-V
IP'
Het dierlijke in de
mens nader bekeken
Een imponerend overzicht
termeulen
Een bontgekleurde
kultuur in
een druilerig land
i
Een vorstelijk leven
in kranteknipsels
termeulen
termeulen
59?°
Een denkbeeldige deuropening
„Het Rlfzet Hamelinks
traditie slmpel voort
$&%w
e
'De vrouwen haar verkrachter'
HarryMulisch, een bibliografie
Bibliotheek der
Nederlandse Letteren
Modern
haken
RichardKaan maakte
s
Het woonerf en de zinloosheid
'Wm
i
HARRY
MULISCH
Een bibliografie
door
Marita Mathijsen
overzicht?
bries
dieren
Ruimte
16,574
(H
1-
*<>.- vt'
GOBELIN-PAKKETTEN
ROTTERDAM
WAPEN VAN ROTTERDAM
Van 12,95 voor
LAURENS
TOREN
KONINGINNE-KERK
.j
Melitta koffiezetautomaat
J
DONDLkDAC. 19 APRIL 1979
•-
-«v7vyv f l*
'«i
;S;:
v'V- A
W?.
UvU'-'
A
-- ji'
Ethel Portnoy bewerkte voor Nederland "De Vrouw En Haar Verkrachter"
Marie Odile I argier DE VROUW I N
HAAR VI RKRACI1TER.
Met eersle boek in de feministischc scrie
IILKSENTOER under redaelie van l ibel
Portnoy.
Vraag elke willekeurige vrouw naar
liaar gevoelens wanneer ze zich alleen
op straat, in de trein, in een restau
rant of een bioscoop bevindt. Een
van de volgende woorden zal wellicht
in haar omscbrijving zittenongerust,
bang, wantrouwig, angstig of voor-
zichtig.
Waaroni? Simpelweg omdat ze op dat
moment niet in gezelschap is van een
'beschermende' eigenaar in de vorni
van een man, broer, vader of vriend.
De vrouw zondcr bezitter is het bezit
van iedereen.
Elke willekeurige man die eerlijk bij
zichzelf te rade gaat weet uit zijn
Harry Mulisch, een bibliografie door Marita
mathijsen - Uitgeverij BZZTOH - prijs:
f. 10,--.
Een bibliografie pak je doorgaans
niet voor je plezier. Een opsomming
van alles wat een bepaalde auteur
heeft geschreven, keurig chronolo-
gisch gerangschikt, alles wat er over
hem of haar is geschreven en de bla-
den en tijdschriften waarin hij- of
zijzelf heeft gepubliceerd. Zo'n over
zicht neem je niet op een regenachto-
ge winteravond ter hand om er eens
fijn een paar uurtjes mee te kunnen
wegdromen. Toch horen bibliografien
wel degelijk tot de literatuur; secun-
dair weliswaar, maar toch
Bij uitgeverij BXXTOH verscheen on-
langs een uitgebreide bibliografie van
het werk van Harry Mulisch. Iedere
Nederlander die de middelbare
school heeft doorlopen kent wel een
paar boeken van deze schrijver:
Archibald Strohalm, Het Zwarte
Licht, Bericht aan de Rattenkoning,
het Stenen Bruidsbed en Twee vrou
wen. Daarmee houd de kennis van
de gemiddelde leek over Harry Mu
lisch op. Af en toe komt de schrijver
eens in het nieuws als hij ,,weer" een
prijs in ontvangst mag nemen. (De
P.C. Hooftprijs b.v. in februari), maar
verder is de schrijver gewoon „een
van de velen".
Om die reden heeft Marita Mathijsen
juist zo'n enorme bijdrage geleverd
aan de erkenning van het bijzondere
talent van Harry Mulisch. Een biblio
grafie pak je, zoals gezegd, niet voor
je plezier, maar wie het 130-pagina's-
tellende, donkerblauwe boekje door-
bladert komt hoe dan ook onder de
indruk van de gigantische hoeveel-
heid boeken, boekjes en artikelen.
Met bibliografien moet je leren om-
gaan en mensen die die kunst meester
zijn zullen zonder reserves zeggen dat
dit een welkome bijdrage is aan de
reputatie van een schrijver die nog al-
tijd niet genoeg wordt gewaardeerd.
Het boekje wordt uitgegeven in op-
dracht van het ministerie van CRM
en is tot 1978 ,,up to date". Een
,,must" voor de Mulisch-lezers en
voor ieder die de literatuur een warm
hart toedraagt.
PC. HOOFTPRIJS
Rzziviii
Van 19,95
voor
Ook in deze serie: Zakkendragers-
huisje en Het Stadhuis.
Van 39,95 voor
Bibliotheek der Nederlandse Letteren
12 delen - f. 31.50 per deel - Bij inteke-
ning f. 28.50 - Uitgeverij Elsevier Neder
land.
