VOORMALIG SLUIS- EN GEMAALCOMPLEX IN DE POLDERVAART -
EEN BOUWHISTORISCHE VERKENNING
Rutger Polderman
In de Poldervaart bij de Vijfsluizen lig
gen ingeklemd tussen de fly-over van de
metrolijn en de toerit van de A4 enige ge
metselde pylonen, kaden en een keersluis.
Deze behoren toe aan een voormalig sluis-
en gemaalcomplex, dat naar verluidt deel
uitmaakt van de Stelling van Amsterdam.
Deze verkenning gaat in op de achter
grond van het complex. Het artikel geeft
een beschrijving van de huidige bestaande
situatie en een beeld van de aangetroffen
archiefgegevens en komt aan de hand
van een beschrijving van de aangetroffen
bouwhistorische sporen tot een waardestel
ling van dit bouwkundige ensemble.
Het gebied dat tegenwoordig wordt aange
duid als De Vijfsluizen is ontstaan vanaf
circa 1280, toen tussen Vrijenban bij Delft en
de Maas tussen Schiedam en Vlaardingen de
Poldervaart werd gegraven, een kanaal ten
behoeve van de afwatering van de oostelijke
ambachten van het Hoogheemraadschap van
Delfland: Vrijenban, Hof van Delft, Berkel,
Kethel en Pijnacker. Langs het kanaal bevon
den zich zeven poldermolens die het water
van de polders naar het kanaal opvoerden.
Het kanaal bevatte daarnaast vijf spuisluizen,
waarmee de naam verklaard wordt. In 1587
werden de afzonderlijke sluizen vervangen
door één grote uitwateringssluis bij Schie
dam, de Vijfsluizen.
Omdat de waterafvoer van de boezem van
Delfland regelmatig te wensen overliet wa
ren er al aan het begin van de negentiende
eeuw oproepen om deze te verbeteren door
middel van stoombemaling. Uiteindelijk
werd in 1864 het stoomgemaal Van der Goes
gesticht, genoemd naar de toenmalige dijk
graaf van het hoogheemraadschap jhr. mr. A.
van der Goes van Naters. Het kende een voor
grote stoomgemalen uit deze bouwperiode
gebruikelijke typologische opzet, met een
centraal in het afwateringskanaal gelegen
hoofdgebouw, waarin de machineruimte en
het ketelhuis achter elkaar lagen, gescheiden
door een brandmuur. Aan weerszijden van
het machinehuis bevonden zich dwarsge-
plaatste aanbouwen met daarin elk drie
schepraderen, die het water opvoerden. Het
geheel werd afgedekt door pannengedekte
schilddaken. De gevel aan de rivierzijde
werd bekroond door een gebeeldhouwd na
tuurstenen fronton, waarin de wapens van
de dijkgraaf, hoogheemraden, secretaris en
5
