geleden
geboren
launens
kramer
Met Andere Woorden
J
iX
w
Snelheids
controle
Leven
Oorlog
Autobiograt'isch
Vor teller
Vergelijking
m
CENTRALE VERWARMING
AIRCONDITIONING
xs
7*"
T—
T~
T~
ld~
JT~
JF~
JT~
T~
vT
WOENSDAG 29 NOVEMBER 1978
48-527
KRIMPEN A/D IJSSEL - Wie de boeken van Herman de Man leest.
vindt daarin de werkelijkheid terug die hij dagelijks kan vinden in
ons polderlandschap. Er is waarlijk niet veel verbeeldingskracht
nodig om tussen de regels het ritsclen van de peppelbladeren, het
ruisen van het riet en het geluid van vogeK te lioren. le voell de
dreiging van liet immer aanwezige water, bron van leven en dood
in Neerlands gescliiedenis. en je herkent de stille kracht van de
l)oeren die *t land met vallen en opstaan groot hebben gemaakt.
po«t zeqdhaodel
v echeivcndijkpl 36
vlewndingen
in he'centrum
Kat7 vteanciincjen
010/^19103
Naar bed naar bed zei
Duimelot
i
een Buitenkansje..
Mercuriusstraat 41. tel. 34.21.63, VLAARDINGEN
mmmm
jmmm
jmm,
r—
f—
T—
1—
X
3
4
5
14
16
1?
IS
19
XO
XX
XI
X5~
Xl>
XI
X8
30
m^mi
Speel je eigen Europa-cup...
I
Herman de Man mishend
s treehschriiver
Die schildering van fatasie en werke
lijkheid. met de nadruk vooral op het
laatste. kenmerkt de boeken van een
man, die gedurende zijn hele leven
miskend werd als schrijver en die ook
na zijn dood nog maar weinig erken-
ning heeft gevonden.
Die signalering is niet nieuw en ook
niet specifiek voor de persoon van
De Man. Eigenlijk heeft de streekro
man met haar vertegenwoordigers al-
tijd in een wat ongunstig daglicht ge-
staan. Literair gezien dan. want
gelukkig zijn er tal van mensen die
zich aan de geldende literaire opvat-
tingen weinig gelegen laten liggen. Zij
lazen en leze streekromans met veel
plezier waardoor de verspreiding er-
van, ondanks de eerder gesignaleer-
de miskenning, bijna optimaal is
geworden
Herman de Man kwam oprspronke-
li.ik uit Woerden. Hij werd daar in
1898 geboren als zoon van een koop-
man. De rekbaarheid van het begrip
koopman is groot, maar voor alle dui-
delijkheid moet gesteld worden dat
armoe troef was in het gezin. Daar-
mee is de professie van vader in vol-
doende mate belicht.
De naam Herman de Man is in werke
lijkheid een pseudoniem voor Sally
Hamburger. Hoe hij tot die schuil-
naam is gekomen is niet helemaal
duidelijk. Zeker is wel, dat er in de
familie een verhaal ging, dat voor
1805 de familienaam De Man moet
zijn geweest. Mogelijk dat dit de in-
spiratiebron voor het gekozen pseu
doniem is geweest. Het gezin verhuis-
de een aantal malen en de reacties op
het Joodzijn waren daaraan meestal
niet vreemd. Zo woonde De Man in
Benschop, Oudewater en Gouda. In
die laatste stad begon zijn journalis-
tieke loopbaan. Via verschillende
baanties die allemaal in de „schrijf-
sfeer" lagen, kwam hij uiteindelijk
terecht bij het Haags Correspondent-
schap van Dagbladen, het latere en
voor ons zo bekende ANP.
In 1923 trouwde hij Eva Kalkar. Zij
zou hem tot grote steun zijn, vooral
bij het vervaardigen van zijn romans.
land bleek niet mogelijk en dus
vluchtte hij via Spanje en Portugal
naar Groot-Brittannie. Daar kreeg hij
een plaats bij de regeringsvoorlich-
fingsdienst. Later vertrok hij via
Canada naar Curacao, waar hij leider
In 1927 ging De Man tot het Rooms
Katholieke geloof. hetgeen ook in
zijn werken niet onopgemerkt is ge-
bleven. Een boek als Ileilig Pietie
de Booy is daar een goed voorbeeld
van.
