to
WIM SCHUHMACHER
Landschap op MaJlorca
Aanwinst 1952
Dc geschiedenis der musea in het algemeen is in vele op
zichten merkwaardig; ze is namelijk nauw verweven met de
ontwikkeling van onze westerse beschaving. Oorspronkelijk, in
de oudheid, was een museum (Grieks Mouscion) een bij een
muzentempel behorende ruimte, waar dichtkunst en filosofie
beoefend werden; later, zoals te Alexandrië, studiegebouw en
bibliotheek.
Toen in de veertiende eeuw de herleving begon der belangstel
ling in de antieke kunst, ontstonden grote kunstverzamelingen,
door enkelen als de Medici te Florence en de Paus te Rome
toegankelijk gesteld. In de Duitse landen gaven de vorsten zich
moeite tot het vormen van kunst- en rariteitenkabinetten.
Beroemd was de verzameling van Keizer Rudolf II te Praag.
Maar de eigenlijke museumgedachte komt echter uit Italië
'naar Frankrijk en Engeland. Colbert had oog voor de cultuur-
betekenis van kunstverzamelingen, hij steunde daarom het
kunsthandwerk; in het Louvre was in 1667 de eerste tentoon
stelling en in 1750 werd een publieke schilderijencollectie in
het Luxembourg geopend.
In 1757 valt dan de nog meer doelbewuste stichting van het
Britse Museum te Londen uit de nalatenschap van de medicus
en natuuronderzoeker Sloane. De toegankelijkheid was echter
tamelijk beperkt en de beslissende stap tot het moderne, voor
allen altijd geopende museum, deed eerst Frankrijk in de revo
lutie, toen de Nationale Conventie in 1793 besloot een openbare
kunstverzameling in het Louvre te openen. De regering der
republiek, later Napoleon, lieten uit alle veroverde landen de
kunstschatten naar Parijs brengen. De Restauratie bracht de
gedeeltelijke terugkeer van deze kunstwerken naar de verschillende
landen en had ten gevolge, dat vele der vroegere vorstelijke ver
zamelingen in openbare collecties werden omgezet. Daarmede
heeft in de 19e eeuw het begrip museum ingang gevonden.
En met deze ietwat langademige maar voor de duidelijkheid
onmisbare inleiding kom ik dan te spreken over het Stedelijk
Museum te Schiedam en over wat daar tot dusver is bereikt.
Maar alweer moet ik dan een stapje in de geschiedenis teruggaan,
omdat het museum, of wat men daarvoor hield, oorspronkelijk
een vrij beperkt instituut was met een duidelijk provinciaal
karakter, in cultureel opzicht volkomen ontoereikend om een
dienende taak te vervullen en in brede kring belangstelling te
wekken.
Toen de heer Schwagermann Sr. een kwart eeuw geleden tot
custos of sleutelbewaarder werd benoemd van de destijds aan
het Doeleplein gevestigde verzameling, vond hij daar een op
zichzelf wel interessante hoeveelheid historische voorwerpen
als wapens en uniformen, enig koper, tin en aardewerk, maar
nagenoeg geen schilderijen. Dit bezit was jarenlang trouw be
heerd onder het plichtmatig toezicht van enkele vriendelijke en
waardige commissieleden, wier kennis van de kunsthistorie in
het algemeen en van de beeldende kunst in het bijzonder niet
al te sterk gefundeerd was en wier initiatief al even beperkt was
als de verzameling zelf, misschien wel, omdat het ter beschik
king gestelde budget onvoldoende was om daarmede aanwinsten
van enige kwaliteit te financieren. Van een planmatig beheer
kon dan ook onder dergelijke omstandigheden geen sprake zijn,
het opbouwen van een verzameling was eenvoudig een illusie.
Het kan nauwelijks verwondering wekken, dat ook dc be
langstelling van de zijde van de bevolking uitermate gering was;
er gingen dagen voorbij waarop geen bezoeker zich vertoonde.
Het ontbreken van activiteit werkte remmend op het bezoek.
Voor de custos was dit een droeve ervaring. Hoewel hij een man
was van goede smaak en gedegen kennis lieten de commissie
leden hem steeds voelen, dat niet hij maar zij het voor het zeggen
hadden. Naar zijn oordeel werd nimmer gevraagd. Saaiheid en
verveling bleven de verzameling kenmerken.
NAAR DE HOOGSTRAAT
Het heeft vele jaren geduurd, eer deze benauwende sfeer van
conventie en ondeskundigheid kon woorden doorbroken, eer ook
de custos zijn onvermoeide pogingen beloond zag om de verzame
ling in een beter geschikte omgeving onder te brengen: het
vroegere Gasthuis aan de Hoogstraat, een gebouw met hoge,
ruime zalen en voldoende gelegenheid om ook eens een keer aan
uitbreidingen te denken. In 1940 restaureerden jonge werklozen
de rechtervleugel, waarna deze in gebruik kon worden genomen.
Er kwam een nieuwre opstelling van de verschillende voorwerpen
en er werden vitrines aangeschaft om kleine kunstvoorwerpen
te kunnen uitstallen. Hoewel de zogenaamde plaatselijke „his
torie" nog altijd een integrerend deel van de verzameling was en
deze in zeker opzicht droeg, ging men toch na enkele jaren
beschikken over een basiscollectie schilderijen.
Dit schilderijenbezit werd na de oorlog verrijkt met een aantal
voor het merendeel 17c eeuwse doeken, die uit de recuperatie
afkomstig waren, d.w.z. schilderijen uit Joods Nederlands bezit,
die de Duitsers hadden geroofd en die door de Nederlandse regering
