i4êB> r
de visuele beleving van iemand die door de stad loopt. De wisselende uitzichten, die de
wandelaar krijgt wanneer hij door een straat loopt. Het beeld wat hij ziet wanneer hij een
hoek omslaat. Een toren, die je eerst ziet van grote afstand, boven de huizen uitstekend.
Als je verder loopt verdwijnt de toren weer tot je een hoek omslaat en op een plein komt
en de toren in zijn volle hoogte voor je ziet. De dingen, worden niet in een klap zichtbaar,
maar als het ware gedoseerd, in porties.
Schiedam is een echte Europese stad. Vergelijking met een aantal Duitse steden maakt
dat duidelijk. De plattegronden tonen een sterke gelijkenis.
Een kenmerk van veel oude steden is dat geen enkele hoek precies haaks is en dat een
plein nooit precies een rechthoek is. Ook zijn straten
niet overal even breed, maar er zijn versmallingen en
verwijdingen. Er zijn geleidelijke krommingen, hol
le en bolle gevelwanden. Twee tegenoverliggende
straathoeken zijn vaak net even verspringend. Juist
door deze afwijkingen van het zuiver meetkundige
ontstaan onverwachte en verrassende uitzichten. Een
ander kenmerk hangt hiermee samen en dat is dat
het stratenpatroon niet autonoom is, maar bepaald
wordt door het substraat. Er is bijvoorbeeld een wa
terloop of een dijk. Er zijn misschien hoogtever
schillen. De kerk daarentegen, in Schiedam is dat de
St. Jan, staat georienteerd in oost-west richting. Je
zou dat een kosmische oriëntering kunnen noemen,
in tegenstelling tot de aardse oriëntering van de we
reldlijke gebouwen, zoals bijvoorbeeld het stadhuis.
Daarom staan kerken vaak 'scheef in het stratenpa
troon.
"Townscape" is dan misschien een Engelse uitvin
ding, ook in andere Europese landen wordt daar aan
dacht aan besteed. Veel recente literatuur is er ech
ter niet. Zo is daar het werk van Wolfgang Rauda in
de toenmalige DDR. Hij heeft historische steden
geanalyseerd op de bovengenoemde kenmerken. Een
van zijn methoden was om de plattegrond van een
stadscentrum te reconstrueren naar een rechthoekig
patroon. Scheve hoeken worden haaks, straatwanden
worden evenwijdig, pleinen worden rechthoekig en
zieweg zijn de verrassende uitzichten en de on
verwachte doorkijkjes. Monumentale gebouwen wor-
BAUTZEN
STUTTGART
r dmSf Vv
%y t
rif
121
