HET SPUL w*vi ^ovi/ccr 3V DE middeleeuwen: donker heeft men ze genoemd onbewust was het oordeel meer ontspro ten aan het ontbreken van voldoende kennis dan geboren in de sfeer van de romantiek. Maar ook heeft men terecht gezegd, dat zij omvatten de wellicht meest interessante en de minst gemakkelijk te begrijpen periode uit de historie met haar talloze problemen, moeilijk tot een oplossing te brengen en steeds vragend om dieper onder zoek. En waar dan al het duister plaats heeft gemaakt voor schemer of zelfs gebeurtenissen in helder licht zijn ge komen en de historicus meent zich een beeld gevormd te hebben uit wat de bronnen hem bicden daar is de aanraking met een tijdvak, dat bonte verscheidenheid en felle bewogenheid tot zijn kenmerken telt. De late middeleeuwen: in de verte is reeds te horen het gerommel, dat na verloop van tijd het onweer van de opstand tegen Spanje zal worden. Maar ook is er het wapengekletter en krijgsrumoer van Hoeken en Ka beljauwen in de laatste fase van hun twisten, die eeuwenlang deze landen hadden beroerd. Men kan de Hoeken niet vereenzelvigen met de adel en evenmin de Kabeljauwen met de ste den, want ook de laatste partij had edelen onder haar aanhang en in Kabeljauwse steden waren Hoekse minderheden. Maar wel kan men zeg gen, dat het resultaat was sterke achter uitgang van de adel en bevordering van de stcdenmacht. 14881490: In Vlaanderen de op roerige beweging van Philips van Kleef; noordelijker een dergelijk ver schijnsel: van Zeeland uit de komst van een Hoekse vloot onder leiding van een jongeman van twintig jaren, Frans van Brederode een figuur, die iets fascinerends heeft, maar toch nog te weinig onderzocht is voor een juist oordeel. De „Jonker Fransen oorlog" is begonnen, als laatste in de lange reeks van binnenlandse oorlogen. Tot voor Rotterdam zeilt der Hoeken vloot en de stad valt in handen van Jonker Frans. Is het vreemd, dat ook Schiedam onheil voelt naderen? 1489 Sint Valentijnsdag: de stad schijnt overgeleverd te zullen worden aan verraad. Wel waren de burger vendels van andere Hollandse steden als welkome helpers in de verdediging binnengehaald, maar de huursoldaten, onder kapitein Wittenhorst, plunder- graag en belust op buit, had men slechts node binnen de poorten ge laten en genoten weinig vertrouwen. En terecht: want het was hun bedoeling onze goede stad in handen van Jonker Frans te spelen; het zou gelukt zijn ook, als het sein tot de aanval niet te vroeg was gegeven. De verraders werden verslagen. Schiedam was, dank zij een wonderbaarlijke redding, be vrijd. 1498: De levensbeschrijving van Liduina, van de hand van Joannes Brugman, wordt te Schiedam gedrukt. Kerkmeesters voegen er een verklaring aan toe, waaruit blijkt, dat Schiedam's redding tijdens de Jonker Fransen oorlog aan Liduina werd toegeschreven. Begin zestiende eeuw: Ontzaglijk moet de indruk geweest zijn, die het gebeurde in Schiedam had gemaakt. Reeds bestaande burgerzin en zucht naar stedelijke vrijheid waren sterker geworden dan ooit. Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan ge zegd worden, dat onder de verse indruk van Sint Valentijnsdag 1489 wat zich binnen de vesten had afge speeld, werd vastgelegd in een rede rijkersspel, dat zou gaan behoren tot het vaste repertoire van de Kamer „de Roo Roosen", met de zinspreuk „Aensiet de Jonckheyt". Immers de dag van Sint Valentijn ging een plechtige feestdag worden. De luid- klokkcn van de Sint Jan beierden over de stad; lofzangen en dankgebeden stegen omhoog; een processie werd gehouden: de Schiedammers vergaten hun bevrijding niet en werden telken jare daaraan ook weer herinnerd door de opvoering van hun spel „Spul van Joncker Franssen oorloch". 1572: De ommekeer in deze landen. Schiedam kiest de zijde van de Prins. De Hervormden nemen bezit van de Grote Kerk, maar het oude rederijkers spel, waarin zeker ook Liduina werd vereerd, verdween na ongeveer drie kwart eeuw een jaarlijkse opvoering te hebben beleefd. 1617: Voor zo ver bekend de laatste opvoering van het spel, niet meer het oorspronkelijke, maar omgewerkt met behoud van de historische inhoud in reformatorische, zij het gema tigde, geest. Dan verdwijnt het voor goed van het toneel. 1948: De archivarissen van Rotter dam en Schiedam snuffelen in enkele bundels, behorende tot de collectie van Zuylen van Nijcvclt van het Algemeen Rijksarchief, en vinden plotseling en toevallig de tekst van een oud Schie dams rederijkersspel „Het spul van Joncker Franssen oorloch". Ecuwen lang moet het stuk daar bewaard zijn, zonder dat iemand van het bestaan af wist. Niemand kan bevroeden hoe het daar terecht is gekomen. 1948/1949: Nauwkeurig wordt het „Spul" op zijn litteraire waarde be studeerd door de kenner van de rede rijkers bij uitstek, Dr. J. J. Mak vele historische gegevens worden aan gedragen uit het Schiedamse archief die er een lezing over houdt voor het Historisch Genootschap „De Maze" en er een artikel aan wijdt in het Tijdschrift voor Nederlandse Taal en Letterkunde. 1949: Het Bestuur van de Schie damse Gemeenschap zoekt naar een historisch spel, te maken en op te voeren ter gelegenheid van het 675- jarig bestaan van onze stad in 1950. Voor het verzamelen van het nodige materiaal pleegt men in dergelijke gevallen een beroep te doen op het archief. Het bijeenbrengen van de stof is niet nodig, want onmiddellijk kan het „Spul van Joncker Fransscn- oorloch" worden getoond. 13 September 1949: De buitenplaats „De Tempel" onder Ovcrschic is dc vergaderplaats van de Bcstuurdcrcn van dc Schiedamse Gemeenschap cn enkele genodigden. Een wandeling in het schemerdonker door het prach tige park brengt reeds dc juiste sfeer. Dan houdt, na een inleidend woord van de Burgemeester, Dr. J. J. Mak, een voordracht over het rederijkers stuk, dat een zo belangrijke episode uit onze stadsgeschiedenis behandelt, een getuigenis is van de goede zorg van de burgerij voor dc stad en van een streven naar behoud van stedelijke vrijheid, en tevens het oudst-bckcndc historische drama van onze letter kunde. Het is een helder en pakkend betoog. Er is een zeker enthousiasme te bespeuren, want van het aangekon digde vragen stellen na de pauze (Zie vervolg op pag. 117) IO9

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

Schiedamse Gemeenschap (tijdschrift) | 1949 | | pagina 5