'betoveren' en 'toverij'.
Omdat de termen 'heks'
en 'heksenprocessen' zo
in ons taalgebruik zijn in
geburgerd, worden deze
woorden toch regelmatig
in dit artikel gebruikt.
Religieuze strijd
In Schiedam wordt de
periode 1400-1600 gedo
mineerd door religieuze
onrust. De oorzaak hier
van heeft drie eeuwen
daarvoor plaatsgevonden.
Sinds de twaalfde eeuw is
de rooms-katholieke kerk
verwikkeld in een verbe
ten strijd tegen ketters.
Dit zijn mensen die van
de rooms-katholieke leer
afwijken in opvattingen
en/of daden.
De kerkelijke rechtbank,
de inquisitie, zoekt de af
vallige gelovigen op en
berecht hen. De orde van
de dominicanen is vanaf
de dertiende eeuw belast
met deze taak. In deze tijd
staat de kerk bovendien
toe dat de gevangenen
worden gemarteld. De
wereldlijke macht voltrekt
de doodstraffen die door
de kerkelijke macht zijn
uitgesproken.
In 1556 maken de inwoners van Schiedam kennis met het eerste grote heksenproces. Omdat
nu heksen gelijk worden gesteld aan ketters, geldt voor hen dezelfde straf. Het vernietigende
vuur van de brandstapel roeit ook het kwaad van deze zondaars volledig uit.
Maar er is meer aan de hand. Aan het begin van de vijftiende eeuw is ook de rooms-katho
lieke kerk verdeeld in twee partijen. De geletterden zijn aanhangers van het dogma, de door
de kerk bevestigde, geopenbaarde waarheid. Het volk ziet juist meer in de persoonlijke ge
loofsbeleving.
De gebeurtenissen rond Liduina illustreren deze tweedeling. Terwijl zij ziek op bed ligt
stroomt het volk naar haar woning. Onder de bezoekers zijn devote gelovigen en nieuwsgie-
150
Meester Servaes Pietersz. Fabri van den Hoogewerff is een rijke inwo
ner van Schiedam. Hij leeft rond het midden van de zestiende eeuw en
kan als priester geen openbare functies bekleden. Wel is Fabri werk
zaam als haringreder. Hij is bovendien de stichter van het Oude Man
nenhuis. Het portret dateert uit 1552. Het is een topstuk in de collectie
van het Stedelijk Museum Schiedam. De maker van het portret is niet
bekend.