Voor De Man en zijn gezin verliep de
oorlogstijd dezastreus. Terwijl hij in
de Franse Alpen aan een nieuwe ro-
man werkte, vielen de Duitsers ons
land binnen. Terugkeer naar Neder-
problemen gaat wijden, wordt zijn
werk zaak langdradig.
Er zijn in de loop van de jaren al
heel wat publicaties verschenen over
wat wel en wat niet tot de literatuur
behoort. Bij de werken van De Man
aangekomen waren de meningen
daarover nooit zo erg verdeeld want
de meesten rekenen ziin boeken tot
de vertelkunst. Duideiijk mag - of
liever moet - dan gesteld worden
dat die laatste constatering zeker
geen degradatie inhoudt, maar meer
de vaststelling van een feit. Te ge-
makkelijk keert men zich tegen de
vertelkunst en haar vertegenwoordi
gers terwijl men zich te weinig rea-
liseert wie eigenlijk meer bijdraagt
tot het geluk van de mensen.
Vooral Menno ter Braak keerde
zich in het verleden scherp tegen het
provincialisme. In het bijzonder
Antoon Coolen heeft het indezen
miskend.moeten ontgelden omdat Coolen
bQ Cj 0»0/35513«
Ja roepen uw kinderen, want ze
slapen onder zo'n heerlijk donzig
dekbed. Deze is gevuld met een don
zig zachte 400 grams acryl. Lekker
licht en's winters behaaglijk warm.
Maat 100x135 cm. Kleur: een kant
licht-blauw en een kant geel. Ge-
weldige kwaliteit voor 'n bijzonder
lage prijs
Van 29,75 voor
werd van de radioomroep. Nog tij-
dens de oorlog hoorde hij dat zijn
gezin naar het concentratiekamp
Westerbork was gedeporteerd. Zijn
vrouw en vier van zijn kinderen wer-
den later in een concentratiekamp
vergast. Een van zijn zoons wist te
ontsnappen. Later werd hij in Zuid-
Frankrijk toch weer gepakt, waarna
hij werd gefusilleerd.
Lang heeft Herman De Man zijn
vrouw en kinderen niet overleefd.
Toen hij per vliegtuig terugkeerde
van een zakenreis, stortte de Dakota
waarmee hij reisde neer op de lan-1
dingsbaan van Schiphol. Alle inzit-
tenden kwamen daarbij om het leven.
De Mans boeken hebben duideli/k
een sterke autobiografische inslag.
Onderzoekingen' die de heer Ett.
voormalig conservator van het Letter-
kundig museum in Den Haag, in
dezen heeft verricht hebben dat dui
delijk aangetoond. Centraal daarbij
stond de vraag of er levende mensen
schuil gingen achter de figuren welke
De Man in zijn boeken gebruikt. Dat
die vraag uiteindelijk positief beant-
woord kon worden. verbaasde nie-
mand. Veel moeilijker is het echter
een antwoord te vinden op de vraag
in hoeverre er levende figuren
gebruikt zijn. Met anderc woordeti
Waar houdt de werkelijkheid op en
waar begin t de fantasu
De Man bezat een waarlijk onuitput-
telijk herinneringsreservoir. Hij was
in staat om belevenissen die hij soms
jaren tevoren had meegemaakt,
natuurgetrouw weer te geven. Mis-
schien is die autobiografische inslag
ook wel een verklaring voor zijn
enorme produktiviteit. Hij schreef ge-
middeld wel een roman per jaar en
misschien had hij wel bepaalde ge-
beurtenissen en personen nodig om
ze in zijn boeken te kunnen gebrui-
ken. De huizen, de boerderfjen, de
landschappen en mensen die De Man
in zijn boeken gebruikt, ze bestaan
vaak echt. Eens maakte de tekenaar
Hendrik van Leeuwen tekeningen van
personen uit zijn naaste omgeving.
