Een blik in het
gemeentelijke huishoudboekje
DE TAAL VAN DE CIJFERS
MR. JOH. KNAPE:
16
Het gemeentebestuur heeft verschillende taken.
Sommige zijn opgedragen door hoger gezag, zoals
de zorg voor de politie, de brandweer en het open
baar onderwijs. En andere heeft het in de loop der
jaren op zich genomen, omdat zulks geacht werd in
het belang van de gemeente te zijn: de verstrekking
van gas, water en clcctriciteit aan de ingezetenen en
aan de in de gemeente gevestigde bedrijven etc. Er
zijn in de loop der tijden wel pogingen gedaan te
komen tot een verdeling van de taken naar princi
piële gezichtspunten, bv. die welke behoren tot de
eigenlijke taak van de overheid en de rest, waarhij
vaak liet gezag als criterium moest dienen. Mij lijkt
zo'n verdeling onvruchtbaar. Het aan zich trekken
door de gemeentelijke overheid van taken is m.i. het
gevolg van ingewikkelde historische processen, waar
bij ideële motieven van belang zijn, maar ook de
activiteit of het gebrek daaraan van de ingezetenen.
Als voorbeeld zouden we de bejaardenzorg kunnen
nemen. Deze is de laatste jaren in een volstrekt nieuw
studium gekomen. Ware er niet zo'n grote activiteit
van verschillende richtingen ontplooid, dan zou de
gemeente stellig tot stichting en exploitatie van één
of meer bejaarden tehuizen moeten overgaan.
Het lijkt mij 't best om maar uit te gaan van de
bestaande taken en eens te zien hoeveel geld men
daaraan besteedt. Hierbij kan de begroting voor 1967
als handleiding dienen. De uitgaven worden op twee
manieren geraamd. Voor de taken, die op een met
particuliere bedrijven vergelijkbare manier worden
verricht, wordt een baten- en lastenbegroting opge
steld; voor het overige een kusbegroting. In totaal
zijn de uilgaven de kapilaaldicnslcn niet meegere
kend op rond f 86.400.000,geraamd. Er zitlen
dan nogal wat dubbeltellingen in die begrotingen,
doordat de voor- en nadelige saldi van de bedrijven
naar de algemene dienst worden overgebracht. Zon
der die dubbeltellingen zijn de uitgaven geraamd op
f 76.900.000,—.
Het is interessant om na te gaan wat voor ver
schillende taken is uitgetrokken. Voor de politie
f 2.700.000,voor de brandweer f 460.000,De
straatverlichting kost ondanks klachten over haar
soberheid f 760.000,Het openluchtbad Grocn-
oord heeft een voordelige exploitatie omdat de ge
meente de kapitaalslasten betaalt en een deel van
het onderhoud. Zij geeft er jaarlijks f 180.000,
voor uit. Ten behoeve van de sportliefhebbers wordt
ruim f 400.000,uitgegeven, waarvan f 50.000,
terugkomt als huur van terreinen. Er wordt
f 500.000,gestort in fondsen voor extra-onderhoud
aan bepaalde na-oorlogse woningen. Het onderhoud
van straten en pleinen zal f 1.250.000,kosten; dat
van wandelplaatsen en plantsoenen f 880.000,dat
van pompen en riolen f 360.000,De reinigings
dienst zal een verlies opleveren van f 1.700.000,
Voor de Havendienst zal worden uitgegeven
f 1.170.000,Er komt f515.000,terug, zodat er
f 655.000,in 't water valt. De algemene begraaf
plaats vergt f 180.000,maar er komt f 140.000,
terug aan begrafenisrechten.
CIJFERS spreken een taal. Maar je moet die taal
wél beheersen. Mr. Joh. Knape heeft daar geen
moeite mee. Op de zevende verdieping van de
Prinses Wilhelminaflat met riant uitzicht op de werf
van Wilton Fijenoord zit de sinds twee maanden ge
pensioneerde chef van de afdeling financiën van de ge
meente Schiedam in zijn werkkamer en ook nu is zijn
tafel nog bezaaid met financiële stukken. Boeken vol
cijfers en staten. „Cijfers spreken een taal", zegt hij.
„Als je cijfers alleen maar ziet als dingen die je kunt
optellen en aftrekken, zijn het natuurlijk dorre dingen.
Maar als je achter de cijfers de zaken ziet die ze ver
tegenwoordigen, wordt het anders. Als je de taal van
de cijfers niet verstaat, houd er dan maar mee op.
Cijfers moeten je vertellen over de gemeentediensten
en over de burgers van de stad. Dat is boeiend hoor
en dat moet ook. Want als cijfers alleen maar saaie
tekentjes zijn, ga je op zo'n afdeling financiën vroeg
tijdig dood."
Mr. Joh. Knape was bereid na te praten over zijn
20-jarige bemoeienis met de gemeentefinanciën. Wij
vroegen hem iets te vertellen over de laatste begroting
(dienstjaar 1967; in november in de raad vastgesteld),
waaraan hij gewerkt heeft en hij schreef prompt in
klein kriebelschrift een verhandeling, die we zonder
meer konden laten zetten en afdrukken (zie boven).
Maar we wilden méér weten. Ook iets over Mr. Knape
zelf bijvoorbeeld.
Dat moesten we dan zelf maar opschrijven: Johan
Knape, geboren te Sommelsdijk. Zoon van een boer,
bezocht de lagere school en ging op het land werken.
Begon later in de avonduren voor het staatsexamen
gymnasium te studeren en slaagde. Verliet het eerzaam
landmansbestaan en ging rechten studeren aan de Vrije
Universiteit. In 1936 doctoraal examen. Werd ambte
naar op de gemeentesecretarie van Noordwijk; enkele
maanden bij het CBS; weer ambtenaar te Noordwijk;
daarna Beverwijk en werd op 1 januari 1940 chef afd.
Algemene Zaken te Haarlemmermeer. In 1946 in
dienst der gemeente Schiedam als waarnemend chef
afd. financiën en in 1948 chef nadat de afdeling van
Drs. Buntjer met hem als hoofd, was gesplitst in finan
ciën en personeelszaken.
We gaan onze gang maar, gebaart Mr. Knape: wat
willen we nog meer weten?
Hoe komt een begroting, zo'n lijvig cijferstuk tot
stand?
Mr. Knape: „We beginnen er in mei aan te werken
en we zorgen ervoor dat burgemeester en wethouders
er op de eerste dinsdag in september dat is een soort
traditie over kunnen vergaderen. We vragen de ge
gevens en rekeningen op van de verschillende diensten,
geven richtlijnen aan de bedrijven die een eigen begro
ting hebben en kijken gelijk uit of we ergens moeten
beknibbelen. We overleggen of we zélf, onze afdeling