n
Sa
naar 900 gulden.
De eerste arbeiderswoningen volgens de gemeentever
ordening werden gebouwd in 1855 door de 'Vereeni-
ging tot het verschaffen van goede woningen voor
minvermogenden'. Dit was het complex 'Nieuwsticht'
aan de Buitenhavenweg. Een woonvertrek was ruim:
4,5 x 5,5 m. De afstand tussen de rijen huisjes was
14 of 16 m. Aantal huizen was 58, waaronder enkele
rug-aan-rug. In 1858 kwam daar nog een veertigtal
huizen bij. De genoemde vereniging bestond uit een
aantal notabelen. Voorzitter was de bekende arts Dr.
C.J. Vaillant jr. Overal in het land waren mensen, die
zich de ellendige woontoestanden aantrokken.
Onder hen vooral artsen, onderwijzers en ook jour
nalisten en schrijvers. Dikwijls hadden de 'hogere
standen' geen idee van hoe hun medeburgers leefden
en vonden dat hun ondergeschikten vooral onderge
schikt moesten blijven. Er waren nu ook particulieren
die, vooral in de Gorzen, nu ook volgens de gemeente
lijke richtlijn gingen bouwen. Landelijk gingen steden
eisen stellen aan de minimum woonomstandigheden,
waarbij soms het 'Kon. Instituut van Ingenieurs' ook
richtlijnen formuleerde.
Eenkamerwoningen
Op een tekening van de aanvraag uit 1865 voor het
Maashofje was tochtportaal noch een privaat ingete
kend. Daar was ook nauwelijks plaats voor. Privaten
kwamen pas enige tientallen jaren later. Deze
kwamen buiten de woning, evenals een keukentje dat
aan de woning werd toegevoegd. Het is dan ook zeer
de vraag of dit complex al aan de richtlijnen voldeed.
Alles speelde zich af in dezelfde woonruimte. Koken
deed men op een kachel. Ook in de zomer. Door de
slechte brandstof hing er soms een vieze walm in het
huis. En als er dan toch sprake was van een keuken,
dan bestond deze uit een klein aanrecht met kraan.
Daarnaast soms de poepdoos. Als er nog geen echte
riolering was, had men soms een huisriolering of
eenvoudig een goot naar de dichtstbijzijnde sloot. Of
er stond een emmer (tonnetje) onder de poepdoos, dat
regelmatig werd opgehaald. De eenkamerwoning was
dikwijls van het type 'rug-aan- rug', met een geza
menlijke achterwand. Overigens noemde men soms al
een woning met een zolder of een klein extra ruimte
al een tweekamerwoning. Het was ook normaal dat er
meer mensen in een bed of bedstee sliepen.
Na 1880 kwam de alkoofwoning op, waarvan in
Nederland er tienduizenden zijn gebouwd, beschouwd
als een grote vooruitgang. De alkoof was een aparte
ruimte, ter lengte van een slaapplaats, tegen de achter
wand bij een eenkamerwoning of tussen een vóór- en
achterkamer. Enig licht kwam via een raam in de
gang; lucht via een ventilatieklep. Het was dikwijls
gestapelde woningbouw met soms met een toilet op
de gang voor meer gezinnen.
Strijd tegen krotten
In 1901 kwam de beroemde Woningwet tot stand.
Er werden bouwhoogten, rooilijnen, afstanden tot
bebouwing enz. vastgesteld. Er kwam een bouwpo-
Arbeiderswoning uit de 19e eeuw. Grofbaan.
Grondoppervlak 4.0 x 7.55 m. Vooral in Schiedam
werd een klein huisje, waar woonvertrek en kook
plaats één zijn, nog heel lang "keuken" genoemd.
Dit lijkt al een wat "luxere" exemplaar, want er
is al een aparte kookplaats ("bijkeuken") en een
inpandig privaat, (uit 'Memorandum over de Stede-
bouwkundige ontwikkeling van Schiedam', 1949).
Scyedam jaargang 44 nr. 3
101
