50
Drie wandborden
een pijnlijke onwetendheid aan de dag legde; had hij niet eens verklaard, dat hij
niet wist of de praedestinatie groen ofblauw was?12
Hij heeft lang geaarzeld kleur te bekennen in de religieuze partijschappen. Zijn
neef Willem Lodewijk, de stadhouder van Friesland en Groningen, een zoon van
Jan de Oude, die evenals zijn vader een man van steile leerstelligheid was, heeft
niet nagelaten om Maurits tot het aannemen van een duidelijke houding te force
ren. De felste calvinisten wantrouwden de tegemoetkomende houding van Van
Oldenbamevelt. Zou die niet bedoeld zijn om een algemene tolerantie voor te
bereiden die ook de katholieken insloot? En had men eenmaal de katholieken
vrije eredienst gegeven, dan stond niets een definitieve vrede met Spanje nog in de
weg. Dan zouden de zuinige regenten het leger afdanken, en de roomse vijfde
colonne, uit haar schuilhoeken te voorschijn gekomen, zou weldra bewerken dat
de Spanjaard meester werd in het land.13 De rijke koopman-regenten (velen van
hen waren rooms-katholiek gebleven) zouden eigenlijk landverraders zijn. In
januari 1617 schrijft Willem Lodewijk aan Maurits: 'Men moet stekeblind zijn,
om niet te zien dat uit de onderdrukking van de gereformeerde religie het verlies
van de vrijheid van het vaderland noodzakelijk moet volgen.Dezelfde opvatting
huldigt Maurits' volle zuster Emilia. In een brief van haar aan Willem Lodewijk
heet het: 'Ge zult stellig weten van de troebelen in de godsdienst, die veroorzaakt
zijn door d' afschuwelijke ketters Arminius, Vorstius en hun aanhangers, die ik
behalve voor ketters ook houd voor betaalde dienaren van de koning van Spanje,
die beproeven al deze provincies naar de ondergang te voeren.Eindelijk volgt
Maurits de aanwijzingen van Willem Lodewijk. In juli 1617 bezoekt hij openlijk,
met groot gevolg, de contraremonstrantse scheurkerk in Den Haag, de grote
Kloosterkerk, die de volgelingen van Gomarus zich hebben weten te verschaffen,
en verklaart zich daarmee het hoofd van de calvinistische partij.14
Hiermee is, dunkt mij, iets van de achtergrond van de spreuk 'Haec religionis
ergogetoond. Men kan gevoegelijk concluderen dat het tekstbord van 1600 niet
alleen de eenheid van het land tegenover de vijand Spanje wil symboliseren, zoals
blijkt uit de spreuk 'Praevalent coniunctae vires' ('Vereende krachten overwin
nen'), maar tevens een eerbewijs is van de Schiedamse schutters aan Maurits. Ze
hoopten - en in deze verwachting zijn ze niet teleurgesteld -, dat hij ter eniger tijd
hun partij zou kiezen. Het bord is anoniem. Misschien kan nog eens ontdekt
worden van wie het wapen aan de top is. Dan kan wellicht mijn veronderstelling
bevestigd worden.
Lexmond
Ik kan niet nalaten met ons schuttersbord het bord te vergelijken, dat in de her
vormde kerk te Lexmond hangt. Uiteraard blijft een uitvoerige beschrijving
achterwege. Het is wat kleiner dan het onze: 3.20 m breed en 5.80 m hoog. Op het
eigenlijke zwarte bord staat 'Het gebet onses Heeren Jesu Christi' in fraaie, witte
minuskels geschilderd; de naam van de schilder en het jaartal worden vermeld:
12 Theun de Vries, o.c. pag. 151.
13 Van Deursen.o.c. pag. 103 en 104.
14 Theun de Vries, o.c. pag. 154.
