Een almanak (s)preekt
Dick van Wassenaar
Een almanak is een kalender of tijdwijzer
die een lijst bevat met de dagen van het
jaar, met vermelding van de weekdagen,
zons-op- en ondergangen, maanverwis-
selingen, zons- en maansverduisteringen,
planetenstanden, kerkelijke en wereldlijke
feestdagen, heiligendagen, marktdagen
enzovoorts. Het verschijnt meestal in de
vorm van een jaarboekje waarin tevens an
dere bijzonderheden van algemeen belang
vermeld worden zoals dienstregelingen en
openingstijden van overheidsinstellingen,
posttarieven en weersvoorspellingen. Van
ouds maken van almanakken ook andere
elementen deel uit, zoals kronieken, proza
of poëzie ter ontspanning of simpelweg
moppen. In veel plaatsen werden al sinds
de zestiende eeuw almanakken uitgege
ven. In de negentiende eeuw beleefden
almanakken een hoogconjunctuur.
Almanak Schiedam voor 1839
In het jaar 1838 verscheen, voor de prijs van één
gulden, bij de protestant Marinus Goude (1810-
1850), stadsdrukker en boekverkoper op de Grote
Markt in Schiedam, de tweede editie van de Schie-
damse Almanak voor 1839. Daarin was opgenomen,
naast een groot aantal lijsten met allerhande feite
lijkheden over aanstaande gebeurtenissen, ook een
grote hoeveelheid zogenaamd Mengelwerk, 'letter
kundig werk van allerlei aard', waarvan we er in dit
verhaal één specifiek uitlichten. Het betreft 'Het
sermoen over vrijen', samengesteld uit Vaderland-
sche Spreuken en spreekwoorden, geschreven door
Pieter van Waesberge, geboren op 22 mei 1792 te
Rotterdam en overleden op 14 september 1841. Hij
was sinds 1832 stadsdrukker te Rotterdam die daar
naast ook de poëzie beoefende.
Het sermoen over vrijen
Een sermoen is bij definitie een leerrede met een
vermanend karakter en dat heeft het zeker ook in
deze tekst van Van Waesberge. Het bijzondere aan
zijn tekst is dat het geen verhaal is maar een opsom
ming van schalkse en moraliserende spreuken en
wijsheden voor ouders en hun kinderen die betrek
king hebben op het vrijersspel en de eerbaarheid.
Waarschuwingen en aanwijzingen die we in de 21ste
eeuw zo gauw niet meer zullen tegenkomen. Hierbij
een paar korte voorbeelden uit de tekst.
Vaders en moeders
Voor vaders en moeders heeft hij een groot aantal
spreuken in petto. Hij begint als volgt: "Kinderen
zijn een zegen des Heren, maar zij houden de noppen
(oneffenheden) van de kleren!". Hij vervolgt: "Een
jonge maagd wordt ras gevraagd, altijd zijn er die er
een sprong naar willen wagen, voor al wanneer uw
schoorsteen rookt, want daar zegt men is het best
vrijen.". En wat verder in de tekst: "Als er veel haaien
op de kust komen dan wordt het vaarwater gevaar
lijk; klampt men u aan boord om prijs te maken,
houd dan een oog in 't zeil, en klem de helmstok
vast in de vuist; want der kinderen eer is de kroon
der ouderen; maagdeneer voor al is wonder teer, eens
verloren keert zij nimmer weer.". Na nog veel meer
goede adviezen en waarschuwingen besluit hij met
het volgende:
"Al gij die uwe kinders voet,
Let wat je segt en wat je doet;
Want wat het zij, en hoe het gae
De sone doet den vader nae,
De dochter gaet haere moeders gangh
En dat haer gantsche leven langh."
Lieve Maagden
Zijn eerste waarschuwende opmerkingen daarbij
zijn: "Het vrijen is een leugenachtig ambacht, niet te
veel betrouwen heeft er veel behouden; zijt toch niet
18
Scyedam jaargang 41 nr. 1
