plaatsvindt: een afgetakelde als Brakels' kurkenfabriek had voor het bedrijfsleven af
gedaan. En of daarmede het materiële bestaan van een heel gezin werd afgesneden, daarmee
rekende die concurrentiewet niet. Zij had maar één moraal: het zwakke vernietigen ten bate
van het sterke. (4)
Zoals Van der Zee Brakels laat zeggen:' 'k Ben jaren terug zelf arbeider geweest. Ik ken 't
leven van den werkman in alz'n droevige afhankelijkheid. Ik ken nu ook het leven van den
patroon, van den kleinen fabrikant, die al z 'n krachten offeren moet, om zijn bedrijf te verde
digen in den concurrentiestrijd. Ik zeg u, dat de arbeid door den honger wordt geregeerd,
door den honger....' (5)
In deze roman is een hoofdstuk opgenomen, waarvoor dezelfde Piet van Woensel als
uit zijn schetsen model heeft gestaan. Uit dit hoofdstuk publiceren we ook een gedeel
te, omdat hierin het werk in een kurkenfabriek goed wordt weergegeven. (6)
Herman Noordegraaf
137
1. Jeugdherinneringen aan het knusse Schiedam, in De Schiedamse Gemeenschap, 1955 pp. 196/197; 1956
pp. 12/13, 32/33, 54/55, 78/79, 102/103, 128/129, 160/161, 180/181.
2. Zie H. Schmitz, Schiedam in de tweede helft van de negentiende eeuw, Schiedam 1962.
3. Het christensocialisme van Daan van der Zee behandel ik uitvoerig in mijn boek Het kruis en de rode
vaan. Socialisme en christendom in Schiedam voor de tweede wereldoorlog.
4. Om het bestaan p. 226.
5. Idem p. 72.
6. Idem hoofdstuk V pp. 185 t/m 205. Het hier gepubliceerde gedeelte omvat de pp. 185 t/m 191. Dit stuk
werd ook gepubliceerd in De Nieuwe Gids december 1910 pp. 713 t/m 730, welke onder redaktie stond van
Willem Kloos en een spreekbuis was van de Beweging van de Tachtigers, die naar vernieuwing van de
Nederlandse literatuur streefde.
