DE
OUDSTE
KERK
VAN
SCHIEDAM
EEN RECONSTRUCTIE DOOR M. VERKADE
243
De kerk gezien van het Noordoosten omstreeks 1262.
Tijdens de restauratie van de Grote of Sint Janskerk,
waarmee kort na Wereldoorlog II werd begonnen,
stuitte men bij graafwerk in het Hoogkoor op oud
metselwerk. Na verdere ontgraving volstond men
helaas! met het in kaart brengen van deze resten.
Pogingen om thans bij bevoegde instanties en per
sonen gedetailleerde gegevens te verkrijgen, bleven
zonder resultaat. Zelfs bij de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek is geen enkele aan
tekening betreffende deze ontdekking geregistreerd.
Deze Dienst is van de vondst onkundig gebleven. Dit
is zeer te betreuren. Mogelijkheden tot verdere identi
ficatie en vergelijkende studie zijn afgesneden. Ge
lukkig heeft men bij kort daaropvolgende (Huis te
Riviere) en latere (Nieuwland-Kethel) ontgravingen
een meer verantwoorde procedure gevolgd, in het
laatste geval mede dank zij het werk van een groep
amateur-archeologen, die het „in de vingers zit".
Wie dus 18 jaar later enige aandacht wil schenken
aan de oudste kerk van Schiedam heeft slechts de
beschikking over de in kaart gebrachte opgraving en
een tweetal documenten die op deze kerk betrekking
hebben.
Ik meen dat deze wel zeer spaarzame gegevens toch
aanleiding geven tot het trekken van uiteraard zeer
voorzichtige conclusies, zodat men zich enigermate
een voorstelling kan vormen, hoe de werkelijke situ
atie kan zijn geweest.
Toen Aleyd van Henegouwen in de vijftiger jaren van
de 13e eeuw in deze streken verscheen, was de Schie-
kreek stap voor stap bedijkt. Vooral door het tot
stand komen van een laatste schakel in de reeks be
dijkingen het leggen van een verbindingsstuk (de
huidige Dam) tussen de dijk die de huidige Hoogstraat
(en vervolgens de Boterstraat) vormt en de Nieuw-
landse kade was een belangrijk wegenkruispunt
ontstaan, waaromheen zich spoedig een nederzetting
zal hebben gevormd. De overtoom over deze Dam
speelde daarbij een grote rol. Zeker heeft ook de
nabijheid van het kasteel een gevoel van veiligheid
verschaft.
De belangrijke kansen die hier voor handel en nijver
heid lagen zijn terdege onderkend. De nederzetting
breidde zich zo vlug uit, dat binnen een kwarteeuw
de gemeenschap, behalve allerlei ondertussen ver
kregen voorrechten, ook stadsrechten verkreeg!
Achter deze snelle ontwikkeling staat de stimulerende
figuur van Vrouwe Aleyd. Ook de eer van de kerk
stichting bij deze nieuwe Schiedam (in tegenstelling
tot de oude Overschie) komt haar toe. Daar is
immers de brief van 5 december 1262, waarin de
bisschop van Utrecht, Hendrik van Vianden, haar de
