gen. Tesamen met zijn sponsor E.D. Libbey richtte hij in 1895 de Toledo Glass Co. op,
waarin alle patentrechten waren ondergebracht. Langzamerhand ging Owens zich
geheel toeleggen op de ontwikkeling van automatische flessenmachines, waarvoor in
1903 de 'Owens Bottle Machine Co.' werd opgericht. In 1905 kwam de eerste Owens
machine op de markt. Veel succes, in 1907 waren in Amerika de loonkosten voor bier
flessen gedaald van 1.50 per gros tot 10 dollarcent. En dit werd commercieel geheel
uitgebuit. De Amerikanen nodigden een grote Duitse flessenverbruiker, Appolinaris,
uit om eens een kijkje te nemen. Zij maakten een overeenkomst om tegen een groot
bedrag de Owens machine te gebruiken. In allerijl vormden toen in Duitsland grote
fabrieken een combinatie om voor Europa het gebruiksrecht in handen te krijgen en
dit aan landelijke syndicaten over te doen. Het in 1907 gevormde 'Europaischer Ver
band der Flaschenfabriken Gesellschaft' kocht het patentrecht voor 12 miljoen mark.
In Nederland kwam de 'Ned. bond flesschenfabrieken', Productiecapaciteit 79,5 mil
joen, buiten syndicaat 36 miljoen. Voor Duitsland bijvoorbeeld zijn deze getallen 525
in en 9,5 miljoen buiten syndicaat. Engeland 301 en 18 miljoen.
Men begreep dat zonder enige zelfbeperking er grote concurrentie en arbeidscrisis-
sen zouden ontstaan. De Owens machine immers deed het werk van bijna 100
arbeiders.
De fabrikanten maakten afspraken om de patentrechten gezamelijk op te brengen.
Er kwamen landelijke kartels met verkoopsprijzen. In Nederland zouden tot 1919 (tot
zo lang golden de patenten) niet meer dan 8 machines komen, alleen voor de
leden.
Bovendien zouden deze 8 machines maar de eerste 3 jaar 30%, dan 3 jaar 40% en ver
volgens tot 50% van de totale produktie voor hun rekening nemen. Er waren in 1912
gedurende drie maanden grote stakingen geweest tot afschaffing van nachtarbeid.
Mede hierdoor kwamen binnen enkele maanden de 8 machines. In 1913 waren zij ge
plaatst en wel te Delft de eerste, daarna nog twee, Leerdam (twee), 'de Schie' (twee) en
een bij Bottle works Zwijndrecht.
Vlak na Owens kwamen nog meer systemen op de markt, waarvan vele helemaal niet
voldeden. 'Type na type volgden nu elkandersnel op in een koortsige patentenjacht', aldus
een der auteurs. Er werden ook wel patenten opgekocht door Owens, als zij bedrei
gend waren voor de eigen positie.
De mensen en het werk
In vroeger eeuwen hadden de glasblazers dikwijls een geïsoleerd en zwervend be
staan. Veel glasblazersfamilies, dikwijls oorspronkelijk uit Duitsland, woonden bij
de hut, hadden relatief weinig contact met 'de anderen' en huwden veel onder elkaar.
Vandaar dat in zo veel termen nog de Duitse oorsprong te herkennen is. Een hut (Hüt-
te) is niets anders dan de oven en wat daar al zoal bijhoorde. Het was ook de gewoonte
dat de fabrikant voor woonruimte zorgde.
Toen de eerste glasfabriek in Schiedam werd opgericht kwamen er op het terrein ook
12 woningen. Voorts werd in 1854 door de gemeente Schiedam een plan ontworpen
voor een aantal arbeiderswoningen aan de Buitenhavenweg: 'Nieuwsticht'. Huren
58
