77
Het Huis te Riviere werd tussen 1258 en 1262 ge
bouwd in opdracht van Aleida van Holland (1228-
1284), in de door haar gekochte polder Nuwer Scye.
p het schilderij is het kasteel te zien
in welstand, nog voordat het aan het
eind van de zestiende eeuw verviel
tot een ruïne (afbeelding 1). Tot nu toe
werd aangenomen dat de voorstel
ling daarom voor of kort na de verwoesting van het
kasteel geschilderd moest zijn.
In 2021-2022 werd het schilderij gerestaureerd,
voornamelijk vanwege de sterk vergeelde vernislaag.
Voorafgaand aan de restauratie werd aanvullend
materiaaltechnisch onderzoek uitgevoerd om de
techniek en de conditie van het schilderij goed in
kaart te brengen. Zo werd het verfoppervlak be
keken onder de microscoop en gefotografeerd in
infraroodlicht en röntgenstraling. Ook werd dendro-
chronologisch onderzoek uitgevoerd, een methode
om houten objecten - zoals panelen van schilderijen
- te dateren aan de hand van de groei- of jaarringen
in het hout. Uit dit onderzoek bleek dat het schilderij
halverwege de zeventiende eeuw is gemaakt, dus
een halve eeuw na de verwoesting van het kasteel.
Wat zegt dit over de betrouwbaarheid van de afbeel
ding? In hoeverre kunnen we ervan uitgaan dat het
kasteel er voor de verwoesting ongeveer zo uitzag
als op het schilderij? Om deze vragen te kunnen
beantwoorden, moeten we eerst wat dieper ingaan
op andere bronnen over het kasteel, maar ook op
de herkomst, de voorstelling en de functie van het
schilderij.
Aleida was een dochter van graaf Floris IV
van Holland (1210-1234) en getrouwd met
Jan I van Avesnes (1218-1257), graaf van
Henegouwen. In 1258 kreeg zij, inmiddels
weduwe en moeder van zeven kinderen,
het voogdijschap over de toen vierjarige
Floris V (1254-1296). Na het overlijden van
zijn vader, graaf Willem II van Holland, was
hij in 1256 in naam graaf van Holland ge
worden. Als zus van Willem 11 en tante van
Floris V wierp Aleida zich op als regentes
van het graafschap. Ze zocht naar manie
ren om haar invloed te versterken, vooral
vanwege de langdurige strijd om Zeeland
tussen Henegouwen en Vlaanderen.
Het was geen toeval dat Aleida de moeras
sige polder aan de Schie uitkoos voor haar
woning te Nuwer Scye: de plek was zeer
strategisch vanwege de verbinding met de
Merwe (nu: Nieuwe Maas) en met de Schie,
die daarin uitmondde. Het kasteel functio
neerde als een soort toegangspoort tot het
graafschap Holland, en was daarmee een
belangrijk steunpunt aan de noordflank
van Zeeland. Na de dood van Aleida werd
het kasteel achtereenvolgens eigendom
van haar zoons Floris van Henegouwen
(ca. 1255-1297) en Jan II van Avesnes (1247-
1304). Haar achterkleinzoon Willem IV
van Holland (1307-1345) gaf het kasteel in
1339 te leen aan Jan Dirks van Mathenesse
(1285-1345). De familie van Mathenesse zou
er vervolgens eeuwenlang blijven wonen.
Het slot kreeg dan ook een tweede naam:
burcht van Mathenesse.
De burcht werd al in 1351, aan het begin
van de Hoekse en Kabeljauwse twisten,
grotendeels verwoest. Daarna werd hij
in wat bescheidener formaat weer op
gebouwd. In 1574, aan het begin van de
Tachtigjarige Oorlog, waren er Staatse
Een kleine geschiedenis
Op het schilderij is het kasteel afgebeeld vanuit het
westen, vanaf de Broersvest. Het gebouw ligt in een
bos- en waterrijk landschap. Op de voorgrond is
water te zien en daarachter een lage muur met links
een poortgebouw. Het kasteel zelf is omgeven door
een slotgracht, waarin onder meer een witte zwaan
zwemt. Van het hoofdgebouw zien we de westelijke
gevel met vier woonlagen en drie trapgeveltjes.
Daarachter verrijst een hogere woontoren, de don
jon. Deze heeft een kegelvormig dak, een borstwe
ring met kantelen en rechts een uitgebouwde, ronde
traptoren. Rechts naast het hoofdgebouw leidt een
houten brug op steigers naar een poortgebouw, dat
achter een huis met een trapgevel staat. In de nok
van dit huis is een nest met ooievaars te zien. Wat is
de geschiedenis van het kasteel dat hier zo promi
nent is afgebeeld?
a
I
S
Sr
tekst Rozanne de Bruijne
Afbeelding 1
Onbekende schilder, Huis te
Riviere, ca. 1640-1660.
Olieverf op paneel, 59 x 81,5 cm
Collectie Stedelijk Museum
Schiedam.
Gerestaureerd met steun van
de Vereniging Rembrandt (mede
dankzij haar VriendenLoterij Res
tauratiefonds). Foto: studioRAW,
Breda.
oo
’T
O
Z
0
CM
CM
