f
V
SM
HUIS TE RIVIERE
78
soldaten gelegerd in het kasteel. Er brak
tot twee keer toe brand uit en de solda
ten lieten het uitgewoond achter1. Dat
was het begin van het verval. De inwo
ners van Schiedam wilden de burcht niet
herbouwen, uit angst dat de Spanjaarden
het als steunpunt zouden gaan gebruiken.
Vandaag de dag is het onderste deel van
de vierkante donjon het enige wat nog
rest van het Huis te Riviere. De ruïne aan
de Broersvest ligt een beetje verstopt;
overschaduwd door het stadskantoor en
Theater aan de Schie.
In 1258 bestond het kasteel alleen nog uit
een solitaire, versterkte toren met muren
van drie meter dik. Rond 1260 werd deze
donjon opgenomen in een groter kasteel
met een noord- en een westvleugel. In de
jaren 1970 is de ruïne ingrijpend gerestau
reerd en deels gereconstrueerd. Het is dan
ook haast onmogelijk om de plattegrond
van de donjon definitief vast te stellen. In
zijn proefschrift over middeleeuwse woon
torens in Nederland heeft Taco Hermans
verschillende varianten voor het grond
plan uiteengezet. In de ruïne zijn volgens
hem geen aanwijzingen gevonden voor de
uitgebouwde ronde traptoren, die we op
het schilderij rechts van de donjon zien. Hij
vermoedt juist dat er een traptoren met
spiltrap was in een andere hoek van de
versterkte middentoren3.
De fundamenten van de westvleugel waar
we tegenaan kijken op het schilderij, en de
noordvleugel die we nog net zien achter
de linker trapgevel, zijn teruggevonden bij
archeologisch onderzoek. In de jaren 1970
zijn de fundamenten van de buitenmuren
aan de noord- en westzijde tot een hoogte
van ca. 0,3 meter opgemetseld met stenen
die in de slotgracht waren gevonden tij
dens restauratiewerkzaamheden4.
Archeologisch onderzoek heeft aange
toond dat het kasteel aan het eind van de
dertiende eeuw werd uitgebreid met een
voorburcht. Deze was van de hoofdburcht
gescheiden door een gracht, en strekte
zich zuidelijk van de donjon uit op het
terrein van het huidige Stadserf. Het hele
kasteelcomplex was omgeven door een
gracht en muren van ca. 50 bij 55 meter.
Op de grafelijke residentie te ‘s-Graven-
hage na was dit het grootste kasteel van
Holland. De voorburcht verdween groten
deels na de verwoesting in 1351. Van het
poortgebouw rechts op het schilderij is de
fundering teruggevonden, maar in werke
lijkheid was dit gebouw kleiner dan door
de schilder is voorgesteld5.
Breed onderzoek
Komt de aanblik van het kasteel op het
schilderij overeen met de bevindingen
naar aanleiding van archeologisch en
bouwhistorisch onderzoek? Het is niet
eenvoudig om de morfologie van een
kasteel te bepalen op basis van onderzoek
naar restanten die zich onder of net boven
het maaiveld bevinden. Toch konden veel
feiten worden vastgesteld dankzij opgra
vingen en onderzoek in de jaren 1947-1948,
19 62,1970,1974,1983,1995 en 2013. Het is
bijvoorbeeld correct dat het kasteel werd
omgeven door water. Totdat het gebied
in de twintigste eeuw werd bemalen,
bleef het moerassig en overstroomde het
regelmatig. De burcht werd gebouwd op
een soort eilandje, een verhoging van het
terrein boven het waterniveau2.
Oudste afbeeldingen
Om een beeld te krijgen van de morfologie
van een (deels) verdwenen kasteel kun
nen tekeningen en cartografisch materiaal
ook bruikbaar zijn - al zijn ze niet honderd
procent betrouwbaar als historische bron.
De vroegst bekende afbeelding van het
kasteel staat op de oudste plattegrond van
Schiedam, kort na 1558 gemaakt door de
cartograaf Jacob van Deventer (ca. 1505-
Q
1- I
Vih
Sajiróuüt -
Afbeelding 2
Jan Jansz. Potter,
Kaartboek van de aan
het Sint-Jacobsgast-
huis toebehorende
landerijen, 1571-1572
Fol. 1 verso, Kaart
van percelen gelegen
ten noorden van de
'Schielantschen dijck’
en ten noordwesten
van de stad Schiedam
(detail).
Pen in zwart, penseel
in kleuren op perka
ment, ca. 32 x 43 cm.
Gemeentearchief
Schiedam, Atlas van
Potter, inv.nr. 245.
Afbeelding 3
Jacob de Gheyn (II),
Kaart van Schiedam,
1598 (detail).
Gravure, met de hand
gekleurd, 48 x 41,8 cm.
Collectie Gemeen
tearchief Schiedam,
beeldnr. 60899.
in
i