Het naturalisme heeft in deze lage
landen nooit zo'n grote rol gespeeld.
Nederlanders zijn waarschijnlijk wat
te nuchter om hun hele bestaan op te
hangen aan de theorie dat een mens
het produkt is van zijn afkomst en de
bewoners van dit klamme landje zjjn
in ieder geval niet warmbloedig genoeg
om de uiterste konsekwentie te ver-
binden aan zo'n noodlotstheorie.
Toch is er in de fraai uitgevoerde
reeks Bibliotheek der Nederlandse
Letteren een aparte plaats ingeruimd
voor Marcellus Emants, een schrijver
uit de vorige eeuw, die het leven wel
iswaar op zijn juiste waarde wist te
beoordelen maar daar in elk geval
niet vrolijker van werd. Willem
Frederik Hermans heeft ooit gezegd
dat alleen mensen die niet beter we-
ten optimist zijn, en daar zit ook wel
iets in.
Marcellus Emants werd vooral door
toedoen van de Utrechtse literatuur-
kenner Ton Anbeek na bijna honderd
jaar weer uit de motteballen gevist.
Dankzij zijn colleges was het lang ver-
geten boek "Een nagelaten bekente-
nis" snel aan herdruk toe. Elsevier
heeft "The right man on the right
place" gevonden en het resultaat is
dan ook naar. Emants is dankzij de in-
leiding van Ton Anbeek ook voor
deze jaren zeker nog het lezen waard,
al zal de naturalistische filosofie van
Zola, Ibsen, Dostojevski en Tolstoi
nooit een Nederlandse verworvenheid
worden. Daarvoor zijn we een beetje
te saai!
-a..,, v..*.,*. i -.
Louisa Calder
MODERN HAKEN
Een goede illustratie van de nog
steeds voortgaande ontwikkeling
vormen de tientallen in dit boek be-
'schreven en afgebeelde intwerpen die
het haktn door hun frisheid en origi-
naliteit als het ware een nieuwe
dimensie geven. De levendige, kleur-
rijke patronen, in simpele steken
uitgevoerd, onderstrepen dat haken
nog immer een zeer vitale, creatieve
vorm van handwerken is. Van de vele
voorbeeldem die worden behandeld,
noemen we tasjes, mutsen, hoeden,
ceintuurs, handschoenen, wanten,
kussenovertrekken, spreien, kleden,
haarbanden, babysokjes enzovoort.
144 biz. Gebonden f 22.50, ISBN
90 10 02372 9
In dezelfde serie zijn al verschenen of
moeten nog verschijnen: Nederlandse
Historien van Hooft, de aloude
Camera Obscura van Hildebrand,
Karel van de Woestijne, de grote
voorvechter van de Vlaamse taalschat,
met "Verhalen,Ridderverhalen". Nog
een Vlaming: Gerard Walschap met
"zuster Virgilia", de middeleeuwse
mystieke dichteres Hadewijch en
Louis Couperus met zijn "Ouwe
Mensen".
Het mooiste produkt van onze Va-
derlandse letterkunde: "Max Have-
laar" van Multatuli ontbreekt natuur-
lijk niet in de reeks. De dames Wolff
en Deken vertelen het verhaal van
"Saartje Burgerhart" nog eens een
keer; Bredero verschijnt met een aan-
tal toneelspelen en een tijdgenoot
van Marcellus Emants en tegelijk ic-
mand die een stuk met hem mee-
ging in zijn visie op het leven op aarde,
besluit de reeks: Frederik van Eeden
met zijn beroemde"Kleine Johannes"
Of degene die alle twaalf werken
doorleest, zich mag vlijen met de ge-
dachte dat hij of zij nu alle kanten
van de Nederlandse literatuur heeft
aanschouwd waag ik echter te be-
twijfelen. Dat was overigens ook
niet de opzet van deze serie: Lees-
plezier stond de samenstellers voorop
en daarin zijn ze bijzonder goed ge-
slaagd. Het toont aan dat een ogen-
schijnlijk saai volkje zich kan beroe-
pen op een bontgekleurde cultuur-
schat.
'jagersperiode' nog wel een verhaal
op te sommen, waarbij de dame in
kwestie duidelijk nee zei tegen zijn
avances, maar door toch aan te hou-
den zijn prooi min of meer ge-
dwongen had tot overgave...
Waar houdt dwang op en begint ver-
krachting?
Realiseert de verkrachter zich dat hij
een misdrijf pleegt? Worden vrouwen
eigenlijk behalve physiek, daarna niet
nog een keer juridisch ook verkracht?
De veelvuldige ondervragingen en
confrontaties gedurende de rechts-
zittingen vormen op zich al een
lijdensweg.
