Patriottische branders wilden verandering
Vier Schiedamse molens hebben namen die te denken geven. Alle vier zijn ze laat
achttiende-eeuws. En dat is niet toevallig.
Bij de opkomst van de branderijen in Schiedam
waren de graanmolens particulier eigendom. Maar de
belangen van de branders botsten nogal eens met die
van de moleneigenaars en zo gingen branders ertoe
over zelf molens te bouwen. Elke belanghebbende
brander had een 'part' of 'portie' in de molen.
In de tweede helft van de achttiende eeuw nam de
onvrede onder de branders toe.
Zij brachten de stad welvaart, ze betaalden volop
belasting, maar dat vertaalde zich niet in invloed op
de stedelijke politiek. Integendeel, ze waren buiten alle
openbare ambten en bedieningen gesloten. Regenten
families beheersten de stedelijke overheid, en sinds
1782 wensten deze invloedrijke families dit ook te
beschouwen als een erfelijk recht. Ze hadden daarbij
prins Willem V op hun hand.
De branders (vooral rooms-katholieken, maar ook een
aantal protestanten, voelden zich miskend) gingen
steeds meer sympathiseren met de patriotten, een
beweging die streefde naar meer vrijheid en demo
cratie. Ook wilden ze de macht van de stadhouder en
de aristocratie aan banden leggen.
Vier molens die in die periode gebouwd werden in
Schiedam, kregen namen die iets van die opstandig
heid uitdrukken en van het verlangen naar verandering.
De Meyboom, uit 1779. De molen stond op de hoek
van de Broersvest en de Buitenhavenweg. In 1926 is
het restant gesloopt om plaats te maken voor hotel
De Kroon. De plek is aangegeven in de muur van
voormalig hotel De Kroon.
De meiboom is een symbool voor vernieuwing en
verandering. Bomen krijgen in mei weer nieuwe
bladeren, mei is de bloeimaand. Dansen rond de
meiboom is een traditie die eeuwenlang standhield
en hier en daar nog steeds wordt uitgeoefend.
De tekst van de gevelsteen luidt: "Veroordeelt van
Lidwien Meijer
veel mensche, maaiende na lust en wensche. Deeze
molen is gesticht door Govert van der Werf. De
eerste steen gelegt op den 28 mey 1779 door Elisa
beth Kleyne" (zijn vrouw).
De steen is in het bezit van het Stedelijk Museum
Schiedam.
De Vrijheid, uit 1785, is de enige van de vier molens
die bewaard is gebleven. We vinden deze molen op
de Noordvest. De naam Vrijheid duidt op de sympa
thie met de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd.
Daarnaast drukt de naam een wens uit naar meer vrij
heid in de eigen stad. Op een gevelsteen staat Pallas
Athene, de Griekse godin van de vrijheid afgebeeld.
Daaronder is vlakke steen geplaatst, met het opschrift:
'de eerste steen syn gelgt door Ian Beukers, Hendrik
Meyer en Abraham Lucas Iansz op den 30 mey 1785.
De molen is nog steeds in gebruik en maalt voor
verschillende bakkers.
De Washington, uit 1791, stond op de Broersvest,
even voor de kruising van de Singel. De molen is
genoemd naar George Washington, die in 1783 de
onafhankelijkheid van de Verenigde Staten uitriep.
In 1789 werd Washington in New York ingehuldigd
als president. Uit bewondering voor zijn moed zich
los te maken van de Britse overheersing, kreeg de
molen zijn naam.Na 1898, als koningin Wilhelmina
aantreedt, wordt de molen de Wilhelmina genoemd.
In 1903 wordt hij gesloopt.
De Batavier, uit 1797. In 1795 komen de Fransen
Nederland binnen, de Bataafse republiek wordt
uitgeroepen. Prins Willem V wijkt uit naar Enge
land. Als de molen wordt gebouwd zijn we twee jaar
verder. De molen krijgt de naam Batavier, als steun
betuiging aan de nieuwe orde.
106
Scyedam jaargang 44 nr. 3
