79
De op een-na-oudste (en waarschijnlijk betrouw
baarste) afbeelding van het kasteel staat in het
kaartboek van de landmeter Jan Jansz. Potter (ca.
1530 - ca. 1590) uit 1572. Ook hier is het kasteel
afgebeeld in ongeschonden staat, slechts twee jaar
voor de brand in 1574. Potter maakte dit kaartboek in
opdracht van het Sint-Jacobsgasthuis in Schiedam.
Hij heeft het grondbezit van het gasthuis zorgvul
dig nagemeten en alle percelen vervolgens uitge
tekend. Huis te Riviere is afgebeeld op fol. 1 (verso)
van het kaartboek, gezien vanuit het noordoosten
(afbeelding 2). Zowel op de kaart van Potter als op
het schilderij is het kasteel helemaal omgeven door
water. Ook is op beide voorstellingen de hoofdburcht
door een gracht gescheiden van een lager gebouw
aan de zuidkant, met als verbinding een brug op
steigers. Maar terwijl het zuidelijke gebouw er op
de kaart van Potter uitziet als een geheel, zijn op
het schilderij drie afzonderlijke gebouwen te onder
scheiden. Ook lijkt de donjon bij Potter even breed te
zijn als de noordvleugel. Het is goed om te beseffen
dat de gebouwen op de kaarten van Potter niet altijd
even natuurgetrouw zijn weergegeven: zijn hoofd
doel was om de percelen vast te leggen; de gebou
wen moesten vooral herkenbaar zijn.
Rechts van het kasteel ligt op de kaart van Potter
de Overschiese (of Delftse) poort, die aan het begin
van de Broersvest lag bij de brug over de Schie. Mis
schien verwijst het poortgebouw links op de voor
grond van het schilderij naar deze stadspoort. Op
1575). Huis te Riviere is hier nog niet verwoest, maar
de tekening is te schematisch om iets te kunnen
zeggen over opbouw of details van het kasteel.
In het midden op de voorgrond
zit in de lage muur een uitstul
ping met boogvormige nissen
en schietgaten, die op de kaart
van Potter herkenbaar is als een
halfronde nis in de vestingwal.
Volgens de kaart van Potter
was er gras tussen deze wal en
de stad. Het is daarom vreemd
dat op het schilderij een strook
water op de voorgrond geschil
derd is. Dit water heeft ook nog
eens een andere kleur dan het
water van de slotgracht tus
sen de wal en het kasteel. Uit
onderzoek van de restaurator is
echter gebleken dat de verf op
de voorgrond van het schilderij
oorspronkelijk is, en dus geen
latere overschildering.
de stadsplattegrond van Jacob
de Gheyn II (ca. 1565-1629) uit
1598 ziet de Overschiese poort
er wat breder en robuuster uit,
maar opvallend is de overeen
komst van het spitstorentje
links (afbeelding 3). Het Huis
te Riviere is op de kaart van De
Gheyn overigens al een ru-
ine. In werkelijkheid stond de
stadspoort verder naar links
dan op het schilderij, maar in
de zeventiende eeuw pasten
schilders de werkelijkheid vaker
aan ten gunste van de composi
tie. Hoe het ook zij, het poort
gebouw functioneert op de
voorgrond in ieder geval goed
als repoussoir, als brenger van
diepte in het schilderij.
De details
In 1672 schreef de kunstenaar
en architect Jacob Lois (ca.
1620-1676) een boek over de
geschiedenis van Schieland. Hij
verluchtigde het manuscript
met talloze tekeningen, waar
onder van de ruïne van Huis te
Riviere. Ook maakte hij een
tekening naar het schilderij,
met daarnaast de notitie: ‘De
afbeeldinghe van het slot van
Mathenesse bij het geslacht in
schilderije soo bewaert’6. Dit
suggereert dat het schilderij in
1672 in het bezit was van de
T
OO
'T
0
Z
0
cd
<N
GM
=H=
ie.
HI fumermvlfn
G<^irate-
fJ!et
4.iet
X iet 6 tule m amen
blut üniunt vm MevU&
"X fut heyfiydx (llirfft