'Iedere keer als ik in het voorbijgaan
van een man mijn ogen moet neer-
slaan, voel ik me verkracht.'
Wij zien ons geplaatst tegenover een
probleem met een achtergrond van
tweeduizend jaar, waarin mannetjes-
dieren actief en agressief waren (zijn)
en vrouwtjesdieren het tegenove-
gestelde.
Betekent het willen behagen in de
vorm van kleding, sieraden, ver-
zorging, een indirecte uitnodiging aan
elke voorbijganger en rechtvaardigt
dit gedrag dan verkrachting?
Waar ligt de grens? Het risico van een
verkrachting wordt hoger naarmate
men zich onafhankelijker gaat opstel-
len. En de rechten van ieder mens
dan inch die van de vrouw?
Staat ons hele waardensysteem niet
te triilen op zijn grondvesten als
feministen een campagne gaan voeren
tegen begeerte, lust, passie enz?
Het is je iegen schuld alsje mooi bent
en verleidelijk, antwoordt de eerste
de beste agent. Maar het is toch
akelig om jezelf opzettelijk lelijk te
moeten maken.
Dit boek geeft veel mensen de ge-
legenheid hun mening te uiten over
het verkrachtingsprobleem. Sommi-
gen doen dat twijfelaehtig en met een
gespleten tong, anderen zijn ronduit
kernachtig zoals die mevrouw, die
stelde: 'Wij willen neuken wanneer
en met wie we daar zin in hebben'.
Dit bo.ek zal, gezien het controver-
sionele karakter genoeg stof tot dis-
cussie doen opwaaien en misschien
wel een verfrissende bries door tie
hoofden van hen die geloven dat ver
krachting niet bestaat...
Liefst 400 cm breed...
Extra voordelige aanbieding nylon
boucle tapijt op schuimrubber rug.
In een warme bruin/beige kleur-
kombinatie.
Per meter
slechts
Eind van deze maand viert de Konin-
gin haar zeventigste verjaardag. Ter
gelegenheid daarvan verschijnt het
„Oranje knipselboek". De schrijver
en samensteller is Richard Kaan, de
hoofdredacteur van ,,Ons Konings-
huis". Hij heeft het Koninklijk Huis-
archief en de Koninklijke Bibliotheek
mogen raadplegen, waar kisten en
kasten vol krante- en tijdschriftarti-
kelen staan. Hij snuffelde ook in
particuliere archieven. Knipsels en
nog eens knipsels! Samengevat in 144
bladzijden kunstdruk.
De hele periode van 1909 tot 1979
wordt erdoor bestreken Het is als 't
ware het leven onze Koningin in
knipsels en foto's. Het voordeel van
/o'n plakboek is: dat men alle ge-
beurtenissen beschreven vindt vanuit
de opvattingen van toen. Vanaf de
kinderlijke vreugde-uitingen en snor-
kende bulletins rondom de geboorte
tot de recht-op-de-man-affe stijl van
vandaag de dag.
Hiet ziet de lezer(es) opvattingen van
zeventig jaar terug en van gisteren
broederlijk naast elkaar. Soms voor-
paginanieuw, maar vaak ook de offi-
cieel minder belangrijke, maar mense-
lijk juist leuke cursiefjes uit de bin-
nenbladen.
maar dat over enige tijd 1. 29,50 gaat
kosten. De uitgevers zijn La Riviere
Voorhoeve in Zwolle, die al vaker
Oranje-boeken hebben uitgegeven.
Om de bijna vierhonders knipsels de
ruimte te geven, is het boek van 21 x
30 cm. geworden. Zelfs op het stof-
omslag zijn nog foto's en knipsels
ondergebracht. De eigenlijke band is
sober gehouden: oranje met een gou-
den stempel. Een boek dat voorlopig
nog voor f. 24.50 in de etalages ligt.
in luxe kadoverpakking met
onbreekbaar filter en een vuur-
vaste kan. Bovendien een maat-
schepje, filterzakjes en ont-
kalkpoeder. Ingeel,
Voor 10 kopjes
koffie
van 89,50 voor
yeei,
..Doorzonwnning, modeme gedichlen"
- Thomas Rap Uitegeverij Bert Bnkker
- prijs f I 2.50
Thomas Rap is zelf uitgever van op-
nterkelijke en vaak behoorlijke prijzi-
ge, werken. Hij heeft daarvan kenne-
lijk veel geleerd, want zijn eigen de-
buut is op zijn minst net zo opmerke-
lijk en ook wel tamelijk duur. Bij Bert
Bakker werden zijn eerste dichtwer-
ken gebundeld en voor 3b pagina's,
met ininieme bladspiegel en prachti-
ge illustraties van Dirk Wiardu. be-
taalt het niet geringe bedrag van
f 12,50.
