op de Toren der Winden in Athene.2' De windwijzer
was in brons uitgevoerd en verbeeldde de Griekse god
Triton, met een staf uitgestrekt in zijn hand, zodanig
geconstrueerd dat hij met de wind meedraaide en
altijd stopte met zijn gezicht in de windrichting.3'
In de loop der eeuwen ontstonden windvanen in
allerlei vormen en figuren, met of zonder wijzer, met
of zonder bol, met of zonder ruiter of een combi
natie daarvan. Eenvoudige windvanen zagen eruit
als wapperende banieren. De windvanen werden
altijd op het hoogste punt van een gebouw geplaatst
waardoor zij voor ons, staande op de grond, vaak
veel groter lijken dan zij zijn en vanaf de verte goed
zichtbaar zijn, zowel ter land als ter zee. Op die
manier kregen ze de functie van ijkpunt waar men
een gebouw kon vinden. Vergelijkbaar met gevel
stenen of uithangborden, zoals een gaper van een
apotheker of de spiraal van een barbier. Daarnaast
had de beweegbaarheid van zo'n vaan het grote voor
deel dat men de windrichting goed kon bepalen en
daardoor veelal het weer kon voorspellen. Een ideaal
hulpmiddel voor boeren en voor de zeevaart.
Stadhuis van Schiedam
De oudste windvaan is waarschijnlijk die op Eluis
te Riviere. Op sommige tekeningen van het kasteel
is die windvaan zichtbaar, op andere niet. Over het
algemeen hadden kastelen in die tijd, Middeleeuwse
vlaggen, banieren of windvanen waarop het wapen
van de machthebber afgebeeld stond. In Schiedam
zijn alleen de haan, een zwaan, een leeuw, scheepjes
en twee menselijke figuren als windvanen zicht
baar. De overige bestaande windvanen zijn verstilde
vlaggen.4'
Op de afbeelding van het oude stadhuis, uit de
zestiende eeuw, stond een windvaan in de vorm van
een haringbuis. Het gaf aan wat de belangrijkste
activiteit van de stad in die tijd was: de haring
vangst. Op het nieuwe stadhuis is de leeuw met
kroon met parels te zien, de leeuw met daar overheen
een geblokte dwarsbalk, het wapen van Schiedam
als gevelsteen ingemetseld. De leeuw van Floris van
De Grote Markt met stadhuis, voor de verbouwing van 1782. Links de Vleeshal en rechts de Grote Kerk. Een gravure
van Jan Bulthuis (1750 - 1801). De grote kerk heeft drie windvanen en het stadhuis een. Beeldbanknummer 03813.
Gemeentearchief Schiedam
2) De toren is nog altijd in Athene te bewonderen. Helaas
zonder windwijzer.
3) Vitrivius, De Architectura, Nederlandse vertaling Ton Peters,
Handboek bouwkunde: Boek I, 6,4-5. (Amsterdam 1997) 47.
Scyedam jaargang 44 nr. I
4) In Kethel onder andere een bazuinengel en een ketel.
29
