RUIMTE GEVEN EN RUIMTE NEMEN
Koos van der Zalm, architect H.B.O.
De reiziger, die in vroeger tijden Schiedam naderde, zag in de verte het silhouet van de
stad tegen de lucht afgetekend. In dat silhouet waren verschillende verticale elementen
zichtbaar fig. 1).
Die verticale elementen; torens en torentjes, zijn als volgt in drie categorieën te verdelen:
A. De periferie; de walmolens
B. Het zwaartepunt; St. Janstoren,
C. Vijf torentjes of dakruitertjes: Stadhuis. Zakkendragershuisje, Beurs, Museum en
Lopende in de stad, ziet men door de molens de periferie gemarkeerd. Door de daktoren
tjes, de pleinruimten en door de St. Janstoren het zwaartepunt van de stad. De daktoren
tjes staan op grotere gebouwen, die meestal aan een plein liggen. Ze markeren aldus die
pleinruimten.
In het centrum van Schiedam bevindt zich namelijk een wonderlijk mooie drieklank van
ruimten, namelijk het Kerkplein, de Markt en het waterplein bij het Zakkendragershuisje.
Zoals reeds opgemerkt, zijn er allereerst de begeleidende verticale accenten: de St. Jansto
ren, de toren van het Stadhuis, het Zakkendragershuisje en het Beurstorentje. Maar verder
worden de wanden van deze ruimten gevormd door huizen. De torens zijn elementen IN
de ruimte, de gevelwanden VORMEN de ruimte (fig. 2
Hoe zit dat precies? In de architectuur gaat het om twee fenomenen, namelijk ruimte en
massa. De zichtbare massa (gevels en muren bijvoorbeeld) bepaalt de ruimte van straten,
pleinen en vertrekken. Maar het gaat om de onzichtbare ruimte. Ruimte is doel, massa is
middel. In een muur kun je niet leven, in een kamer of op een plein wel. Massa is nodig
om ruimte te doen ontstaan. De wand of de gevel wordt gemaakt, de ruimte ontstaat.
Niet de dingen zijn wezenlijk, maar de ruimte tussen de dingen. Het zichtbare is middel,
het onzichtbare is doel. Je ziet dan ook in oude steden, dat de huizen zich ondergeschikt
maken aan het geheel. Hoewel geen twee huizen precies gelijk zijn, vormen ze toch
gezamenlijk een straatwand. En die straatwand bepaalt de ruimte. In onze tijd maken we
Havenkerk.
ton*
118
