c
EUROPE
REIZIGERS IN SCHIEDAM
96
Hoogleraar en kermisklant
De volgende (en laatste hier te noemen) be
zoeker was, in 1801, dus al in de jaren van de
Bataafse Republiek een hoogleraar natuur- en
wiskunde uit Greifswald, in het indertijd Zweed
se Pommeren. Het betrof de Duitse natuurkun
dige Johann Friedrich Droysen (1770-1814)28, die
Schiedam overigens voor een dorp versleet en
tegelijk tot zijn verbazing constateerde dat het
het uiterlijk van een middelgrote Duitse stad
bezat. De meest voor de hand liggende conclu
sie uit die constatering inzake de formele rang
van Schiedam, tot 1795 toch één van de achttien
stemhebbende steden in de Staten van Holland,
trok hij daarna echter niet. Hij moest voorts
vaststellen dat Schiedam - voor de als “arm”
geldende Bataafse Tijd opvallend - een massa
zeer rijke inwoners telde, die hoofdzakelijk van
de jeneverstokerij leefden, die hier een bijzonder
hoge graad van perfectie bereikt had, in die zin
dat men zeer zuinig met brandhout omsprong.
Die welvaart lag bovendien aan de basis van een
nieuwe tak van nijverheid, de varkenshouderij
en het was opvallend hoeveel stallen men direct
buiten de stadspoorten aantrof, waarin deze
dieren, die al op onwaarschijnlijk grote afstand
te ruiken waren, met honderden tegelijk werden
vetgemest. Ook, zo sloot Droysen zijn beschou
wing af, de koeien buiten op de wei stonden er
ongelooflijk vet bij.29
Droysen kwam hoofdzakelijk om er de kermis
te bezoeken, die tamelijk spectaculair geweest
moet zijn: “Ein ungeheurer ZuflufS von Men-
schen machte die Messe hier brillanter, als der
Reichthum an Waaren; dabey war denn des
Specktakels genug; Elephanten, MifSgeburten,
Riesen, Taschenspieler u.d.gl. hatten ihre Buden
aufgeschlagen und mit den fürchterlichsten
Aushangeschildern verziert”. Tussen de kraam
pjes dampten de gaarkeukens, en een hele reeks
van koekbakkerijen produceerden speciale koe
ken, waar iedere bezoeker aan de kermis bijna
met geweld door brutale dronken meisjes naar
binnen werd gesleept.30»
fünfhundert Oxhoft dieses Getrankes ver-
sendeten. So übertrieben diese Angabe scheint,
so gewifS ist es doch, dafë die Fabrikation und
Consumption dieses Artikels sehr betrachtlich
bleibt, und den Reichthum von Schiedam, als des
einigen achten Brauorts, ausmacht.”27
i Scmerfungeit
no.82.
zusammengestellt und erzahlt, Berlin
1979; H.Harpprecht, Georg Forster Oder
die Liebe zur Welt. Eine Biographie, Rein
bek 1987; L.Uhlig, Georg Forster. Leben-
sabenteuer eines gelehrten Weltbürgers,
Gottingen 2004; A.Prinz, Die Lebensge-
schichte des Georg Forster, Frankfurt/
Main 2008.
Allgemeine Deutsche Biographie, deel 5,
Leipzig 1877, p.435.
2B3.F.Droysen, Bemerkungen gesammelt
aufeinerReise durch Holland undeinen
ui
tn
Afbeelding 7
Johann Friedrich
Droysen (1770-1814).
Titelblad van zijn
boek. Bron: München,
Bayerische Staatsbi-
bliothek - lt.sing. 297,
https://www.deutsche-
digitale-bibliothek.de/
item/2SRHVS7RJNFX
25LIABEDMP3WPOW-
CDCL6.
Afbeelding 8
John Northleigh
(1656/1657-1705). Titel
pagina van het reisver
slag van Nortleigh die
rond 1700 Schiedam
bezocht.
Topographical ‘DefcripUons
WITH
mfiorica-foliltcal, and Mtdicp-Pbjfiail
OBSERVATIONS:
Made in Two fcveral
VOYAGES.
Through moft Parts
Theil Frankreichs im Sommer 1801, Gottin
gen 1802, p.148-149.
30 Droysen, o.c.[51], p.148.
Rotterdamse agent in 1781”, Rotterdams
Jaarboekje, 12e reeks VII (2019), p.102-141.
Voor zijn bezoek aan Rotterdam voorts
dez., “Een keizer in Rotterdam. Het bezoek
van de Habsburger Jozef 11 van 7 tot 9 juli
1781”, Rotterdams Jaarboekje, 12e reeks IX
(2021), p.106-152.
21 Verhaal derreize, o.c.[40], p.13. Vgl. ook
de contemporaine nieuwsberichten in de
Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken, XVI
(1781), p.1336; Rotterdamsche Courant
van 10-7-1781 no.82.
24 Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken, XVI
(1781), p.1336.
25T.H.von der Dunk, “Een keizer in Delft.
Een dagtrip van Jozef II in 1781”, Delfa Ba-
tavorum Jaarboek, XXVIII (2018), p.35-52.
26 Voor Forster zie o.m. de biografieën van
T. P.Saine, Georg Forster, New York 1972;
G.Steiner, Georg Forster, Stuttgart 1977;
U. Enzensberger, Georg Forster, Weltum-
segler und Revolutionar Ansichten von
der Welt und vom Glück der Menschheit
Dr. 5o&«nu 3rf
M W
gtfaamUt
I St <tf<
v&HwXW grants»
>so>.
22 Verhaal derreize, o.c.[40], p.14-15.
23 Rotterdamsche Courant van 10-7-1781
27 G.Forster, Ansichten vom Niederrhein,
von Brabant, Holland, England und
Frankreich im April, Mai und Juniusl790
(bew. door G.Steiner), Berlin 1958, p.284-
285. Voor het reisverslag: R.R.Wuthenow,
Vernunft und Republik. Studiën zu
Georg Forsters Schriften, Bad Homburg
1970, p.57-83; Saine, o.c.[48], p.93-125;
H.Peitsch, Georg Forsters ‘Ansichten vom
Niederrhein'. Zum Problem des Übergangs
vom bürgerlichen Humanismus zum re
volutioneren Demokratismus, Frankfurt/
Main 1978; Enzensberger, o.c.[48], p.87-92.
28Voor hem zie het korte lemma in de
5(1.SI.I..I4
B Y
John Northleigh, LL.M.D.
Qgl mores b/mipum malterxm vidii {gUrbesttw.
Per tiarui fee tot Dijcrmha Rerum
P-SHUt amer PaMsa. Virg. Alneid.