,,Doorzonwoning" is ondanks /ijn
kleine omvang en zijn hoge prijs een
schitterend boekje dat zeker gelezen
zou moeten worden door al die men-
sen die in van die modern opgezette
nieuwbouwwijken wonen. Op zijn
minst zal men met een glimlach zich
zelf herkennen in de ,,ik-figuur" die
vol enthousiasme zit te vertellen over
haar open haard, het woonerf, de bu-
ren. die stuk voor stuk een dubbele
naam hebben: Marie-Jose, Marc-Jean,
Jean-Louis etc. De tennisclub, de bar
becue-parties, de buurtcommissie, de
Maxis, de patio en de car-port.
Andere, meer zelf-kritische lezers, zul
len schaamtevol hun eigen maniervan
leven bekijken. Het is verbazend
knap van de dichter (het zijn eigen
lijk heleniaal geen gedichten, alleen
dc bladspiegel doet dat vcrmoeden)
hoe hij zonder een waardeoordeel
over het ,,eigentijdse leven in een
nieuwbouwwijk", de lezer met een
gevoel van walging het boekje doet
uitlezen. Hoe inhondloos zo'n leven
in die ,,gezellige wijk" is, hoe zinledig
en zinloos het kleinzielige materialis-
tische streven van de bewoners is,
Het is werkelijk een boek, waarvoor
alle superlatieven ontoereikend zou-
den zij, maar het is vooral erg waar.
Thomas Rap heeft veel geleerd van
het Simplistisch Verbond en weet
hun bondschap op een nog bondiger
inanier te verwoorden.
n
Jacques Hamclink - Het Rif - gedichten
Uitgeverij De Bczige Bij - prijs f 16,50.
.Loezie is slecht een denkbeeldige
deuropening, maar waardoor je kon-
kreet gaan moet" is een zin uit het
gedicht ,Jnvitatie" dat in de zoveel-
ste bundel van Jacques Hamelink
staat. „Het Rif" heet deze 51 -pagi
na's tellende uitgave in de reeks
..BBPoezie".
Voor gedichten is Nederland eigenlijk
nooit zo'n grote markt geweest, de
I9e-eeuwse dominee-dichters even
buiten beschouwing gelaten en na-
tuurlijk de oer-moralist vader" Cats.
Eigenlijk is poezie het werk van enke-
le deskundigen, van een paar recen-
centen, leraren en een enkele liefheb-
ber. Grote oplagen krijgt een poezie
bundel in ieder geval nooit, en dat
heeft onvermijdeljjk konsekwenties
op de prys.
Het is maar goed dat de grote uitge-
verijen zich ontfermen over de vader-
landse dichters want zij zjjn als eni-
gen in staat om de produkten betaal-
baar op de markt te brengen. In een
oplage van 100 exemplaren zou een
simpel dichtbundeltje al gauw meer
dan honderd gulden gaan kosten!
OPPERMACHTIG
Toch is het vreemd dat een oer-hol-
landse dichter als Hamelink op zo'n
select publiek moet mikken. Als een
van de meest talentvolle dichters van
deze jaren zou hij op zyn minst aan-
spraak moeten maken op een breed
lezerspubliek. Misschien is het het
dominerende thema in Hamelinks
werk dat de lezer afstoot: De natuur
als agressief element ten opzichte van
de mens en de angstgevoelens die
daardoor worden opgewekt.
Bij Jacques Hamelink is de natuur
een alles-overheersende, oppermach-
tige kracht, waaraan de mens zich
alleen maar deemoedig kan onder-
werpen. De manier waarop Hamelink
dit thema onder woorden brengt is
vaak nogal kryptisch en dat zou een
tweede oorzaak kunnen zijn. (Poezie
is tenslotte altijd een beetje kryp
tisch: in edn zinnetje te zeggen, wat
een ander in een heel boek doet.)
..Het Rif" wijkt echter af van deze
A-i
v ,y^ r
L/Ml h - 4SL
VjAbv,
regel. Het is waar: edn gedicht moet
je wel vijf keer lezen voor je het hele-
maal begrijpt, maar toch is „Het Rif"
vergeleken bij de andere bundels van
Hamelink Joud en clear".
In het gedicht ,,Uitzicht op zee"
komt het volgende fragment voor:
...waaraan niets zich zal vastklam-
pen dan zinledige algen Een zin-
snede die wellicht typerend is voor
deze hele bundel. Het boekje is ver-
deeld in twee afdelingen: „Oogop-
slagen" met een negental kortere
gedichten en de titelafdeling „Het
Rif" waarin 16 over het algemeen
wat langere gedichten voorkomen,
Voor wie met poezie wil „beginnea"
is Het Rif niet de gemakkelijkste,
maar wel de trieest gedegen leer-
school. ,lvv; ri.c.-v'"*
