In het spoor van Hendrik Adriaan Marius
Jonker Roelants (1899-1945)
Maarten Geerdes
Franca Geerdes
Hendrik Adriaan Marius Jonker Roe
lants1' woonde al zijn hele leven in
Schiedam toen hij in juni 1942 werd
opgepakt door de Duitsters vanwege
verboden wapenbezit. Hij werd in 1 943
door de Duitse bezetter tot vier jaar ge
vangenis veroordeeld. De periode voor
zijn veroordeling bracht hij door in ge
vangenissen in Nederland. Na zijn ver
oordeling werd hij naar Duitsland over
gebracht. Hij overleed op 1 mei 1945,
na de bevrijding, in het ziekenhuis van
Salzwedel (voormalig Oost-Duitsland).
Wat gebeurde er met onze grootvader
in de laatste maanden van zijn leven
toen hij gevangen zat in Duitsland?
Twee van zijn kleinkinderen, Maarten
en Franca Geerdes (beiden geboren
te Schiedam in respectievelijk 1951 en
1957) volgden zijn spoor om te achter
halen wat er met hun grootvader is ge
beurd na zijn arrestatie.
Bij de start van onze zoektocht wisten wij twee
dingen over onze grootvader. Hij zat in 1943 in de
gevangenis van Rheinbach (nabij Keulen) en hij was
overleden op 1 mei 1945 in Salzwedel. Hij bevond
zich in bevrijd gebied maar overleed voordat hij naar
Schiedam kon terugkeren. Wij beginnen onze reis
met een bezoek aan het stadsarchief in Rheinbach
en de gevangenis van Rheinbach. Marius verbleef
daar van 1 juni 1943 tot 16 september 1944.
Het leven in de gevangenis
De informatie die we over de gevangenis in Rhein
bach hebben verkregen is afkomstig van een
beschrijving van de archivaris van Rheinbach die
ons een deel van een dagboek van T. Vermeeren liet
lezen en de brieven van Marius zelf. De gevangenis
zat op 1 januari 1944 overvol: bij een capaciteit van
512 gevangenen zaten er 1.301 (waaronder Marius).
83 Procent van de gevangenispopulatie bestond
uit buitenlanders, vooral Nederlanders, Fransen en
Belgen. In het algemeen was het regiem in Rhein
bach relatief goed. Er werd in 'Aussenkommandos'
gewerkt. Uit de brieven blijkt, dat Marius soms
bij een boer werkte. In de winter van 1943 had hij
binnenwerk bij het magazijn van de politie en toen
dat (tijdelijk) gesloten werd werkte hij aan de aanleg
van een smalspoor.
Zelf schrijft hij daarover: "Wie veroordeeld is tot een
straf van niet meer dan zes jaar mag buiten werken
en ben ik dus ook bij een zg Aussenkommando'
ingedeeld. Er zijn verschillende Kommandos, maar
de meeste gaan werken bij de boeren. Ik ben nu
ook bij een boerenkommando en heb al de meest
verschillende veldarbeid gedaan; aardappelen rooien,
hooien, grasmaaien, bieten hakken, onkruid wieden
1) De in dit artikel genoemde H.A.M. Jonker Roelants, geboren op
3 april 1899 en overleden op I mei 1945 was één van de zoons van
Jan Jonker Roelants. De andere zoon. H L. Jonker Roelants, trad in
in 1928 tot de directie van drukkerij H.A.M Roelants toe. H.A.M.
Jonker Roelants was niet meer actief in het drukkerijbedrijf, maar
werd als directeur opgenomen in de Hollandsche Wijnhandel,
één van de ondernemingen van zijn schoonfamilie.
Jan Jonker Roelants is als zoon van de oude H.A.M Roelants
geboren op 21 april 1870. De toevoeging "Jonker" aan zijn fami
lienaam, ter nagedachtenis aan zijn grootvader Jan Jonker is bij
Koninklijk Besluit van 9 oktober 1886 verleend Met zijn broer,
H.J.C. Roelants, wordt hij op 7 december 1906 vennoot in de het
uitgevers- en drukkerijbedrijf onder de firma's "H.A.M. Roelants"
en "Koninklijke Nederlandsche Boekdrukkerij". De oude H.A.M.
Roelants overlijdt kort daarna, op 9 december 1904. De boekdruk
kerij komt dan in handen van de beide zoons. Twee dochters
ontvangen hun erfdeel in geld. De zoon van H.J.C. Roelants, mr.
H.A.M. Roelants wordt op 11 juli 1896 geboren. Hij was directeur
van de Schiedamse drukkerij Roelants, toen daar in de oorlogsjaren
onder meer Het Parool en Vrij Nederland werden gedrukt. Zijn
neef H.L. Jonker Roelants verbleef van 4juni 1942 tot 10 februari
1943 in het gijzelaarskamp in St. Michielsgestel.
52
H.A.M. Jonker Roelants in Duitse gevangenschap, 1945.
(Foto; Hann.86 Celle Acc. 142-90 Nr.44-2595 Aufn.l)
Scyedam jaargang 39 nr. 2