Hollywood minder merkwaardig dan
Richard Neutra
Hoe te koloniseren in Suriname?...
Huis aan Silverlake
van een succes
Willent Elsschot werd 65 jaar
Onbekookte „Freeland"-
plannen
Van Meegeren met de sörid
gepeild
DE MAN
heöen
TÜINKALINDER
Architect Fleddermin Amerika (X)
Bouwmeester van
een negerdorp
Onnavolgbaar en
onriagevolgd
Dollarrdwang!
30.000 verdrevenen
„Emmaus", verluchte
levensromiaS/
-
Zaterdag 10. Mei 1947
H Nederlands aanleren:
nis Itapt&phinsfty zal denieir-
Het neger-dorp Channel Height*
te San Pedro, De boom. op. de
voorgrond is de befaamde luca-
luptus, die. in California, zo over
dadig groeit. '-
Niettegenstaande de meest ge
raffineerde, 'madame bedriifsmetho-
den Is Hollywftod georganiseerd als
een-,feodale staat.
- Als in een of andere donker?
hoek van eed studio Darryl Zanuck,
de filmvorst, eons op ie schouders
klopt: tien tegen ccn dat je binnen,
twintig minuten- geïnviteerd bent
vdor-.zes partijen, dat-jc.'ccn-of an
der.contract hebt en de chefkcllner
van Romanoff's je ?s ayonds. pcr-
"soonlijk aan tafel geleidt. Als de
zelfde filmvorst echter- zün wenk-
brauwen fronst als je toevallig pas-,
8eert,i ti.cn tegen een,' dat je
vriendin-'s avonds afbelt. Jc klefcr-
maker zegt dat hU niet meer op je
klandizie gesteld Is en je secretaris
uitziet naar een nieuw baantje.
Dat ItLhct levenV.van ccn:
filmster.-, Dc man of dc vrouw,
die vogruijt. Jconit is hy of z(j;"-
die over. eigen, bonen valt om
dc grote baas te believen, hin-,-
dert niet wiens:rug, gcvocleps
of hnrt daarblf leed. gedaan
word' Hollywood is vol -van-'
zulk* ensen.
.De g'. ..uddclde Amerikaan' denkt
over Hollywood zoals dc Duitse
Nazi's; van 1920 tot 1933 over" hun1
film eh pers dachten cn;dat is voor
beide-partüen weinig'vleiend.
Trek in leverworst...
:.s
J K-had geen lust in film of stcr-
ren. Op een gegeven moment hS?i
ik een onverklaarbare trek ih lover
worst. weshalve ik een „food-mar-
^et" instapte en. naar.do vleeswa*
renafdeling ging-Op mjjn vraag
naar leverworst zei de bediende:
„You want Berliner?"- en met een
verklaarbare'reactie op '40'45 zei
ik in onvervalst Hollands: nee" Joh'
^Vaarop zo mogelijk" in ïiog ónver-
valster Amsterdams het antwoord
luidde: Je kcn-krHge wat jehebbe
- wil, hoor!./.... «Dat was Jerry
Klomp, voormalig Bussuras slagera-
bediende, voormalig officier "van de
Amerikaanse marine en thanpuhef
yan de afdeling in dat warenhuis/
Zo. kwam 'het, dat Ik dio avond
geen hotel behoefde te zoeken,-
- maar heerlijk sliep op dc couch. In.
dp hulskamer- van* de 'twee-kamer
woning, die Jerry en zyn charmante
vrouw Virginia aan dc Silverlake.
boulevard.in- Los-Angeles bewonen,
vier huizen naast dc.beste architect
-vaii-Amerika, Richard Neutra; die
het .««ocl Van mijn komst was;'l Ce-
juk ls met de dwnzcn r-
'f- Dan maar-driejurken
TT ÏN avond ben ik nog ln Holly-.
A-* wood geweest, om naar Earl
Carrols Night- Club-te'gaan, maar
ik ben cr nooit gekomen. Earl Car-
.rol's place: is DE club van Holly
wood op dit ogenblik, zoals Roma
noff's het een Jaar geleden en Co-
coanut-grovc het twee jaar -daar
voor was. f
Toen ik dc grote glazen 'deuren
openzwaaide, f stuitte -; ik' op een
vrouwmens in zwarte z\}de. Zo^b'oot
en'schoon en 'welgeschapen;; dat
jonkmannciyke schroom- mc de
y moed in dc schoenen decdrinkcm.
Dat was alleen dc programma-'
juffrouw nog maar en ik kan mc
begrijpen,dat Earlmet knalrode
/neonletters.The most' beautiful
girls of the World"/ op de 'gevel
nceft staan.-' Maar dat programma
alleen kostte tien dollars cn dc Hol
lander in dcri vreemde rekent dan-
niet. dat 10 dollar-dertig Hollandse
guldens.betekent maar dat het drie
•jurken voor de kleuters thuis Is cn
daaróm'heb ik Earl Carrol's place
alleen maar van de buitenkant ge-,
zien en ben op myn'schreden wccr-
fekeerd. Jc'kunt niet alles hebben,
k had dc volgende' dag - de jur-,
ken...... en de dag daarop was ik de
•'gast van Richard' Neutra,, die een
- merkwaardig wereldburger is.-
pjijs, voor stadsplan
Geboren in 1892 in wenen,"
was-hy in 192€ medewerker van
do Duits-Joodse .-'archit.efct - Erich
Mendelsohn en venvierf in die daèpn
do eerste p?yo vóór een nieuw stads-
plan- voor Haifa in~ -.Palestlnoi
- Zwierf door Europa, Azië, Zuid- cn
-Noord-Amerika en kon eigeniyk
'nergens, vaste voet krijgen.'