De heer Ett gebruikte ze later bij zijn
onderzoek en daarbij bleek dat som
en ige van de getekende personages
ook in De Man's boeken voorkwa-
men. Maar er zijn meer voorbeel-
den. Dokter Elias, de hoofdfi-
guur uit ,,Rijshout en Rozen" blijkt
in werkelijkheid dokter Van Praag
uit Oudewater.
Het boek ..Meesfer Lampelaar" is in
werkelijkheid een verslag van de ge-
beurtenissen welke zich binnen een
kleine familie in Oudewater afspe-
len. De Man plaatste het verhaal dan
wel in een stadje aan de Vecht, de
werkelijkheid valt gemakkelijk te
doorgronden Zo is zijn roman
„Scheepswerf de Kroonprinses" ge-
schreven nadat hij een tijdje gewerkt
had als ketelbikker op een scheeps-
werf in Gouda.
Zijn bekendste en ook bekroonde
werk Het Wassende Water" is een
verzameling van verschillende feiten.
De naam van de in dit boek voorko-
mende hoeve Water-Snoodt gebruikt
Een typisch polderlandschap. Veel beschreven door De Man.
hij als naam voor een van zijn hoofd-
personen uit „Rijshout en Rozen",
Over de schrijver Herman De Man is
weinig geschreven. Kritieken op zijn
werk kwamen er echter genoeg. Veel
ietterkundigen zetten zich af tegen
zijn boeken omdat ze behoorden tot
een schrijfkunst die men karakteri-
seerde als het provincialisme. Het is
waars dat de werken van De Man
geen verfijnde karaktertekeningen be-
vatten of uitmunten door psycholo-
gische verfijning. Integendeel. Ze
spreken eerder aan door de eenvoud
die er van uit gaat. Antoon van Duin-
kerken schreef ooit dat De Man sterk
was in het schetsen van situaties
maar wahneer hij zich aan werkelijke
naar zijn mening het provincialisme
wil verheffen tot een algemene maat-
staf voor literatuur. Fel zei hij: „Nie-
mand heeft er iets op tegen dat An
toon Coolen boeren boven stedelin-
gen prefereert, maar Antoon Coolen
moet niet zoveel pretenties krijgen,
dat hij de hele wereldliteratuur gaat
gelijkstellen met een op zich zelf lang
niet onverdienstelijk vertelde geschie-
denis van mensen en dingen".
Ter Braak kon de stijl van De Man
geenszins waarderen; sommige verha-
len verveelden hem zelfs. Ook de hu
mor van De Man spreekt hem in het
geheel niet aan, waarbij hij overigens
wel aantekent dat hij zelf een stede-
ling is en die hebben over het alge-
meen meer moeite om dat soort hu
mor te kunnen waarderen. Toch
valt de eindwaardering van een van
Neerlands grootste critici redelijk po
sitief uit als hij De Man een smake-
Iijk verteller noemt.
Een andere grote daarentegen con-
stateerde negatiever. Marsman vond
dat de boeken van De Man zich dom-
weg op een te laag plan bewogen.
„De schrijvers die een provinciaal
gegeven verbeelden, zijn in hart en
geest provincialen en blijven daarom
in hun gewestelijk gegeven steken. De
fout van de regionale roman is, dat
zij niet verder komt dan het uit-
beelden van alledagsmensen. Hierbij
komt de kunstenaar niet verder dan
het alledaagse dat niemand interes-
seert". stelde hij onomwonden vast.
Niet zo verwonderhjk voor Marsman
die conclusie, omdat hij er meestal
vanuit ging dat ieder werk er voor
moest zorgen dat de lezer een die-
per inzicht kreeg.
Vergelijken we de werken van De
Man en Coolen met elkaar dan
springt een verschil al snel in het oog
en wel de problematiek. In de boe
ken van De Man zit meer problema
tiek verwerkt dan in die van Coolen.
De katholieke mensen van Coolen
voelen zich Sis het ware verlost van
de problemen rondom het geloof.
De pastoor verschaft hen de zekerhe-
den. die de dominee in De Man's
boeken de Calvinisten niet kan geven.
