Het was vrij gezapig. Verder stond Schiedam erom
bekend dat arbeiders hier krankzinnig lange werk
tijden hadden. Denk aan de continudiensten. Je
denkt dat die mensen alleen maar wilden slapen als
ze thuis kwamen, maar uit studie blijkt dat arbeiders
toch veel gaan doen in hun vrije tijd. Dat had er ook
mee te maken dat de situatie thuis slecht was, men
woonde vaak in krotten. Als de mensen maar ergens
waren waar het warm was en ze een kop koffie of
iets sterkers kregen, was het goed, zo lijkt het. Het
is maar de vraag of die activiteiten voor arbeiders tot
volksverheffing leidden." In de tweede helft van de
negentiende eeuw gaan Schiedammers massaal naar
de meeste activiteiten toe die worden georganiseerd.
Ze hebben te slikken wat ze wordt aangeboden, is de
wrange conclusie.
Wat hem tijdens zijn onderzoek ook opvalt, is dat
er veel onbenut talent is in Schiedam. Als voorbeeld
refereert hij aan één voorzitter van een bepaalde grote
vereniging die van beroep losser of sjouwer was. Een
ongeschoolde arbeider die blijkbaar wel uitstekend
in staat was om zo'n vereniging te bestieren.
Vrijetijdsbesteding langs drie lijnen
Het onderzoek onderscheidt in principe drie
vormen, lijnen om de vrijetijdsbesteding van arbei
ders in Schiedam in de negentiende en twintigste
eeuw te beschouwen: bevoogding, volksontwikke
ling en zelforganisatie. Bassant ziet hoe de hogere
klasse ideeën heeft hoe de lagere klasse zich behoort
te gedragen. Tegen een kermis bestaat wantrouwen,
evenals tegen een bioscoop. Voor een bezoek aan een
dansclub eisen de vroede vaderen bijvoorbeeld dat
de bezoekers lid moeten zijn. Arbeiders lossen dat
op door op de avond zelf lid te worden. Bij vrije
tijdsbesteding als volksontwikkeling is er sprake van
een gedeeld belang. De bibliotheek stelt zich ten
doel de arbeiders kennis te willen bijbrengen en wil
eigenlijk uitsluitend studieboeken aanbieden, maar
schaft toch ook romans aan om de mensen naar
de bieb te trekken. Uit statistieken in kranten van
toen leert Bassant dat uiteindelijk de romans het
meeste werden gelezen. De derde lijn die de onder
zoeker ziet bij vrijetijdsbesteding, is zelforganisatie.
Daarmee bedoelt hij alle activiteiten die de arbeiders
opzetten zonder dat de hogere klasse erbij betrokken
is. Dan gaat het vaak om simpele vormen van vrije
tijdsbesteding: zakkendragers die met een biertje op
straat zitten, het straat- en buurtleven. Verder gaat
het in Schiedam om vier partijen: het gemeentebe
stuur, andere autoriteiten zoals de voorzitter van de
Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, arbeiders en
exploitanten, zoals de kermisexploitanten of de eige
naar van de dansschool.
Bassant: "Waar ik dan naar kijk is de reactie van
betrokkenen, de wisselwerking die tussen de verschil
lende partijen ontstaat. Op bepaalde punten trekken
ze met elkaar op; op andere momenten staan ze lijn
recht tegenover elkaar. Dat vind ik interessant. Er
gebeurt iets dat van bovenaf is opgelegd. Maar hoe
gaat dat in de praktijk? Een voorbeeld. Veel arbeiders
wilden graag een kermis, maar het gemeentebestuur
was daar vaak verdeeld over. De financiële belangen
van de winkeliers, de exploitanten speelden ook
een rol. Je ziet in verslagen, kranten een heel spel
ontstaan met alle belangen die er speelden. Wat je
ziet is dat er verrassende coalities ontstaan. Zo stemt
een behoudend raadslid tegen zijn principes voor de
organisatie van een kermis vanwege de financiële
belangen. Dat is bijzonder om te ontdekken. Het
onderzoek brengt allerlei verhalen naar boven. Als
het proefschrift gereed is, kan ik daar ook wat mee.
Als ik wil dat het grotere publiek dit leest, moet ik
ermee aan de slag."
Het Fonds Historische Publicaties heeft al interesse
getoond in publicatie van zijn proefschrift. Verderop
in deze uitgave van Scyedam staat een preview van
zijn proefschrift dat hij binnenkort zal afronden.
Aan Paul Bassant dan de vraag of hij dadelijk in
een zwart gat valt. "Nee hoor. Ik ben nu al actief
bij Wenneker Cinema, het Nivon, het Stedelijk
Museum Schiedam en ik ben een 'slapend' lid van
de Historische Vereniging Schiedam. Als dit proef
schrift gereed is, heb ik wat meer tijd om in vrijwil
ligerswerk te steken!"-^
24
Scyedam jaargang 45 nr. 1