Tqtdatcr een Hollander Inram,
dio hem gropd ornler de voeten gaf.
r In 1930"bouwde; hjj met-geld, dat
dr. C. van der' Leeuw, do directeur.
van onze Rotterdamse van ^Nelle-
fabrieken,'hem leende, zijn „cjtpe-
riment-huls" aan het'.SÜvcrlako te
;JLos-Angeles;
En.zoals de Van Nelle .fabrieken
- voor cle Nederlandse fuhetionaUaten
nog-steeds het beste bewijs- Voor
hun stellingen zyn,. is Neutra's huis
het fraaie hewys,-da^ een welover
wogen: functioneel - bouwwerk op-
feen; enkele wyze behoeft- onder, te
oen voorde valse romantiekvan
boogies, glas iq lo'odgrapjes, ;ira}tk-'
tie-efken 'mocrblnten van goedkoop
triplex. - clectrischc -hout-vuurtjes,
-.'old-finish meubelen, gekrobnde cn
vergulde - wapcnwielen'; .en j al de
X/'05tENDE.van Santa Barbara rolt de Greyhound-bus ovér de Stmsct>
boulevard naar Hollywood. 'Maar Hollywood'heeft*mün Interesse,
niet. Als Je Ncu-Babclsbcrg cn'Duivendrecht gczlcn-hebt, züo alle fUm-,
fabrieken ter .wereld dezelfde; grote plompe bakstenen gebouwen waarin,
mannen en vropwCn met ccn glimlach op'het gelaat en groto zórg voor
- wat povere glorie In het hart ons een wereld trachten Voor te toveren,
dio'maar zelden- wat met;de wcrkcJUkheld van doen heeft.
kitsch cn onzin, die een deel 1 der
hedendaagse architecten en inte-
rJour-architecten ons voor zoete
koek tracht te doen slikken cn voor
kunst met een grote K verkopen.
Hot/huis aan het Silverlake is
het" begin van een succes geweest.
Langzaam menr gestaag toene
mend,. kwamen, dc opdrachten bih- 1
ncn. rVan éénvoudige dieden, die i
naar waarheid, ook in de vcrschö-
nlngsvronï van hun omgeving zoch
ten. Kleine winkeliersr-J5choolmees-
ters en leraren, een advocaat en
een bibliothecaresse waren z'n op
drachtgevers en mct >grote liefde,
zorgvuldigheid Icn gedegen jakken-
pis maakte hy do. plannen pn bouw
de hun huizen. Huizen, waarby de
schoonheid niet gezocht wordt aoor
het aanbrengen van modiscbe cle-
.menten, maar waarby dc verhou-'
dingen van openheid en geslpten-
heid vanglaswanden en 'hef geslo
ten.'muurvlak, zorgvuldig zyn, afge-"
wogen en schoonheid gevonden
wordt door dc tegenstelling van de
natuuriykc 'materialen, glas togen
beton, wit tegen het zongebruinde
blanke hout,' f..";
u Langzaam maar zeker, werd
'zijn stem. een die gehoord
wordt, althans in de kringen-
wie het aangaat. Door zyn in-
stelling moest'zyn belangstel- .-
Ilng öok ultgaah' naar de so-
ciale woningbouw, de -arbcf-
dchswoningboiiw en zUn .grote
kans kwam in 1942, toen" na in-
trede van Amerika in "de oor-
■log plotseling - grote vcrplaat-
singen -vanbevolkingsgroepen
naar dc industriecentra ont-
Stonden.:,,;
In opdracht van de ,/egerlng
bouwde hjj toen J grote arbeldecs-
nedérzettingen -en later het neger
dorp, Channel Heights In. San Pedro,
de marinebasis.
- L;/ Eenvoudige Huizen
MET een' minimum van de een
voudigste materialen maakte
hy daar honderden, eenvoudige hui
zen. die de niet Verwende negers
met groten blHdschap en verbhzing
vervulden. Hulzen, dle'door het ont-
brckèn van ovcrtolliga deuren en
stofnesten, het schoonhouden tot
het,noodzakelijkste-beperken en
voor 't eerst, in de. historie van.
Amerika''de neger de indruk gaven
Hverkciyk een vry man en mens te
zyn.;'y^',
Zo ia ook hier uif noodzaak'een
deugd gegroeid 'en dc functionele
architectuur een door vele gevolgdei
bouwwyzc'in dit deel en andere cfe*
len yan Amerika. Aanvaard.door de
overheid en gepropageerd door wat
jongis of jong" aeukt spreidt -RI^
chard Neutra nu zjjn vleugels uit
over het gehele.;continent, getuige
zijn laatste opdracht van eeq
Zuid-Amerikaanse regering om een
groep architecten en technici op te
leiden ten einde een -programma uit
tè"voeren, dat 150 scholen, 128 ge-
■zondheldsdienstposten, 5 'ziekenhui
zen én. vele :Wonlngcn omvatA
.Good luck, Richard,-je port was
voortreffeiyk en je. .vrouw char-
mapt/..... met. zo'n programma, is
het een lust,om tc leven. •-
.ï":-'.' Rein H..-Fleddeilus.
