DE NSB IN SCHIEDAM VOOR DE TWEEDE
WERELDOORLOG
Herman Noordegraaf
Oprichting van de NSB.
We schrijven 4 mei 1933: In gebouw Eendracht op Plein Eendragt vindt een druk be
zochte vergadering plaats.
Spreker is J.F.Overwijn, kringleider van de NSB in Rotterdam. Hij treedt op voor de
kortgeleden opgerichte groep Schiedam, waarvan de leden voorheen onder de Rotter
damse groep vielen.
De vergadering passeerde niet zo maar. Communistische jongeren, belust op een rel
letje, aldus de geïrriteerde reporter van de Schiedamse Courant, demonstreerden in
de omgeving van Plein Eendragt. De politie greep in en ontruimde omstreeks acht
uur het plein.
Maar ook na de vergadering was het rumoerig. De NSB-ers L. en S. werden door com
munisten in de Ploegstraat aangevallen. De ruiten van L. 's woning waren kort daar
voor vernield. Een vechtpartij ontstond, waarbij wederzijds harde klappen vielen. De
politie arriveerde, waarop de menigte zich verspreidde.
Zo had de NSB officieel zijn intrede in Schiedam gedaan1.
Kort daarna, op 10 juli, was wederom een grote groep mensen bijeen in hetzelfde ge
bouw. Nu grotendeels, maar niet alleen, jongeren. Woordvoerder was ook dit keer J.F.
Overwijn. Hij installeerde 'groep 123' een jongerengroep. Hij deed dat door de jon
geren te wijzen op hun plichten tegenover elkaar en tegenover de beweging. Hij sprak
vervolgens de wens uit dat de nieuwe groep krachtig zou meewerken de nieuwe geest
van het nationaal-socialisme in Schiedam uit te dragen2.
De oprichting van de Schiedamse groep was geen toeval.
Opgericht in december 1931 door ir. A.A. Mussert en zijn vriend C. van Geelkerken,
groeide de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland tot 1935 gestaag en soms
onstuimig. De landelijke oprichtingsvergadering telde twaalf bezoekers, begin 1933
waren er duizend leden, een jaar later 33.000 en eind 1935 52.000.
In 1933 waren er in alle provincies en honderden gemeenten groepen en kringen. De
'groep' was de basisorganisatie en moest minimaal 15 leden tellen.
Een aantal groepen vormden een kring. Elke groep en kring werd door de leider
(Mussert) benoemd. De oprichting van de Schiedamse groep paste in deze storm
achtige ontwikkeling die de NSB tot de hechtste en grootste nationaal-socialistische
groepering in Nederland zou maken. Fascisme en nationaal-socialisme waren onder
deel van de autoritaire en anti-democratische stroming die Europa tussen de wereld
oorlogen teisterde en die onder druk van de economische crisis, met haar uitzicht
loosheid voor miljoenen, flink de wind in de zeilen kreeg. In het eerste programma
vinden we nog geen rassenleer of anti-semitisme, maar wel het anti-democratische en
44
