dezelfde beeldelementen. Zo is b.v. de rugfiguur van de soldaat op het
Schiedamse tafereel "Jozef en Farao" bij nauwkeurige bestudering regel
recht terug te vinden op de rechtse schets in de linkerbenedenhoek.
De knielende figuur herken ik, de aanduiding van de lichtval, de zuilen
architectuur, het opgenomen gordijn, de plaats van de figuren in de
ruimte etc.
Ik houd deze schetsen voor de allereerste ideeën, haastig neergekrab
beld, nadat de opdrachtgever het door hem verlangde thema bekend
had gemaakt. In een volgend stadium zullen ze pas hun definitieve
vorm hebben gekregen.
Hoewel ik overhel tot de mening, dat het Schiedamse behang afkomstig
is uit het Van Nijmegen-atelier, betwijfel ik ondertussen wel of Elias de
uitvoering ervan helemaal in eigen hand heeft gehad. In zijn drukke
atelier had hij immers vele leerlingen en helpers. De taferelen kenmerken
zich door een merkwaardig verschil in kwaliteit. Bepaalde figuren zijn
nogal grof geschilderd, bijv. in het tafereel van Jozef en zijn broers,
terwijl sommige scenes uitgesproken provinciaals van karakter zijn, bijv.
het tafereel van Jozef en de vrouw van Potifar. Ook het fragment van de
kamelen en de knechts is onhandig gedaan en zit zo gewrongen in elkaar,
dat het lijkt alsof het later is bijgeschilderd in de compositie van land
schap en Midianitische kooplui.
Aan de andere kant zijn er figuren die juist met grote kennis van zaken
geschilderd zijn, zoals de twee magiërs links in de scene van Jozef voor
Farao, en de rugfiguur van de soldaat.
Deze hele scene getuigt trouwens van een waarlijk visionair vermogen.
De wijze waarop de in het wit geklede Jozeffiguur, zijn weidse gebaren
makend waarmee hij de toekomst voorspelt en zich daardoor losmaakt
van alle anderen, ook werkelijk los is neergezet in de ruimte, en hoewel
geisoleerd, de compositie toch samenbindt, is meesterlijk.
Het raffinement in de stofuitdrukking, het atmosferische landschap
en de behandeling van het licht duiden eveneens op een bekwaam vak
manschap.
Voorlopig zou ik dus willen besluiten met de conclusie dat het
Schiedamse Jozef-behang naar alle waarschijnlijkheid gemaakt is vóór
1755 in het atelier van Elias van Nijmegen, die er het ontwerp voor
geleverd heeft en, hoewel hij zich heeft laten bijstaan door leerlingen,
toch zeker een belangrijk aandeel in de uitvoering van de schildering heeft
gehad.
JOSINE BOKHOVEN