\7aNV de '/vier waarlijk 'vgrote
V romanschrijvers, die de genera-
ilè van '„Forum" ('32'36) voort
bracht: Elischot,- Du Perron, Vest
dijk en -.'Walschap,is WUlem Els-
schot. pseudoniem van Alfons Jozef
de Ridder, die 7 Mei 65 jaar werd,,
door zijn - positie" in de -Vlaams-Ne
derlandse -literatuur zeker een der
merkwaardigste.-
- Deze Antwerpenaar is de schep
per ~van> minsten* twee onvergete
lijke figuren. Boorman en Laarmans,
van'een tiental rpmans en verhalen
en een ruim tiental verzen, die
in hun gecpncentreerdbeid én men
selijkheid zo uniek en ailee'nstaand
zijn gebleken, dat zij niet alleen on
navolgbaar, maar ook onnagevolgd
zijn gebleven- i
Het werk van Elsschot-mist alles
wat zoveel van de Vlaamse Ietteren
opgeschroefd en ongenietbaar maakt,
elke-sentimentaliteit ontbreekt,-elke
romantiek* elk folklorisme of pro
vincialisme; het wordt gekenmerkt
door bezetenheid niet alleen, maar
tevens' door zakelijkheid. bevrijden
de en dikwijls bittere humor en ten
slotte door een zo sterk in elke
bladzij doordringende meoselijkhcui
Interieur van' ccn negerwoning ie
Sari .Pedro, California '(archilect
Richard .Neutra). U kijkt van dc
zitkamer uit in dc kcukcnt waar-
ook gegeten wordt.' Er is een af zul'.
geh voor kpokiiampen boven het
fornuis. De bank is uitschuifi^aar
tof 'f wee-persoon; bed,
DE bekendeRotterdamse oagarisj dr. L. A- G.-O. Lashley. zell
Surinamor van geboorte'heelt* op vêrzoék van- het Rotterdamse
Parool bijgaand artikel geschreven, waarin hij een eigen visie ontwik*
kelt over'de immiBTatlq-plannen betreilende Suriname,
D(ïspiaced) "P(crsons) js;men;, in
liet geheel "niet-happig op verhui
zing naar Zuid-A'meiika!is het
ook van .belang dc aandaclit ^*an
Jicf Ncderlkndse publiek on deze
pla'ivnen" tc 'vestigen. Wur\ welk
Inncl tervvereld zou ec» 1 ':tn goed
keuren om kolonisten op tc nemen
zondcr .dat men van te voren kan
zeggen hoeveel het cr zullen zijn
en zonder.dat men het afhanke
lijk ötclt'vau de economische mo
gelijkheden?
Dan dient nog gewezen-tè
worden op hctrieil. dat aan
deze. Nederlanders of Neder-
laudse-ondordancn,.hetzij ze.
v30.000 clari wel SOOaOOO in aon-
tnl zijn. toch niet verbieden'
kan ziph. in liet. Ëurppees
rfjksgeliicd te vestigen', wan-'
neer blijkt, dat de kblopisatie
in het'troperigebied eèn rais-
;j lukking. wordt! v
De Staten van Suriname hebben
V ^EDUREXDE de laatste twee
J7v-^, jaren 'heeft in'cn.lu Neder
land meer over Suriname ktinliöh
lezen' dan- vroeger, in een kwurt
eeuw. Niet alleen; de gekende De-
.ccmberrcde vah. *42 is hiervu.ii de
joorzaak. Ook het bezoek A'an de
isurinaaihse delegatie #aan Nddcr-
land, die overigensnnet dez-L redè,
surncnhing.'evenals het, tegenbe
zoek door dc- parlémentidre ccm-
r^uss.ie, hebben tfr^het hunne toe
bijgednigcn.Mn it(c laatste tijd 'cch-
Je'r ziin het vooral d"c plannen Aan"
de Freeland League 'o'm- grote
uantallen uit OoshEuropa verdre-^
venen" naar ."Suriname te .doen
'verhuizen; dio voor dit rijksgebied
do a -tndacht vragen.
In een radio-causerie heqft de
vér tegen woord igorvajo de' League
.n Nederland, Raptschinsky uit-
eehKczct welke dc 'plannen /ziin.
Daarbij - werd duldelijkV gemaakt,
dat 'fdc nieuwe' kolonisten, die'
grotendeels ambachtslieden zijn,
/nieuwe takken van "heteenao-
rniscli. joyen'. tót ontwikkeling zul
len Hrcngên/""Ze zü 1 leij,in specioa 1
vojir' hen gestichte sfeden en: dér-
'pet».wordén-'oiidcrffëbriicht. <l«cge-
hóuwd zullen wórden op plakken
.die het Kolonisatie-Comité zelf zal
uitroei i'n, a f
Surinarné'zal een nieuw vadèr-
Iniid .voor" defe kolonisten worden
eh zo zullen zelfs de .rijkstaal
name'In" de. rest van tie wereld een
speciale-klank geven cn- heiland
zal hierdoor, misschien, goodwill
verwerven'.
"f v.;*! '\r-Eavop. ;D.P.'s
Daargclatpn of ceri kolonisatie
van Öpst-Eurppccërs: zélfs in
beste gedeelten van'Suririame ger"
lukken zal (yan de'zijde der
r.'> ZATERDAG .lü MEI.De maand
;Mpi*is hnt tijdstip icaarin'op de bat--
kous .de bloembafckcn vóór ^ile zo
mermaanden worden Qevuldm Zowel
- - rode Geraniums' als blauwe Lpbe-
lia'sl'wftte Margrieteii'. roze óf rode
Petunia's en andere bloemgewassen
'kotocntfhièritöQri» roonmerfcin<j.
Voór' de' i'ulling gebruikt men go<£
;\det poreuse; zwarte aarde.Tijdens
de zomer, moet 'Üez3 natuurlijk vol
doende vochtig gehóuden wórden.
