ADRIAAN
VAN DER VEEN
240
van Mussert", dan accepteert de hond; wordt er gezegd:
„Het is van Albarda", dan weigert het dier. Het moet de
vader toen diep gegriefd hebben.
„Geld speelt een grote rol" is ontstaan vanuit eigen
ervaringen. H. A. Gomperts heeft hiervan gezegd, dat de
onervaren schrijver bij instinct werkte vanuit de slot-
situatie. Hij demonstreert de stelling dat geld een grote
rol speelt, als het er in een groot gezin plotseling niet
meer is. Alle verder liggende conclusies worden ge
schuwd. Er wordt niet gezegd, de maatschappij moet
veranderd worden, of er moet revolutie komen. Hij doet
geen stap verder dan zijn slotconclusie: Geld speelt een
grote rol, want zo ging het bij ons toen. Het indrukwek
kende daarbij is, dat de schrijver op een leeftijd dat an
deren nog aan een vergissing moeten beginnen, al aan
een eindstation was. Hij had zijn illusies al achter zich
gelaten. Zijn stemming was: laten we er geen drama van
maken. Gomperts had de jonge schrijver Van der Veen
niet beter kunnen typeren.
De invloed, die Jan Greshoff op leven en werken van
Adriaan van der Veen gehad heeft, is zeer groot. Hij was
het, die de aspirant-schrijver in Schiedam bezocht en
diens kleine verzameling boeken bekeek, die voor het
grootste gedeelte bijeengebracht waren op de Rotterdam
se weekmarkt. Hij was het die Adriaan van der Veen
publikatiemogelijkheden bood en die hem al vroeg leerde
als journalist te werken, eerst in Nederland en daarna in
Brussel als redacteur van het „Hollandsche Weekblad".
Greshoff liet daar op den duur zijn correspondentschap
van „Het Vaderland" en de „N.R.C." voor een belang
rijk deel aan hem over.
In 1938 bood Het Vaderland Van der Veen een functie
als redacteur aan. Men kan zich voorstellen dat Greshoff
aanvankelijk moeite gehad zal hebben met de nieuw
bakken journalist, maar ook voor Adriaan van der Veen
zelf was het allesbehalve gemakkelijk. Vooral toen hij
nog in Schiedam woonde, heeft hij heel hard moeten
werken om zijn tekort aan kennis op de één of andere
wijze op te heffen. Avond aan avond bladerde hij in
woordenboeken om voldoende synoniemen te kunnen
vinden. Hij deed zijn uiterste best, want hij begreep dat
hij de hem geboden kans niet mocht verknoeien. Gres
hoff wilde hem wel helpen, maar hij moest het waard
zijn.
Het is Adriaan van der Veen gelukt. De Schiedamse
volksjongen heeft het gebracht tot een gevierd roman
schrijver en tot een uiterst bekwaam letterkundig redac
teur. Zijn ervaring in Amerika is voor hem van het groot
ste belang geweest. Zijn veelzijdigheid is daardoor slechts
toegenomen.
Maar zoals u reeds las, is Schiedam ook na dat eerste
Amerikaanse verblijf een rol blijven spelen in zijn oeuvre.
In „Wij hebben vleugels", de noodzakelijke afrekening
met zijn jeugd, is Schiedam voor hem de wereld. Alles
wat op dat moment van belang was in ons land, vindt
men in Schiedam terug. In de roman geeft Adriaan van
der Veen een beeld van de politieke spanningen uit die
tijd. Men maakt een overstroming mee in het oude
Schiedam en de eerste liefdeservaringen van een jongen.
Spiritistische bijeenkomsten en uitvoeringen van christe
lijke verenigingen wisselden elkaar af. De hoofdpersoon
leert homosexuelen kennen en jonge mensen, die met
moeite hun baantje kunnen behouden.
„Wij hebben vleugels" geeft een beeld van een periode
van ongeveer 10 jaar. Op de achtergrond voelt men in
alle duidelijkheid de crisis. In zekere zin gaat alles aan de
hoofdpersoon voorbij. Hij zoekt een eigen weg. Hij wil er
buiten staan. Maar steeds opnieuw wordt hij in de be
staande situatie teruggetrokken. Het blijkt bijna onmo
gelijk zich te onttrekken aan het noodlot van de tijd.
Alleen door zich af te sluiten kan de jongen zich min of
meer bevrijden.
Het beeld, dat Adriaan van der Veen hier schetst, is
raak en juist. „Wij hebben vleugels" is duidelijk zijn
roman, zijn leven, hoezeer ook bepaalde fragmenten
niet bepaald autobiografisch zijn. De stijl is sober en
strak. Emoties worden zoveel mogelijk onderdrukt. Zij
zijn echter wel aanwezig, direct onder de oppervlakte.
Voor Adriaan van der Veen was het schrijven van deze
roman onontkoombaar.
Hij moest van de raadselachtige verwikkelingen af,
die zich in zijn jongensgemoed hadden vastgelegd.
Van der Veen heeft sindsdien nog vele romans ge
schreven. En al speelt Schiedam er dan niet langer die
dominerende rol in, of zelfs helemaal geen rol, toch zijn
ze alleszins de moeite waard ge- en herlezen te worden.
In die jaren na de oorlog is de relatie van Adriaan van
der Veen tot Schiedam minder geworden. Hij woont in
Den Haag, hij verdient het dagelijks brood in Rotterdam
en hij heeft meestal geen tijd of directe aanleiding nog
even naar Schiedam te gaan. Toch komt hij er graag,
alleen of samen met zijn broers.
Adriaan van der Veen (geheel links) aan de haven.
Zijn Amerikaanse vrouw heeft hij veel over deze stad
verteld. Aanvankelijk kon zij de voorliefde van haar
man voor deze stad niet begrijpen. Pas later, op een
Kerstavond, heeft zij dit anders ervaren. Toen heeft zij
de sfeer geproefd van de stad, die in het leven van haar
man zo'n grote rol gespeeld heeft. Adriaan van der Veen
heeft veel ellende gekend in Schiedam. Hij heeft er
daarom echter nooit minder van gehouden.
Het enige wat hem spijt is, dat hij de laatste jaren niet
langer in „De Kroon" een kopje koffie kan drinken.
(Voor geïnteresseerden kan het van belang zijn
te wetendat „Wij hebben vleugels" leverbaar is
als een Salamander-pocket. In de verhalenbundel
„De man met de zilveren hoed", eveneens als Sa
lamander verschenen, werden o.m. enkele verhalen
opgenomen uit „Geld speelt een grote rol". Ande
re belangrijke romans van Adriaan van der Veen
zijn: „Zuster ter zee", „Het wilde feest", „Spelen
in het donker", Doen alsof" en „Een idealist".
Als „Boekvink" verscheen van Adriaan van der
Veen „Jacht in de diepte"MM.)
