
tegenover het stadhuis.
BUREAU
f 28. Nog enkele stuks.
Wordt weer duurder,
PLATE, Meubelfabriek,
tegenover het stadhuis
TE KOOP aangeboden:
ladders en trappen voor
elk bedrijf. Tevens bouw
van carrierbakken, te
plaatsen op elk gew
onderstel. Solied werk,
billijke prijs. Te zien en te
bevragen: 'II. J. GOUDS
WAARD, Heenvlietsclie-
straat 10.
Nu is het tijd voor uw
rijwiel.
CHRISTAL EMANEL
voor uw houtwerk, auto,
keuken, radiatoren, boot,
koelkast, - kinderwagen,
kano, toonbank, meube
len, tuin- en slaapkamer
ameublement.
B. MALTHA Czn.,
Hoogstraat 4a-4b, Telef.
68559.
GASFORNUIZEN
f 42.50, Badgeijsers f 52,
waschtafels f 22.60, gas-
comforen f 11.75.
Fa. A. v. WOERKOM,
Broersveld 137189. -
Schiedam. Speciaal adres.
Erkend installateur.
Koopt een
SPAARIIAARD
of haardkachel en u komt
met uw kolenrantsoen den
winter doorl
Groote sorteoring zui
nigbranders voorradig bij
Fa. A. v. WOERKOM,
Broersveld 139, Schiedam.
MANDOLINES,
banjo's, nlielele's, gui
taren, violen en snaren.
Schiedamsch goedkoopst
adres „BAZARIA",
Hoogstraat 138.
„BAZARIA»,
v.h. Goudscheweg, Rot
terdam, thans Hoogstraat
138, Schiedam, heeft weer
1001 artikelen tegen de
laagste prijzen. Komt U
ook eens kijken?
Vereenigingen, koopt
Uw muziekinstrumenten
en snaren bij
„BAZARIA",
Wij hebben alle merk-
snaren met de hoogste
korting.
Hoogstr. 138, Schiedam
ADMINISTRATIE.
Inrichten, bijhouden en
contróle van boekhou
dingen.
C, L. MOERMAN.
Belastingconsulent,
h. ICerkstr. 80, Tel. 68375.
ZOEKT U PLAATSING
als Huishoudster, Winkel
juffrouw, Modiste, Naai
ster, enz.? Plaatst een
annonce in dit blad.