•Is de aardeëchterttuat dan- is dit
nadelig,'voor! de planieri. Daarom
is het.wet goed-'dat er.vöor drainage
■onder in \le bak 'wat potscherven of
^een laagje kootte: aanwezig z U\ :*n
bovendien nog. eep paar .gaten t'por
-de.afvoer van te veel icatér.' SpL.
„De Tréeland. League Jfe. New
Y.°rk hecff het pla.n jol vestiging
van -30.000verdrevenen fn Suri
name goedgekeurd.-Dc vestigingt
zal' geen afzonderlijke politieke'
gemeenschap vormen.
Er is. besloten een „Surinam
Development*. Cooperation" op
tc richten, om de kolonisatie Je
financieren,'Zodra de commissie
van experts in Suriname is aan-
gekomen.""-';.' v
jn principe aangenomen de zaak
te" overwegen. In hoeverre .men
zekere garanties" gevraagd heeft,
is niet bekend. Wel wcteirw'e met
zckerlieid, dat. men direct na de
odï log toen er sprake -van was de
politieke, delinquenten haar Suri
name óver ie brengen,-direct door
dc Suriname^ heftiggeprotes
teerd werd; hel verJangen werd
1c kennen gegeven, dat de emigra-
tfeniOKclijkheid "voor. Nedérlan-
ders gèopehd wer'd. doch dat meh
Jn Nederland niet van'de gedach
te moc'st.uitgann, een deel van hél
volk dat men erfniet', gebruiken
kon óf 'waarmee men moeilijk
heden had,.tc móeten'overhevelen.'
Men stelt ér prijs pp" yeel: Neder
landers. In Suriname.op'te nemen;
men verwacht evenwel, dat er'cen.
scherpé selectiexzal-zijn cn dat
inén bovendien, de kansen van te
voqên - eórstgrondig,oiidérzockt
Dit is nodig zowel ter wille van do
iminigrahten als van het land.
Suriname wenst niet dat er "enkele
tienduizenden guldens worden
uitgetrokken om een plan te stëil-
nen. wanrvaif men. van teVyörcn
zeggen kan. dat-het tót misluk-'
king gedoemd is. Te veel leergeld
heeft men ih het verleden betaald;
om.zich ny ernstig'mettiergeliike
plannen bezig te houden. -
Een rijksgebied, dat ongeveer 5
maal zo groot is als Nederland en
slechts een bevolking telt van:
1SO.OQO zielen, kan natuurlijk dui
zenden immigranten opnemern In
tussen. terwijl- d? mogeiiikheió
voor Nederlanders geschapen
werd,om naar Austraiië.^Zuiil-
Afrikt*.. Canad^. Brazilië. Argen
tinië, enz.-le verhuizen en niet-
legehstaande het feit. ..dat er zeer
veel jonge .mensen te kennen ga
ven naar Surinanie tc willen.ovec-
Rtekeri. heeft de-regering geen an
der plan ,aan Suriname ^kunnen
'voorleggen dan'dat wan de. Free
land League. dat stelt teleur.
Daar is Surihame te mooi en te
goed voor. i.'
Wanneer men bedenkt dat deze
Kolonisten met practïsch zuiver
Amerikaanse financiële 'steun
zich zullen vestlgeii; en daf de
bedragen in de millioenen lopen,
dan is het erg naïef te denken-dat
"zii zich erookzuilen toeleggen de.
Nedcrlandso taal fe leren en blij
zullen zijn .met de Nederlandse
,d.ó autonomie van Suriname ia
"immers nog geen feit nationa
liteit. Vooral als men de nlannen
beziet en d& voorgestelde -kplónies
zich voor.ogeh houdt is het dwaas
iv vënvachten dat deze mensen
röe behoefte zullen gevoelen èen-
laal aan te leren, die ze beslist
niet zuilen;nodig hebben. En.ge
zien de staots'rethtclijke verhou
dingen die nog steeds'gel den, óók
wanneer de Staten van Suriname
tót een overeenkomst kómen met
de? vertegenwoordigers 'van de
I- recland League .en' dus bun fiat
-;evèn .aaji hesprekitigën die reeds
gevoerd zijn tuösën do regering
ei>de vertégcmvoDrdigers, dan
nog zal' de Ncd. regering de han
den niet in'oiischuld kunnen was
sen .wanneer dp ter blijkt- dat. er
grote nadelen voor de Surinamerg
uit Voortvloeien. 'fj
Herhaaldelijk, en niet liet
minst tijdens het'hezpek var»
do* Parlementaire "Commissie
jh Suriname, hcéfj men daar
uit alle gëóepen der bevolking
uitdrukkelijk te;kennen gege-.
./ven het rijksverband, niet te
/willen verbreken;; Intussen
gapt ,:hot Siirinaamse -volk
«leeds meer geloven in de ab-'
solute incompetente van N'e-
.derland. hulp in welke vórm-.
