militairen stonden onder bevel van de kapitein Franken. Zij marcheerden naar de markt en
vervolgens naar de Doele. Tegen acht uur verscheen de infanterie op de Markt. De com
mandant beval hen de geweren te laden. De schutterij, die diezelfde middag door de burge
meester in paraatheid was gebracht, voegde zich bij hen. Knappert schatte in dat van dit
machtsvertoon een intimiderende en dus ook kalmerende werking zou uitgaan. Hij vergiste
zich. De praktijk van de ordehandhaving had al eerder aangetoond dat een dergelijk
machtsvertoon ook provocerend kon werken en dit was exact wat in Schiedam gebeurde. Na
de hevige schermutselingen met de politie van de voorgaande avonden, die in het voordeel
van het publiek waren beslecht, was de menigte bevangen door een zekere overmoed. Die
zocht dan ook opnieuw de confrontatie met het gezag. In ieder geval lieten de
Schiedammers zich niet afschrikken door de aanwezigheid van de infanterie en de schutte
rij-
Flet detachement op de Markt trok talloze nieuwsgierigen, die daarmee het samenscho
lingsverbod aan hun laars lapten. Er werd gejoeld en gezongen. Doch hiertegen werd niet
opgetreden. Pas toen de menigte de stad introk om opnieuw verhaal te halen bij de de aard
appelkopers, grutters en bakkers kwamen de politie en de militairen in beweging. Het
detachement werd opgedeeld in gezamenlijke patrouilles van ieder zo'n twintig man die
over de stad uitzwermden. Zonodig konden zij bij ongeregeldheden bij de loodsen en
woningen van de handelaren onmiddellijk tussenbeide komen. In de straten werden zij
voortdurend uitgefloten en uitgescholden. Van een afschrikwekkende werking was hier geen
sprake.
Een van de patrouilles, onder bevel van de sergeant Vastenou, stuitte bij de Sluisbrug op een
grote groep volk. Vastenou sommeerde de mensen uiteen te gaan. Zijn waarschuwing werd
beantwoord met gehoon en gejoel. Overeenkomstig de militaire richtlijnen herhaalde hij
nog twee maal zijn sommatie. Het had geen enkel effect. De menigte liet zich niet wegja
gen. Vastenou liet zijn mannen drie maal in de lucht vuren. Maar zelfs dit schrok de mensen
niet af, hetgeen duidelijk aangaf hoe hoog de gemoederen in de stad inmiddels waren
opgelopen. Uiteindelijk liet de sergeant zijn mannen met geveld geweer de Kruisstraat
ontruimen. Het onmiddellijke gevolg van deze actie was dat het publiek zich nu over de bin
nenstad verspreidde en op diverse plaatsen amok maakte. Dat gebeurde onder meer aan de
Markt waar mensen zich verzamelden rond een in aanbouw zijnd huis en met de daar
liggende bakstenen de militairen bekogelden. Een officier werd meerdere malen geraakt. 10
Met enige moeite slaagden de infanteristen er in de Markt schoon te vegen. Gelukkig kre
gen zij rond de klok van half tien versterking van een detachement rijdende artillerie, dat
vanuit Leiden naar Schiedam was overgekomen. Er werd deze eenheid geen tijd gegund om
kwartier te maken. De artilleristen werden direct opgedeeld in patrouilles en de stad in ge
stuurd. Alle samenscholingen werden nu resoluut uiteen gedreven. Het publiek bood hier en
daar nog weerstand. Meerdere soldaten raakten gewond. Een artilleriepaard werd in de
Kethelstraat in de borst gestoken. Dit voorval deed zich rond elf uur voor, toen een patrouille
artilleristen de Dam op reed. Daar werd een van de paarden door een Schiedammer met een
9
10. De gebeurtenissen zijn ontleend aan de berichtgeving in de Schiedamsche Courant en de NRC van. 9-9-1854 t/m 20-9-1854.
Afbeelding links: Fragment van een kaart uit 1856. De Hoogstraat bij de
Korte Dam heette toen nog Kruisstraat. De Grote Kerk is zeer prominent aanwezig.