Hebben de katholieken van Coolen
dus een vertrouwensman in hun pas
toor, De Man's Calvinisten moeten
hun eigen weg zoeken tussen deugd
en zonde. Dat dit tot grote moeilijk-
heden kan leiden in deze strenge leer
van genade en verdoemenis, komt
in zijn boeken goed tot uitdrukking.
Een ander verschil met Coolen is het
feit, dat de boeken van de Brabander
ongedwongener, losser geschreven
zijn in vergelijking met de werken
an De Man. Deze vertoont nogal
eens de neiging tot starheid. Behalve
de verschillen is er bijv. ook de over-
eenkomst tussen beiden, want zoals
al eerder werd opgemerkt kunnen zij
beiden niet gerekend worden tot de
schrijvers die in staat zijn psycholo-
gische verfijning in hun werken te
verweven.
Behalve met Antoon Coolen vertoont
De Man ook overeenkomst met A.
den Doolaard. Een nadere beschou-
9
wing zou echter ook vele verschillen
naar boven brengen terwijl de over
eenkomst vooralsnog alleen lijkt te
bestaan uit het feit dat beiden
boeiende vertellers zijn.
Nee, dan is een vergelijking met de
socialistische auteur A.M. de Jong
meer op zijn plaats. Beiden hebben
vaak gebruik gemaakt van autobio
grafische elementen, al was dat laat
ste meer het geval bij De Man dan bij
De Jong. Daarnaast hebben de
romans van beiden een wat sombere
sterk realistische inslag, waarbij komt
dat de auteurs sterk aan hun streek
gebonden zijn. Zo kan bijv. Gieljan
uit ,,Het Wassende Water" moeilijk
verplaatst worden in een Brabants
landschap terwijl omgekeerd Merijn-
tje Gijzen niet thuishoort in de streek
rond Gouda en Oudewater.
Herman de Man is geen realist van
het zuiverste water, daarvoor laat hij
o.a. teveel godsdienstige elementen
meespreken. Zijn grote kracht ligt in
het beschrijven van volkstypen en
streken. Hij toont zich een uitzonder-
lijk goed waarnemer, die in staat is
met vlotte hand te schetsen wat hij
heeft waargenomen.
Treffend in zijn boeken zijn de op-
rechtheid en zijn vlotte verteltrant.
De oprechtheid van De Man staat
buiten twijfel maar, zoals Van Duin-
kerken ai eens opmerkte, het is niet
genoeg om van een roman een mees-
terwerk te maken.
Bezwaarlijk is de manier waarop hij
soms aan godsdienstige problemen
gaat pluizen. Dan vervalt hij in een
Tekst Onno Bijlsma
Foto's Jan Dekker
geredeneer en een getheologiseer dat
maar moeilijk kan boeien en waarvan
vele dingen onwaarschijnlijk en onbe-
grijpelijk overkomen. Merkwaardig is
wel dat zijn overgang naar het Ka-
tholicisme in 1927, nauwelijks een
verandering in zijn schrijftrant te
weeg heeft gebracht. Wei werd in
zijn romans het accent van het Cal-
vinisme naar het Katholicisme ver-
schoven, maar in het schrijven van
een volledig katholieke roman is hij
toch niet geslaagd.
Zijn eerste werken waren zwaar van
de gedetailleerde beschrijvingskunst.
Later vdrandert dit en weet hij op
een vlotte wijze zijn gedachten op pa
pier te zetten. Een andere curiositeit
die vermelding verdient, is het feit
dat zijn werken immer besloten wor
den met de opmerking ,,Nog niet".
De eenvoudige verklaring daarvooFis.
dat hij ervan overtuigd was nog niet
gegeven te hebben wat hij kon geven.
Wanneer men De Man degradeert tot
een tweederangs schrijver, doet men
hem onrecht vooral als dat voort-
komt uit een toegespitst intellectua-
lisme. Binnen de beperktheid van ziin
stofkeuze liggen tal van mogelijkhe-
den. De constatering dat De Man
daarvan een uitstekend gebruik heeft
gemaakt is dan ook alleszins op ziin
plaats.
