205
bracht hem al danig in moeilijkheden. Hij
wilde liever niet in contact komen met het
lagere volk. Maar wel zocht hij met alle
mogelijke middelen naar kansen om het
hoofd boven water te houden. Erg kieskeurig
kon men daarbij niet zijn en wat Leyter voor
ogen stond was de vestiging van een groter
bedrijf. Alleen de groten zouden zich in de
toekomst staande kunnen houden en dit te
verwezenlijken was in feite Leyter's enige doel.
Daarvoor moest desnoods zijn dochter ge
offerd worden.
Toegegeven, ik begin nu onrechtvaardig te
worden, maar dit past nu eenmaal in het
plan, dat ik mijzelf heb opgelegd. In werke
lijkheid drong onze brander niet aan op de
verloving van zijn dochter Suus met meneer
Meerhold, een geslepen koopman met een
aanzienlijk kapitaal. Maar hij had er ook niets
op tegen, toen deze verbintenis tot stand
kwam en het deed er voor hem maar weinig
toe van welke afkomst Meerhold eigenlijk
was. Hij wilde zich maar al te graag asso
ciëren. En ook toen was het nog niet zo een
voudig. Daarvoor moest hij eerst zelf over
meer middelen beschikken.
Het scheen, dat de drankgoden met hem
waren. Zijn oude schoonvader was bed
legerig en ziek en begon aan waanvoorstel
lingen te lijden. Dat was het moment, waarop
Leyter kon ingrijpen. Hij wist in ieder geval
de oude man ervan te overtuigen hem het
beheer over diens kapitaal te geven. Toen
lukte het wel. Voor Meerhold was het een
aanwijzing, dat z'n a.s. schoonvader er
warmpjes bijzat. Voor Leyter was het de kans
van zijn leven.
Natuurlijk gebeurt er veel meer in deze
beide boeken van Zoetmulder. Voor de lezer
van onze tijd zijn ze wat minder toegankelijk.
De kleine letter en de vaak verouderde woord
keus schrikken af en dat is eigenlijk heel erg
jammer, want het gaat tenslotte om
Schiedam de oude stad voelt men er wel
door kloppen. Men leert het leven kennen
van de kleine en middelgrote ondernemers,
men krijgt een idee van hun toch wel solide
levenswandel. Er is heel wat voor nodig om
een flesje champagne op tafel te krijgen. De
feestjes en avondjes waren voor ons begrippen
tamelijk bescheiden. Het is echt niet zo, dat
de brander bij tijd en wijle een fles van zijn
produkt aan eigen mond zette.
Natuurlijk gebeurden er ook minder
fraaie dingen. Zoon Jacob was niet zo'n
beste. Hii had heel wat geld voor zichzelf
nodig en hij vond ziin gezelschap ook tussen
minder goede vrienden. De lezer wordt echt
wel nieuwsgierig naar zijn regelmatige uit
stapjes naar het al even nabije als zondige
Rotterdam. Zijn kaartavondies mochten er
trouwens ook zijn. Er werd zwaar gegokt
en lang niet altijd werden de geschillen in der
minne geschikt. Bij deze gelegenheden liet
ook Meerhold zich niet van zijn beste zijde
kennen. Men vindt wat dat betreft zijn es
capades breedvoerig uitgemeten. Het doet er
overigens ook niet toe. Het tijdsbeeld schijnt
juist, al vindt men hier dan slechts één kant
van de medaille.
De andere kant is trouwens gauw genoeg
gevonden. Arij Prins heeft er heel wat van
geweten en in zijn verhalenbundel Uit het
Leven komt men wel aan zijn trekken. Voor
Schiedam hoeven we ons trouwens maar tot
één verhaal te bepalen. Het heet Een Buiten
kansje. Voor de afwisseling zijn we nu eens
niet in een branderij of distilleerderij, maar
in een ijzerfabriek. Het gaat hierbij om een
voudig werkvolk laten we dat zo maar
even noemen dat een prijsje uit de loterij
gewonnen heeft. Geen honderdduizend na
tuurlijk, maar toch een aardige extra cent. En
daar moet op gedronken worden.
Het sfeertje is er al. Jan Meurs, de ijzer
draaier, bijgenaamd Spinoza heeft het geld
afgehaald op het loterijkantoortje en hij komt
uiteraard te laat op zijn werk. Hij heeft geluk,
want de portier heeft de blikken loodjes nog
niet weggehaald en hij heeft dus de gelegen
heid om ongemerkt het bedrijf binnen te
komen. De vreugde is niet te luidruchtig,
maar wel algemeen. Iedereen krijgt zijn
portie, alleen de bazen mogen er niets van
merken. Ook moet het borreltje nog gehaald
worden en daarvoor wordt Kromme Hein,
bijgenaamd de Krommeling aangewezen.
U mag nu even meeproeven van de ver
haaltrant wel te verstaan: Toen kromme
Hein een kwartier later met de gevulde flesch
(waaruit hij een slokje had genomen, terwijl
hij de daardoor ontstane leegte met slootwater
had aangevuld) in de kleine draaierij kwam,
waren de vier werklieden ijverig over hunne
draaibanken gebogen, omdat de bovenbaas,
een strenge kerel, het vertrek op en neer liep.
„Zeg, Krommeling, wat kom jij hier doen"
zeide de Lap, die bezig was het deksel voor een
kruitkist af te draaien. Kromme Hein, ook
gevat, antwoordde dadelijk, dat hij voor baas
de Mey moest vragen of deze hier ook 'zijn
pijp had laten liggen't was eene porceleinen,
met een groen landschapje er op'.
Enfin, de bovenbaas gaat weg en de ar
beiders nemen een slok en nog één en nog
één. Ze hebben de smaak te pakken en het is
al te laat, wanneer zij bemerken, dat de inge
nieur binnen is gekomen. Het gegooi in de
glazen is begonnen. Drankgebruik wordt op
het werk niet geduld en er vallen harde
woorden. Na enig heen-en-weer-geschreeuw
vallen er ontslagen. Drie van de vier gaan er
op staande voet uit, overigens met ieder
tweeëntwintig gulden van de loterij op zak.
En daarom gaan ze nog niet naar huis. Nog
lange niet, om zo te zeggen.
Ze leggen in verschillende kroegjes aan, de
winst verdwijnt zienderogen, maar dat mag
de pret niet drukken. In ieder geval wordt de
dorst gelest. De zorgen zijn voor morgen en
niet te vergeten voor moeder de vrouw. Daar
belanden zij tenslotte toch. In een enkel geval
worden zij al eerder afgehaald door hun wet
tige echtgenotes. Die weten dan waar
Abraham de mosterd haalt en ook hoe je de
week door moet komen. En wie het niet
weet zoals de vrouw van de Lap die is
het slachtoffer.
Toen onze vriend thuiskwam was hij
stomdronken. „Zijne vrouw had nauwlettend
zijne bewegingen gevolgd. Toen zij bemerkt
had, dat het donkere lichaam niet meer
bewoog, was zij naar den stoel gegaan, waarop
de jas lag, om het geld er uit te halen, want zij
