SPEELGOED: ROLBEVESTIGING EN EMANCIPATIE VROEGER EN NU
Dirk-Jan List
Het ideaal van de stoere man en de
aanhankelijke vrouw is seksistisch
en eeuwen oud. De gender-rol is het
gedrag dat het individu (jongen of
meisje) zich aanmeet om binnen de
groep te kunnen functioneren. Deze
rol is zowel maatschappelijk als
historisch bepaald.
Aan het begin van de negentiende
eeuw bepaalt je sekse welke
toekomstperspectieven en beroeps
keuzen voor je zijn weggelegd.
Hierbij trekt het meisje aan het
kortste eind. Zij heeft - vanuit haar
lichaamsbouw verklaard - slechts een
toekomst als huisvrouw, echtgenote
en moeder. De jongen daarentegen
kan opgroeien tot kostwinner, hetzij
als kunstenaar, denker of staatsman.
Napoleon I doet er nog een schep
boven op door in 1804 het burgerlijk wetboek voor Fransen Code Napoleonop te stellen.
In dit wetboek (dat in 1809 in een aangepaste vorm ook in Nederland wordt ingevoerd)
wordt de man gezien als het gezinshoofd en de gehuwde vrouw als handelingsonbekwaam.
In Nederland wordt deze vorm van discriminatie pas in 1957 wettelijk afgeschaft!
Vanaf 1871 wordt de emancipatie van de vrouw langzaam merkbaar: meisjes mogen
gaan studeren. Het vrouwenkiesrecht is pas in 1919 een feit. Gedurende de Eerste en
Tweede Wereldoorlog worden meisjes en vrouwen te werk gesteld in voorheen typische
mannenberoepen. Sinds die tijd wordt er hard gewerkt aan de gelijkheid tussen man en vrouw
en komen de traditionele mannen- en vrouwenrollen onder vuur te liggen. Toch is in onze
moderne maatschappij de vrouw, naast haar baan, vaak nog steeds verantwoordelijk voor het
huishouden en de kinderen.
Speelgoed
Speelgoed is niet alleen ontwikkeld voor ontspanning. Het heeft ook een educatieve rol.
Denk aan het gedicht van Hiëronymus van Alphen (1746-1803) Mijn spelen is leren, mijn
leren is spelen, En waarom zou mij dan het leren vervelen?Het speelt een grote rol bij de
opvoeding van het kind en de vorming van de kindergeest. Maar kan educatie niet verworden
tot indoctrinatie? Het onschuldig ogende speelgoed blijkt bij nader inzien het ideaalbeeld
van de man en de vrouw nauwgezet te imiteren en zodoende het nog onbevangen kind ermee
vertrouwd te maken. Eeuwenlang is speelgoed rolbevestigend geweest in het maatschappelijk
bepaalde man-vrouw rolpatroon. De keuzen zijn: jongen of meisje, blauw of roze, stoer of
lief en wagen/auto of pop.
Onderlinge verwisseling van de gender-rollen schept verwarring en is uit den boze. Zelfs nu
De collectie van het Stedelijk Museum
Schiedam bevat een verzameling antiek
speelgoed: paard en wagens, jachtspel,
poppen, kinderserviezen enzovoort. Bij deze
voorwerpen is in één oogopslag te zien wat in
de jongenskamer en wat in de meisjeskamer
stond. In de afgelopen 200 jaar is er wat
dat betreft weinig veranderd: bouwdozen,
kastelen en auto's voor de jongens en poppen,
poppenhuizen en kleine serviesjes voor de
meiden. Van 7 april tot en met 13 juni 2007
wordt een greep uit de historische collectie in
het 'Stedelijk Museum Schiedam Op Locatie'
in de Stadswinkel en de foyer van het Fortis
Theater a.d. Schie geëxposeerd. Het speelgoed
in de eigen collectie uit de periode 1850-1925 is
verder aangevuld met enkele bruiklenen van
particulieren uit Schiedam en omstreken.
4