ook, te'bieden/'en hoort nien
stemmen opgaan die.voorstel-
len die hulp dan elders te,zoe
ken; J
Uet is jammer, dat dit Volk ook
nh weer-gesterkt Avordt in de-ge
dachte dat liet-van het vroegere
moederland, niets behoeft leger
wachten, want ook t.o.vi de -^o-
evcn génocmdkolonfsatiekomt
mén met een plan dat door de
Amerikanen werd uitgëwerkt-en
ïtiat.met.Amerikaans kapitaal ten
uitvoer gebracht za) worden. Het
js niet .ongegrond te. vrezen dat
men het:paard/ \ari.Troje blnnen-
lisalt .cn dat er in dc- -toekomst
ook in Suriname, geen-kans "njecr
voor. de vestiging van/Ncderlan-,
ders of voor het investeren van
Ned. kapitaal zal bestaan, ep aan
d^'andëre kanl geëi) mogelijkheid
"pïn een...Invasie"' van Eurq-Ame-
Tikanen in Nederland' tegeji - te
gaan.V ;,die ^oenNederlands
kennen.r
als ook .in' dé Noord-N'ederlandse
letterkunde een zeldzaamheid is ge
bleven. -
Aan Elsschot énaan Walschap
heeft Vlaanderen éet te danken, dat
het Vlaamse proza niet alleen op
een o.a. voor de Nederlandse Jette-;
ren hoog peil kwam le staan.'-maar
zelfs voor dat van Europa. Dat van
Elsschot meer nog dan dat van Wal
schap. niet omdathet bewogener
zou zijn, maar omdat het strakker en
eenlijnigér. is. meer geschreven van
een individueel -, conflict uit en
daardoor persoonlijker. -
..Want-Elsschoi's proza is-niet in de
eerste plaats dat van eenverte.Hcr,.
zoals dat der meeite Vlamingeh..
maar, van iemanddieiets-, te - zeggen
heeft en daarom diepér peilt als hij
zijn conflicten direct van'zich af
schrijft, dan als hij het verhaal als
pure fantasie gebruikt. Daarom zijn,
naar veler smaak althans en naar dé
mijne., "boeken als' ...Lijmen" ei\;
„Pensioen" locb aangrijpender dan
„Villa des Roses" en zeker .dan 't,
naar mijn smaak in het totaal-van
zijn werk zelfs mislukte ..Het Dwaal
licht". dat met de Elsschot op zijn
beste niets meer-gemeen heeft dan
de stijl cn dan nog op zijn slapst.
Maar helemaal billijk is dit niet
Want al zijn vroege publicaties, van
..Villa des Roses" af en waaronder
behalve bovengenoemde ,-Eem Ont-.
goochcling" (Het> enige thans niet
herdrukte; waarom?), ..De Verlos-'
'sing"./„Klaas" en-„Tsjip" gerekend
moeten .worden, bezitten die span-,
nihg cn typisch „Elsscholtiaanse"'
gevoeligheid. dië onfeilbaar tussen
sentimentaliteit en. cynisme balan
ceert en zich' in de humor oplost
evenals de thans'aangevulde'en- her
drukte verzen.-...
Boorman verdween
Dat daarna "die spanning is-afge
nomen en daarmee het onnavolgbaar
karakter van. dit werk. het lijkt, mij
na- „De Leeuwentemmer". „Het
Tankschip" en „Het Dwaallicht" aan
geen twijfel onderhevig. Ter Braak
had het als zo dikwfils. bij het rech
te eind. toen hij in 1937 schreef, dat
Elsschot., de- „lijn Boorman", liet-
schietcn*en zich-ging identificeren
met Laarmans. die het leven ^an
dc opljchter-In-grote-stijl Boorman,
niet aan kon. ïn ,Bnorman. schreef.
Ter Braak. steeg - Elsschot .boven
zichzelf uit.. -
En zo is.het onweerlegbaar dat'
met dc verdwijning van Boorman
sinds „Haas" en „Tsjip." 'dit werk
op .een ^ander plan kwam te' slaan,
al was. dit niet minder menselijk cn
ontroerend.'Maar met Boorman ver
dween wat men kan noemen de
g r o^ etragiek uit het werk. om
plaats te maken voor de tragiek van
het kleine, intieme. Heeft Elsschot;
'dit zelf als een gemis gevóeld, toen
hij in „Het Tankschip", Boorman,
tot nieuw leven trachtte te brengen?.
Men kan het veronderstellen.'niet
weten. Zeker is, dat dit kwantitief
tamelijk geringe, maar kwalitatief zo
rijke werk. thans blijkens de talloze
herdrukken ook populair, reeds vol
doende' heeft gegeven om. tot het
beste van onze geest cn onze taal ge
rekend te mogen worden. •"-*•••
"MAX NORD.
Het .waa maar een smerige w-»
"gon derdè klasse,'houten banken
meneer, waar. ato samenin réisden,
Nog niet eens een /fatsoénjyki
plank was er" om op te zitten: lat;
werk droeg ons, dat de derrière*
plisfieerL Maar u merkte het niet
want uw geest was efgensand ere,
Joost mag wetenwaar wel. Ik-waag
die map die tegen' oyer u zat'te suf^-
fen en te. geeuwen van de, slaapt
want met'schryven wordt hét, nogjj
ai ecn3 laat, "zief u^-Dat schryven 1^
een raar werkje, dat soms langj|
zaam vordert, in ieder geval vee®1
langzamer'den lezen, en zo schrijf;'
vende denk je Vel eens: wat. een^
ondankbaar karivei ishet tócJ®
eigeniyk: daar/zit jc dan zó'n uui^
óf.wat te piekeren en te peutcre»
raet.Je potlood én In vÖLminuti
is het gelezen/ Net ais mét"de^k'<
kprij; Tijdenlang staat'moederdel
vrouw in de keuken té knutselen ei»l
aan tafel is het. in een ommëzt»
op.Maar als de- etersV d an me'
smaak zitten, te smikkelen en' .nsi
afloop tevreden aan 't spinnen zyri|
met dat iets verzadigde ln hmi blikf*
ken van 'smullers na'een goed'maal!
dan acht de' kookster zich itjKeiyk]
voor haar moeite beloond.
