Zondagsschilders exposeren
Spontaan ongekunsteld werk
doa
»r Mien van Maanen
De tentoonstelling omvat 80 schilderijen van naïeve schil
ders uit bijna alle landen van Europa. Ook Nederland is ver
tegenwoordigd, en wel met 8 schilders, waaronder Pieter
Hagoort uit Grotebroek, de gewezen bestuurder van de
paardetram in Enkhuizen en gepensioneerde postbode, aan
wie de eer te beurt viel om met een eerste prijs op de inter
nationale manifestatie „Naïeven 70" in Zagreb (Joegoslavië)
uit de bus te komen. De tentoonstelling in het Stedelijk
Museum is tot stand gekomen in samenwerking met de heer
L. Gans, directeur van de Albert Dornestichting, een stichting
die het tekenen en schilderen in vrije tijd stimuleert, door het
organiseren van wedstrijden, het geven van voorlichting, het
samenstellen van een collectie en het tentoonstellen van
werken van zondagsschilders.
De naam zondagsschilders zegt het al, dat het geen profes
sionele kunstenaars zijn waarvan het werk getoond wordt.
Het is de wereld van de huisvrouw, de metaalbewerker, de
melkboer, de industrieel, de kapper en de fietsenmaker, die
in hun vrije tijd met penseel en verf gaan toveren. Zij werken
zonder pretentie, niet primair met de bedoeling „kunst" te
maken, maar gewoon om zich uit te schilderen.
Het heeft tot in de 20ste eeuw geduurd voor de kunst van
de zondagsschilder gewaardeerd werd en voor men hem ook
als een echte schilder ging beschouwen. Men kon nog wel eens
goedmoedig, vriendelijk en zelfs neerbuigend over hem praten,
„een zondagsschilder schildert immers naïef, hij kent de
wetten niet, die men op de Academie stelt. Daar leert men
hoe men perspectief moet schilderen, men kent de suggestie
van plasticiteit en volume, men bestudeert de anatomie, de
stofuitdrukking en de weergave van kleuren, die de dingen in
werkelijkheid hebben. Een zondagsschilder heeft daar geen
weet van."
Nee, hij bezoekt immers geen Academie, maar schildert
geheel zoals hem dat zelf ingegeven wordt, spontaan en on
gekunsteld. De kunstenaars van de Academie negeerden de
vrije-tijds-kunstbeoefening van de Naïeven als zijnde dilet
tantistisch, de wereld van de beeldende kunst was niet
hun terrein.
Deze instelling veranderde, vooral toen omstreeks 1900
een aantal avant-gardistische kunstenaars, met Picasso als
leider, de waarde van de naïeve schilderkunst ontdekte.
Deze kunstenaars voelden zich verwant met de naïeve schil
ders, want zij hadden zich van de officiële kunst verwijderd
door zich aan de academische discipline te onttrekken.
Niet voor niets komt in deze tijd een belangstelling op voor
de kunst van primitieve volken, die immers ook volgens eigen
normen te werk gaan, zonder bepaalde academische stelregels
in acht te nemen.
Sinds de ontdekking van het werk van de Parijse douane
beambte, bekend geworden als Rousseau le Douanier, be
hoort de naïeve schilderkunst officieel tot het domein van de
kunst der 20e eeuw. De laatste jaren is zelfs sprake van een
zeer grote belangstelling voor de naïeve schilders en zij worden
niet meer als dilettanten beschouwd.
Niet iedere zondagsschilder draagt de kenmerken van de
naïeve schilder. Waar de amateurschilder de wereld om zich
heen benadert vanuit een intellectualistische zienswijze een
manier van kijken dus, die gericht wordt door kennis van de
dingen en door inzicht in kwesties als anatomie, perspectief
en kleur daar heeft de naïeve schilder een gevoelsmatige
benaderingswijze, waarbij niet de kennis, maar de intuïtie
bepalend is. De naïeve schilder zal ook geen routinewerk
maken, ieder schilderij zal voor hem weer nieuwe problemen
geven, die hij moet zien op te lossen. In tegenstelling tot de
amateurschilder zal hij ook makkelijker de grens van zijn
technische mogelijkheden overschrijden. Hij kent geen grens
van zijn technisch kunnen, maar zal de moeilijkheden op zijn
eigen manier wel verwerken. De navolging van de professionele
kunst, die de activiteiten van de amateurschilder kenmerkt
of dit nu overname betekent van een traditioneel academis
me of imitatie inhoudt van de heersende stromingen is de
naïeve schilder vreemd. Het werk van de naïeve schilder is
vaak koel observerend, het is niet zijn bedoeling er een diepere
inhoud aan te geven, het is een werkelijk verslag van de wereld
om hem heen. Zijn werk is dan ook haast altijd anekdotisch
en beschrijvend van aard, zonder dubbele bodem. Steeds zal
de eerlijkheid van de soms naïeve bedoelingen naar voren
springen en dat is juist de grote charme van deze schilderijen.
De vrijheden die de naïeve schilder zich veroorlooft ten
aanzien van perspectief, kleur, enz., zijn niet als afwijkingen
bedoeld in de zin van de deformaties of stileringen, die wij
uit de moderne kunst kennen. Hij is er juist van overtuigd alle
regels voor een exacte voorstellingswijze na te leven. Hij
probeert natuurgetrouw zijn voorstellingen weer te geven en
legt zich in dit opzicht evenzeer een strenge discipline op als
de meest traditionele academische schilder.
Over het algemeen komt het werk van de zondagsschilders
weinig op de voorgrond. Men werkt voor familie- en kennissen
kring, maar daarbuiten krijgt deze kunstvorm maar weinig
bekendheid. Daardoor zijn deze zondagsschilders vaak moei
lijk te achterhalen. Een aantal van hen zijn naar voren ge
komen naar aanleiding van schilderwedstrijden die de Albert
Dorne Stichting de afgelopen jaren in verschillende Europese
landen heeft georganiseerd. De Albert Dorne Collectie van
Naïeve Schilderkunst werd dan ook voor het grootste deel
samengesteld uit het werk van deze onbekende zondags
schilders.
Ook in Schiedam en omgeving blijken nog vele liefhebbers
van penseel en verf in hun vrije tijd te schilderen. In een zelf
geschapen ateliertje, aan een bureau in de huiskamer, of zo
maar in een hoekje op zolder, of op de punt van de keuken
tafel, werden naïeve kunstwerken geboren.
Naar aanleiding van krantenadvertenties met de vraag naar
adressen van zondagsschilders, kwamen verschillende reacties
op het Stedelijk Museum binnen. Al deze schilders werden
bezocht, mappen met tekeningen werden te voorschijn gehaald,
schilderijen kwamen van de muur of werden uit een kast ge
toverd. Met enthousiasme werden herinneringen opgehaald
„toen was ik met vakantie, en hier bij dat bruggetje stond zo
fijn dat paard hè, en dit is een kalenderplaat die mijn vrouw
me liet zien en waarvan ik die wolken zo mooi vond, dat ik
dacht: laat ik dat ook eens proberen."
Een wereld van belevenissen, van vreugde in het zien van
de dagelijkse dingen om ons heen, en dat in de vrije tijd met
een intens gevoel en een liefde tot het onderwerp, vastgelegd
in schilderijen.
Het Stedelijk Museum maakte een keuze uit deze werken.
Zij worden tevens gedurende de expositie van de Collectie
uit de Albert Dorne Stichting tentoongesteld.
