achterwege bleef, waardoor de Dorische architectuur
daar nog soberder oogt.
Een van de moeilijke elementen bij de toepassing
van een klassieke zuilenperistyle was de combinatie
daarvan met een toren. Dit waren in zichzelf strijdige
elementen, omdat torenbouw in de classicistische
architectuur geen rol speelt. Tollus past verschillende
oplossingen toe. In Rijsenburg combineerde hij voor
het eerst in ons land bij een kerk het torenmotief met
een classicistisch zuilenfront.
Hij 'verzachtte' de overgang van beide onderdelen
door het aanbrengen van voluten16', die tegelijkertijd
het achterliggende dak aan het zicht onttrekken. Een
vergelijkbare oplossing kiest hij bij de Sint Willi-
brordus in Den Haag. In Schiedam wordt echter een
eenvoudiger oplossing gekozen, doordat het torentje
wordt opgevat als een dakkoepel of dakruiter en
wordt gepositioneerd op de nok van het dak. Deze
toren wordt daarmee een zelfstandig element,
waarvan de architectuur bij de compositie van de
totale gevel moet passen, maar niet in de architec
tuur van de gevel hoeft te worden geïntegreerd.
Een bijzonder kerkgebouw
De Havenkerk valt direct op in het stadsgezicht.
De plaatsing in de binnenbocht van de haven zorgt
voor een uitgekiende stedenbouwkundige setting.
Het gebouw domineert in massa zijn omgeving, die
aan deze zijde van de Haven vooral bestaat uit klein
schaliger woon- en bedrijfsbebouwing. De toren of
dakruiter is in het straatbeeld goed zichtbaar, ook
vanaf de zeedijken (Hoogstraat en Rotterdamse
dijk). Na de bouw werd door Protestanten nog lang
met enige ergernis over deze zichtbare Paapse pracht
gesproken. Deze nadrukkelijke aanwezigheid werd
bewust gezocht: de kerk moest imponeren als teken
van het nieuw élan van de katholieke gemeenschap
in Schiedam.
Moeilijk inpasbaar
Er zijn geen ontwerptekeningen van het uiteindelijk
gerealiseerde gebouw bewaard, waaruit blijkt dat
de architect een stedenbouwkundige analyse heeft
gemaakt. De wijze waarop het gebouw geplaatst is in
zijn stedenbouwkundige omgeving, toont echter aan
dat de architect Tollus en zijn opdrachtgevers zich
veel moeite hebben getroost om tot een optimale
inpassing te komen. Dat wordt nog duidelijker als
het uiteindelijk gerealiseerde gebouw wordt verge
leken met de in het Nationaal Archief bewaarde
bouwtekeningen uit 1818.17' Deze versie komt in
zijn hoofdopzet overeen met de gerealiseerde kerk,
maar wijkt daar ook op belangrijke punten van af.
De ontwerpen uit 1818, in combinatie met de gere
aliseerde kerk, geven zo enig inzicht in afwegingen
van de architect en zijn opdrachtgevers.
16) Een voluut is de kruisvormige of spiraalvormige versiering op
het kapiteel van een Ionische zuil of Korinthische zuil. Kapitelen
met een dergelijke vorm worden voluutkapiteel of krulkapiteel
genoemd.
17) Datering op de tekeningen is 18 april 1818. Zie voor de
verschillende tekeningen de achterpagina en pagina's 14 en 15.
Scyedam jaargang 41 nr. 1
Peristyle van het Sint Jacobsgasthuis (nu Stede
lijk Museum Schiedam) te Schiedam, in 1785
ontworpen door Giovanni Giudici. (Gemeentear
chief Schiedam)