Prachtige kruissteekkussensop voor-
bedrukt soudangaas met ruim vol-
doende Soudan-garen om in hele
kruissteek teborduren. Afm. 40x40
en 35x35 cm. Inklusief duidelijke
gebruiksaanwijzing.
Normaal 14,95-15,95
nu per pakket
GRIFFIJN
Vorige week hebt U deze kolom
moeten missen, daarom deze week
alsnog de uitslag van 15 november
en die luidt: ..De toekomst is de da-
geraad van het verledenDe win-
naars hiervav zijn: T.H. Bausch.
Charl. de Bourbonlaan 11, Vlaardin-
genJ.H. Hersbach, Mgr. Nolenslaan
642, Schiedam en M. v.d. Kraan,
Vondellaan lc, Maassluis. De win-
naars krijgen een boekenbon van tien
gulden thuisgestuurd.
Voor de puzzel van deze week ver-
wachten we veel inzendingen gezien
het winterweer wat zich heeft inge-
zet. Uw oplossing kunt U weer als
vanouds insturen aan ons adres
Rijnmond West Combinatie, Post-
bus 306, 3130 AH Vlaardingen.
De oplossingen die alleen per brief-
kaart kunnen worden ingestuurd,
moeten voorzien zijn van de post
code en moeten uiterlijk dinsdagmor-
gen 5 december om 10 uur bij ons
binnen zijn.
Op elke regel moeten een woord van
7 letters en een woord van 6 letters
worden ingevuld. Elk woord van 6
letters is samengesteld uit het voor-
afgaande woord van 7 letters en de
dan overblijvende letter komt in het
cirkeltje achterin, Voorbeeld: zou de
omschrijving luiden ,,beraad
zintuig", dan moest worden ingevuld
..overleg - gevoel" en dan kwam de
resterende letter R in het cirkeltje
achterin. Bij juiste oplossing van de
gehele opgave leest men in de cir-
keltjes, van boven rtaar beneden, een
gezegde. Alleen dit gezegde moet.
UITSLUITEND PER BRIEF-
KAART, als oplossing worden in-
gezonden.
1 onaangenaam ruiken - hevig; 2
zieke - slapen (pop.); 3 vreemde
munt - voelhoorn; 4 bij stemming
beschikbaar stellen - (ver)blijven; 5
vooraf - eten geven; 6 alle twee -
wankel; 7 heraut met luide stem -
oude munt; 8 aanlegplaats - dag-
aanduiding; 9 overeekomen (met) -
kerkdienaar; 10 steekcontact
omgeving; 11 effect - veredelen; 12
doel - tafeldoek; 13 soort hond -
fraai gebouw; 14 schoolvak - des-
kundige; 15 tussen twee latjes binden
- haardracht; 16 vloeibaar maken -
schouderversiering van lakei; 17
geestelijke - dikke vloeistof; 18
herhaaldelijk - gappen; 19
vermaning, preek - knoeien; 20
door de keel naar de maag brengen -
landbouwwerktuig; 21 onvervalst -
min of meer conservatief; 22 plaats
in stadion - voor/etsel; 23 deel van
bloem - boef; 24 gorgelen - afbreken;
25 blaasinstrument -gierige spaarder;
26 sein - weegterm; 27 slang - lijn; 28
huwen - jongensnaam; 29 rookgerei -
voor niets; 30 insekt - koudslachter.
Vrijdagmiddag tussen twee en vier
uur werden tijdens een snelheids-
kontrole op de Horvathweg 12
bekeuringen uitgeschreven. De
hoogst gemeten snelheid bedroeg 85
km/uur.
Probeer met de fI ippers de bal in
het doel van je tegenstander te wer
ken. 'n Spannend spel voor twee
personen. Afm 22x14 cm.
Van 3.50
voor
VLAAkDIINLI N Voor oud-leden en
ouders van leden van Liefde en Vrede
wordt morgenavond weer een soosavond
gehouden. Soos All-Inn wordt gehouden
in het gebouw Triangel aan de Fransen-
straat en begint om acht uur.