SchrUyors zitten'echter, (géluk
kig voor hen misschien) in de regel
niet. met hun lezers aan -. tafel
daarom vond 'ik het zo aardig ei
troostvol 'dat, ik daar juist tegen
óver u zat in de trein én u zag lé
zen. meneer. Wei- verre' van.' mei
uw neus over. uw bord te schrok
ken, zat u smakeiyk to proeven éi
nu en dan keek u eens.op, of/u iel
liét smelten op de tong Langzai
zag Ik'uw over het boek gebog!
hoofd; naar. boven komen. Het leél
of u me.aankeek' met stralende/'li
chende ogen en een guitige trek oi
,uw mond. als had ik u daarjuiaL
een verduiveld; goeie mop verteld
Maar u zkg me niet eens,.al keek'x
me recht in 't gezicht. U zag hele-
haal niets, noqh van dé gore-cóupé
noch A*an dé'reizigers.. U'.hkd' eer
binnenprètjé om wat u had jjeiezér
en rifstig zat u er van'na.tè genie
ten. Jammer, meneer, dat dc mar
die het vóór u geschreven /had niett
op myn plaats tegenover u zat Hél
zou een grote bploning'geweest rijd 1
voor die woordzwocger/ te zlerij.da'
zy'n met zorg bereido maaltje/, w
smakeiyk genuttigd .werd.
V :vDESIDEIRItji
J^ï E mij. tot nog Joe. onbekende
LJ Marie-Louisc Doudarf de le
t die niet' VV;
mocht'terugkeren C
- DOOR WH.lV CpRSARI
58) V
Ellen schuddo het hoofd; „Ik.^an
niet haten.' Als ik me indenk, dat
iemapd slecht' gcjiocg. ^is geweest om
iemand zo jong cn goed als Felix in
dc/dsod te drijven, kan ik me alleen
maar,mateloos en -droevig verbazen.
Waarom doen mensen zulKé dingè.n
tegenover-elkander Sigurd?'Als ik
bedenk,wat mensen gedaan, hebben
deze jaren., is het mij alsof ik tussen
krankzinnigen, heb.geleefd. Ik kan
hen niet haten en my op hen,wre
ken. Zo mitv' als Ik- het zóu kunnen
bjjkrankzinnigen, diealles verme
len cn gevaarlijk zijn voor anderen.-
Het maakt me alleen koud van' af
grijzen cn van - medelijden. .""Wknt
het moet v-rcselijk zijn om slecht te
tyezen. Sigurd". - r
Zij', keek naar hépi op. Hij keek
neer in 'haar grote, bedroefde; ogen
en zei zacht: „Jc bent een urachtig
mens, Ellen. En gelukkig. ;in weer
wil van alles. "Je" bent óéri van die
mensen,-die leven'jn een eigen reine
atmosfeer. Het - zouvreselijk- zijnals'
je daaruit ooit werd.-; weggesleurd,
naar beneden,, ln al. hét/vuU ea.de
ellende,- waarin zoveel 'andere men-
sen ^even".1 - .-•••• /V:,-1 -
,.;Zc zei verlegen: „Jc moet memiet
zo idealiseren. Ik ben maar een heel
gewone vrouw". -
Ee waren voor het huis van dokter
"Van Hettefn gekomen en,'ze vroeg
zacht: ü"Wil-je niet-meegaan, Sigurd,,
en ween bij óns blijven?. Doe het.
Kom weer bij ons eh vergeet èn
vergeef". i -
Hü zei: .„Het Is geen kwestie vaii
.vergeven," .rnaar het. is beter dat ik
niet mee naar binnen ga. Adieu El
len".
Zij vroeg :snel: -„Je gaat toch niet
voor goed .weg?"
„Wat •vyect/men ooit", /zei:hfj én
glimlachte1 triest.
Zij ging langzaam de tuin door en
het huis binnen. Hij keek haar. na'
tot .dé deur zich achter haar had;ge-.
slóten. .-••
Een' paradijs, waaruit m'cn -niet
verdreven kan worden. Maar uit èïk
paradijs kan mén-verdreven worden;
Hij dacht men moest, haar daar ,liri
latera Als zij verdreven -wordf. zou
het haar kunnen^ breken.—"En hij.
peinsde. ;or .over, :hoc vreemd'het
was, dat hij nu stond tussen EUen en'
Lilian en niet wist hoe hij de weg
verder kon gaan, - die .hy. toch,.gaan
moest, zondcf Ellen.: nog dieper te
wonden dan zij. al gewond-.was en
Hij was'zich bewust,\dat hij nu snel
moest besluiten en snel handelen.
De -oude kapitein-was dood. Hij
was vl&gger gestoiwén'dan men/ver-'
.wacht?had.'-,..
Zolang hij leefdé'was 'er nog tijd
geweest/Nu .was alles misschien etn
kwestie van dagen, wie weet van
Grje,schrijf ster-van dc mijtot nóg
toe onbekende .Zondaressen", en
•f.Vagevuur"; heeft een roman ge
produceerd C,,&mmaüs"i AW. Bü-
mal, dat het levenvan Han. van
Afccgeren behandelt, -pilaar/ schep
pende intuïtie" heeft hear: in aan
raking gebracht mei de schilder'en
dit 'Jntuiileve contactH heeft geleid,
tot dii boek waarin dc sonde van.
haar f gerijpte ,.vrou\veUJk-gevoeiige
geest", een verrassend Hcht werpt
op deze gespleten mehj* K 'fJ.-
„Exceptioneel JÈoek"
Ntyh verwachtingen- warendus
hoog gespannen, te meer. daar. deze-
„exceptionele verschynlng op, de
boekenmarkt" ik citeer steeds,
Ik had.hct trouwens niet beter kun
nen zeggen, wèl anders! —/ver
lucht Is door 13 tekeningen van dé.'
meester zplf. Het heeft mijn ver
wachtingen zelfs overtroffenHoe,
peilt de. sonde (met een s)»der
schrijfster diep-wroetend in de ban
jert van het qhaotlsch-gcnlalo ge-
dachtcnlcvcnvan haar schilder!'
