was. Zij verkondigden het christendom en dat kreeg steeds meer
aanhangers. Mede daardoor ontstonden in de 11e eeuw veel
kloosters. Tot de christelijke gedachte behoorde o.a. de
gastvrijheid die kloosterlingen boden aan doorgaande reizigers.
Om veiligheidsredenen werd deze gastvrijheid beperkt tot één
nachttenzij ziekte verder reizen onmogelijk maakteIn dat geval
mocht men blijven tot men hersteld of gestorven was. Voor deze
gasten waren speciale ruimten ingericht en van gewone kamertjes
veranderden deze geleidelijk aan in ziekenzaaltjes. Aan het eind
van zo'n zaaltje stond een altaar en daarboven hing een bord met
een tekst of een allegorische voorstelling. Maar altijd was dat wel
een vingerwijzing naar de sterfelijkheid, een waarschuwing dat
een ieder ééns opgeroepen zou worden om voor de hemelse rechter
te verschijnen. Zo'n "Gedenk te sterven" of "Memento Mori" was
er in elk ziekenzaaltje dat aan een klooster was verbonden of dat
door een klooster werd verzorgd, maar verder een vorm van
stedelijke sociale zorg was. Uit deze kloosteraktiviteit is het
begrip 'gasthuis' geboren. Zo'n gasthuis werd dan meestal onder
de bescherming van een heilige gesteld en werd de naam van deze
heilige aan het gebouw verbonden.
Tot in de 13e eeuw heeft onze stad geen geschiedenis. Maar
vanaf het prille bestaan is er ook de historie van het Sint
Jacobs gasthuis dat, evenals de stad zelf, ontstaan is door de
initiatieven van Aleida van Avennes. We mogen stellen dat
daarmee de basis is gelegd voor de 'hedendaagse'
ziekenhuisexploitatie in onze stad.
Het Memento Mori is wel verdwenen. Of het veel mensen tot
vrome of berouwvolle gedachten heeft gebracht is niet te zeggen.
Wel is in de loop der tijden de aard van de teksten wat minder
direct geworden en werden deze ook in andere gebouwen wel
gebruikt of werden andere voorstellingen gemaakt. Op een 16e
eeuws schilderij staat een geopende doodkist met een geraamte en
een tekstbord waarop vrij sarcastisch staat vermeld:
ALS JE HIER VOORBIJ KOMT, ZIE EN WEEN
IK BEN WAT JIJ ZULT ZIJN EN WAS WAT JIJ NU BENT.
En in een Amsterdams weeshuis hing nog niet zo lang geleden een
bord met daarop:
GOD IS EEN VRIEND DER WEEZEN
Zo stemde het ene bord wat minder, het ander wat meer tot
nadenken. Daarvoor waren ze dan ook bedoeld. En dat is ook het
geval met het bord aan de muur in het oude Stadsziekenhuis.
Wie weet hoe die tekst luidt, of daar anderszins iets meer over kan
vertellen, wordt verzocht dit via de redactie kenbaar te maken.
252
