Materiaal en het vergulden
Het meest toegepaste materiaal voor windwijzers is
roodkoper. Het grootste voordeel van koper is dat
het niet roest maar wel een mooi patina krijgt, zoals
bijvoorbeeld zichtbaar is bij de zwaan van de voor
malige Lutherse kerk aan de Lange Nieuwstraat 129.
Daarnaast is het makkelijk te bewerken. Ook ijzer en
zink werden veelvuldig toegepast. De gevoeligheid
voor oxideren bepaalt de mogelijkheid en het succes
om het metaal te kunnen schilderen of vergulden; de
vormgeving van het werkstuk is in sterke mate afhan
kelijk van de soepelheid van het materiaal.
Een buitenvergulding wordt aangebracht in dikke
kwaliteit bladgoud ook wel 'dubbel torengoud'
genoemd. De torenbol en windvaan zijn vaak van
koper gemaakt. Op het koper dat zeer geschikt is om
te vergulden, werden eerst verflagen aangebracht in
een gele kleur. Hierna bracht men een lijmlaag aan
op basis van lijnolie en beplakt met Rosenobelgoud.
Dit is de naam van de kleur van het goud en het
bestaat uit 23,75 karaat goud. Dubbeltoren staat
voor de dikke versie, vaak 17 of 18 grams dik. Om de
vergulding een lange levensduur te geven worden er
twee lagen goud aangebracht en dit gebeurt vandaag
de dag nog steeds op dezelfde manier. De windvanen
en bollen die van ijzer zijn gemaakt, werden verguld
door goud in kwik op te lossen en door verhitting in
dunne lagen aan te brengen. Een kostbaar en een niet
bepaald gezond procédé. Het kunnen meedraaien
met de wind is gebaseerd op een eenvoudig draaisy-
steem van een koker en een as. De windvaan wordt
op de as vastgezet of omgeslagen. In de koker wordt
gewoonlijk een kogellager of een glazen knikker
gedaan en daarna werd de as met de windvaan
geplaatst. Voordeel is dat het draaien aan weinig slij
tage onderhevig zal zijn.
Verdwenen windvanen
Schiedam heeft een schat aan windvanen gehad.
Vele gebouwen en huizen hadden de windvaan als
toppunt van het gebouw. Maar, was een windvaan
door een storm van zijn as afgewaaid of door achter
stallig onderhoud niet meer te redden, dan werd
de situatie vaak gelaten voor wat het was. Op oude
foto's zijn deze windvanen nog te zien.
Verdwenen windvanen zijn:
Stadspoorten, gesloopt.
Het oude station van de Nederlandse Spoorwegen.
Afgebroken begin jaren zestig van de vorige eeuw.
Julianakerk op de BK-laan, gesloopt in 1988.
Lange Haven 52, voormalig pand van Vrijmoed.
Lange Haven 84, waar nu het Nationaal Coöperatie
Museum is gevestigd.
Groenelaan 48, Van Leeuwen Tweewielers. Wind
vaan is verdwenen. Wel is de leeuw van Peugeot
erop geplaatst, maar nu als reclame-uiting. Dit logo
kan niet met de wind meedraaien.
Stedelijk museum
Singel 178
34
Scyedam jaargang 44 nr. 1