FUnetrekjes en forse grepen wis
selen elkaarin - aeze stryd öf- in
bonte riien! In historische waarde
kan dit slechts vergeleken worden
met het Oera Llnda Bok. .schilder
technisch -met „Olieverf voor. Ieder
een", uit-de Hulsviyt Serie.
Telkens treffen ou8 levendige be
schrijvingen uit velerlei miüeu's
artisten,'geestelijken, geldmagna-,
ten, aristocraten —r niets Inenpe-
lüks biyft ons vreemd' na lezing.
Ge wilt ,een voorbeeld?. Van 'Mee
geren wordt ontboden by een baron
„Lakeien in gespannen broek"
lelden hom naar t prachtige praal
bed, waar do ploertige aristocraat.'-
(hy is slechts van-burgeriyke kont
uren. -•
•./•>-.' XIX
Toen Ellen thuis kwam', zag zij een
auto vierde deur staan ,cn in de
voorkamer vond zij haar ouders en
Erik met Chris. Ze was verwonderd,
want Chris had zich niet ryeer ver
toond'. .nadat zUn 'al te- onstuimige
licfdcyverklaringen waren .af ge we-'
zen. Hij -zag'.cr wat verward en ver
legen uit. .Biykbaar was hij zo juist
aangekomen,-. Ellen begroette hem
met haar. gewone, rustige vriende
lijkheid. -
Hij zei:,; Ik heb .inlichtingenin
gewonnen over Sigurd Gren en ik
vond dat ik éven' direct hier meest
komen....'' Hij kcék Erik.aan: „Ik
weet niet of je de.anderen hier iets
van verteld hobt'V, ;-v
v- „Nicts'V zei Eriló»nors: Vr;
Mevrouw Van Hettem had thee in-'
geschonken. ]Nu vroeg zij verwon
derd: „Heb je.inlichtingen over Si
gurd ingewonnen? Waarom? Als je
iets wilde wetera had je het toch aan
ons kunnen vragen".
Chrisdronk' zijnkopje thee leeg,
hoewel' hy thqe verafschuwde. Hy
trok een-vies gezicht maar zei-toen.
haastig,,bevreesd dat" iemand- het ge-,
merkt had: „Ik heb een razende*
kiespijn". Toen hoestte hfl even. „Ja,
Erik heeft dus .niets .'gezegd." Dat-is
maar goed ook. Maar wat Kon ik an
ders denken in die omstaridighéden?
Zeg nóu zeir. Hy keek Erik aara
Erik trok, de'wmakb'rauwen op.'
„Zou je wat duidelijker willen'zljn?"-
„Nu dan.-'ik dacht: dat die Gren
voor de Gestapo had gewérkt...."
„Wat!" Dokter Van Hettem, dié
juist pijn pUp stopte, liet die byna'
ivallera „Ben je gek geworden?"
v'„Ja, ziét.u, ik zag hem tydehs dé
oorlog met Falk, verschillende 'ke
ren. en Falk, dat weet u; was bij dé
Gestapo. Enfin. Erik-zal het wel alle
maal vertellen naderhand. Dc begrijp
niet goed, waarom hij dat zelf niet
lieoft gedaan,Ik bedoel Sigurd Gren.'
Ik bedoel de waarheid",,.
•'.Chris streek door? zyn hzren. Erik
had hem nog nooit zo verlegeii-ge
zien, cn hy wankelde' tussen erger
nis cn lachlust. Om rijn spanning té
verbergeq.zej hij met gespeelde on-'
ycrschiUigheid: ,Jk wou dat je eens
iets anders zei dan' zulke onsamen
hangende' nonsens",
Chris haalde diep adem.- zag met
schrik dat, mevrouw Van Hettem op
nieuw zyn kopje met thee wilde
vullen en zei haastig: „Nee, Jn 's he
melsnaam niet meer, -ik'bedoel; ik
vind het erg lekker maar ik kan er
niet goed tegen met m'n kies riet u.-
Wel.' ik-weet nu precies hoq Het met
hem-staat, Hij is in '42 naar Noorwe
gen gegaan en heeft daar eerst met
Noren samengewerkt-in de Verzets-
beweging cn toen kwam Hij bij de
English Security Service. Omdat'hij
zo.goed Hollands kende» stuurden ze
hem; met een" opdracht naar Holland.
Hij gaf zich hier uit voor-een Duit
ser. werkte -zich in bU -de Gestapo,
en zou juist'- - ln '43 naar Engeland
worden gehaald, zodra hü de'nodige
inlichtingenhad. toen ;hywerd ont
maskerd. Dat kwam elgénüjk min
of meer door my. 'Hy wendde zich
naar Erik. „Je weet dat Ik de op
dracht had om, Falk té liquideren.
Ik kan het niet helpen, dat raUri
commandant een fout beging en een
verkeerde, opdracht gaf,, want Falk
moest pas worden om zeep gebracht
als Gren'klaar was met aUcs.'Hoe
dan ook,'toen ik die opdracht uiti
voerde. werd de- tweede man ,ook
neergeschoten. Ze waren met z'n
dneëra Het pchünt dat-Gren het was
die dat deed./tocn dé verrt op mij
miKte. Ik heb me later wel verwon
derd, toen ik-hoortic, dat Falk niet
alleen gedood was, maar dat'ook de
andere man bij hem was neërge-
scholcn, maar ik. heb er niet .verder-
over nagedacht. Die geschiedenis-fs
oorzaak,geworden dat ze verdenking
tegen Gren begonnen .te 'koesteren.
Vlak voordat hij zou worden afge
haald.: namen Izé. hem tc pakkera. Ze
Probeerden natuurlijk het cera eh
ander, uit hem te krijgen, maar dat
lukte niet Toen zaten ze blijkbaar,
wat met hem in hun maag;*omdat ze
ontdekt-haddèn dat hij een Zweed
was Ze-schoten 'hem tenminste miet
dood, maar ..ze stuurden hem naar-
een Nacht- „und Nebellager,- tyat <-ge-
gewoonjyk toch;'op hetzelfde-neer
kwam als doodschieten. Hij is alleen
gered door de* actie van Bemadotte„
Toen die de .Deense, én Noorse gé-
vangenen los kreeg, werd Eigurd ook
meegenomen door het Rode Kruis
en in' Zweden, weer bygewerkt./ Ik
bëgryp niet ;waarom hy dat zelf niet
.allemaal verteld heeft "dan had ik
geen 'figuur geslagen".*
- (Wordt tvervolgd). werk.
af, moét- ge weten„opgeba»
ligt" *»ee, hij is noc1 aprlngleve
Dat biykt wel uit rijn; converaatle
en eetlust, wacht maar.'.„Een-lakei
kondigt hot volgend ""bezoek Zaan?
„Son Excellence, Ie Princede:'CeI-l
lier Grialdü". „Lege woorden vallei
over en weer. Titels, vmacht; geld
Een nieuwe ridderorde/ wordt d4
baron op do borat-gespeld. Eenab
van lakeien brengt spijzen én drar
Binnensmonds excuseert de baronK
„ïk. moet wat eten; Die verdomd®
pens!" Eenverscheidenheid 'vaif
schotels passeert' hem; van/>'elki
schaal.neemt hy 'een''hapje, kaüw
het uit iri een.kristallen schaal, dii
onderdanig wordt bygehoudeni.'
Zó peilt, de 'sonde der schrijfster:/
de high-life; ikhad trouwéns',*:
lang gedacht,dat het erzó-toe
gingl^ - l/., V'r.<V
a In Amerika -vcrfiliiu
Mén zegt, dat dit boek InStóm
rikaverfflmd zal worden; 'pat .vei
wondert; me niet /Mepzegt, :da
tegeltikertyd ;cen tentoonstellini
van Van Meegeren's werken,-- gej
opend zal worden. Ook dat verwon
dort me-niet Maar wèl zou ik'vëi
wcmderd zijn, als ze die opgebaard
baron met de schalen tc keer; zou]
den laten gaan'J
Waarom wa nog zoveel'aandachj
schenken aan. dit prul, deze?inTO
bonden colporiageroman?. OmaaJ
er legenden aan het groeien ztfi
waartoe, dit boek, dat toch nóg*a
tyd lezers zal vinden, hèt zijne "bi.
draagt en Waartegen niet genoei
stelling genomen kan 'worden. E6
dier legenden- ls do blanko. onbaat
zuchtigheid en 'het' stoöre vadei
landerschap van. die illegala/Uyq:
ker Han van ^Teegeren;* dië ,;grin
mlg" opstuift als er-Iets- van he:
naar Duitslandverkócht wordt
wie het „keen pp keer gelukt, wi
niemand, njogeiyk acht ensteef
weer gearresteerden'vrij 'wéefc'-S
krijgen.'
-fV--Vcrwarréndé* legem
Dan is ér da legende van jiti]
corrupte bende", -de 'critici of *1
wel „de dom klotsende krante
jongens", zoals ^ze -hier p.opulai
genoemd worden.Mén lhag Pvé,
crltlek denken zoals men .wiV maal
om "do beoefenaars :er/van cornip'
te noemen, zelfs „corrupte hendek
als één geheel, Is épn dier gifUd
conclusies .'.waar to edézop r opagaaJ
da voor een derdó legende ;moa
leiden. De legende, die vemarrint
brengt in de hoofden-dcc'•mensen ei
hun inzicht in het'wezen der. kuna
vertroebelt: dat Van -Meegeren eei
arm, verdrukt 'genie zou zyn, daj
met zyn -falsificaties bewezen -lïeefl
tot de grotegeesten aller, tyderv/tl
behoren. Laten-we het daarom no/
eens.met nadruk zeggen: Van'Mea
geren is.een handige plaatjesmaké
een'fabrikantvan -- Kitsch, /'eri
slecht schilder.-Mocht- hy de' Em1
maüsgangers gemaakt hebben, dai
zou dit enkel een ontstellend groo
assimilatievermogen bewyzen// eeï
respectabele kennis van schilder
technieken cn van .stijleri, eeratioi
to raat honoris, causa waard..
Dat -dé .Van Meegeren, uit /dt
boek,/.verbitterd cn rancuneus,/ja!
ren zinnend op wraak op. die dom
kletsende; krantenjongens/ten'bIoc
te dacht zichhiermee te verhèffei
en rechtvaardigen als artist;/wijé
wat- ieder^ uit Van .Meegeren'»
eigenwerkreeds kon aflezen«H
alleen maar. op /gebrek:-aara ó'oc
spronkeiykheid, onmacht/ desvgeés
tes en cynisrae ten opzichte van/aj
werkeiyke /^waarde van c«x'; kurisn
J. DL PRANGE
V i 1 1 - -
-f<r .'J
'-