KAROLY SZABO haalde duizenden
uit Duitse klauwen
£R IS WEER BLUE
TIEN JAAR GELEDEN
Een Engelsê Oldenbarnevelt
al
Door brandend Boedapest liep
een man in glimmende
leren jas
Onbekende zakenman
was Hongaarse nazi's
te slim af
Garnalen zijn vreemde
diertjes.
r -
Studenten geven première in de
j Schouwburg
Hoe het vroeger was...
heöen
DE JEUGD LEERT MUSICEREN
Bijna elk kind is muzikaal; Mét
is de kunst deze muzikaliteit
te ontwikkelen
Rhythme en melodie
Zaterdag IS October 1947
3
(Van een eigen verslaggever)
DRIE jaar geleden zwierf hij door Boedapest in een glim
mende leren jas: toentertijd internationaal de dracht der
fascisten in- burger, die hun smartelijk gemis aan een uniform
trachtten te verdoezelen: Karoly Szabo, 28 jaar, eigenaar
van een der grootste Hongaarse firma's in kantoormachines.
Een moderne Pimpernel, die met zijn intrigues tussen Duitse
en Hongaarse nazi's honderdduizend Joden het leven redde.
Hij is op het ogenblik in Nederland voor zaken: een kleine,
blonde man met een energiek gezicht en felle lichte ogen. Hij
spreekt zacht met korte zinnen. Hij is geen verteller. Hij beant
woordt alleen de vragen.
T N April 1944. hadden de Duitsers
x scherpe maatregelen tegen de Jo
den er door gedrukt bij de ultra
rechtse regering van Horthy, die wel
is waar sterk pro-Duits was, maar
niet in alle opzichten met het natio-
naal-socialisme sympathiseerde.
In de zomer van 1944 kwam de
sindsdien legendarisch geworden
Zweed Raoul Wallenberg
naar Boedapest. Een 32-jarige zaken
man, die vanwege zijn kennis van
Hongarije aan de Zweedse delegatie
werd verbonden, met een geheime
opdracht te redden wat er te redden
viel uit de Duitse gaskamers.
Wallenberg wees Horthy op het
feit, dat er 350.000 Hongaarse solda
ten als krijgsgevangenen in de Sov
jet-Unie verbleven en dat de Zweed
se regering hun belangen behartig
de. Het zou niet verstandig zijn, zich
de verontwaardiging van een rege
ring, die zo belangrijke diensten ver
richtte, op de hals te "halen, ter wille
van de verdelging van een kleine
groep Joden {van de 770.000 Joden in
Hongarije waren er toen nog 200.000
over)
Horthy begreep de wenk. Hij liet
Wallenberg ongemoeid en vertraag
de de uitvoering der Jodenmaatrege-
len, mede onder druk van de geluk
te invasie in Frankrijk, die zijn ge
loof aan een Duitse overwinning
aan het wankelen had gebracht.
Intussen toog Wallenberg aan het
werk. Hij gaf duizenden Zweedse
passen uit aan Hongaarse Joden.
Verscheidene malen achterhaalde hij
gastransporten op het nippertje aan
het station, en deelde beschermende
passen uit, zoveel hij kon. H{j kocht
grond en huizen, die hij exterritori
aal liet maken en verborg er honder
den onderduikers.
Zijn slapper wordende houding
kostte Horthy ten slotte zijn positie.
In October werd hij door de Duitsers
gevangen genomen.
„Horthy was een zwakke figuur.
Hij was bang voor de Duitsers, bang
voor 'dë Russen, Bang voor de 'Ame
rikanen, bang voor alles", zegt Szabo
van hem.
Nieuwe fase
Horthy werd opgevolgd door S.Z a-
Iassi, de leider van de Pijlkruisers
(de Hongaarse N.S.B.), wiens fana
tisme, volgens Szabo, aan het waan
zinnige grensde. Wallenberg, die tot
nu toe in dit half vrije, half bezette
land had kunnen intrigeren op al
lerlei gebied, stond nu voor een
muur. Zowel de Duitse als de Hon
gaarse autoriteiten waren hem nu
sterk vijandig gezind en wilden hem
WAT honger is hoef ik U niet
te vertellen. Daar weten Rot
terdammers van mee te praten. En
als wij er niet meer over praten, dan
zijn er nog in onze stad stenen die
spreken. U weet toch ook dat muur
vlak, waarvan de Zweedse vlag nog
niet helemaal is weggebleekt en de
geestdriftig gekalkte letters nog
niet geheel uitgewist: „Dank aan
het Zweedse Rode Kruis!" Als u er
langs fietst of tramt, denkt u dan
niet onwillekeurig aan dat prachti
ge witte hrood, dat daar letterlijk
uit de hemel kwam dalen, om
waB het n'et hoogste tijd? uw uit
gehongerde lichaam- te voeden?
De honger is een machtige vijand.
Omdat we hem nu weer driemaal
per dag op een afstand kunnen hou
den, zijn we geneigd hein te verge
ten of althans te onderschatten.
Maar hij heeft zÜn vijfde colonne op
onverwachte plaatsen in ons be
staan. Niet voor niets zeiden onze
vaderen al: wiens brood men eet,
diens woord men spreekt. Daarom
neemt de een het niet zo nauw met
de eerlijkheid: je moet toch aan je
gezin denken in deze dure tijd?
Daarom licht een ander de hand met
de gerechtigheid: of iemand daar
door onnodig en onschuldig lijdt, is
hem geen zorg, zolang hjj zelf maar
niets te kort komt. Hoe vaak wordt
er .,om den brode" gezwegen, uit
angst het baantje te verliezen en
zodoende zichzelf „het brood uit de
mond te stoten"?
Is iomand er toch naast komen te
staan, dan rest hem nog het genade
brood. Genadebrood is bitter, maar
honger bitterder. De Bijbel weet van
deze bitterheid, het Evangelie kent
deze honger. Lichamelijk: om ons
dagelijks brood leert Jezus ons bid
den. Geestelijk: zij, - die hongeren
naar gerechtigheid 'worden door
Jezus zalig gesproken, „want zij
zullen verzadigd worden". Ook met
brood. Ook uit de hemel neerge
daald. Niet dank zij het Zweedse
Rode Kruis daar zaten medelij
dende mensen achter neen, dank
zij het Reddend Christus-Kruis
daar zit de levende God achter. Om
dat Hij de honger kent van hunke
rende mensen en omdat Hy voor
goed verzadiging geven kan (lees
Johannes zes), daarom spreekt
Christus ook tot onze hedendaagse
hongerende zielen: ,,Ik ben het
Brood des Levens, wie tot Mij komt,
zal nimmermeer hongeren."
OBERMAN.
KAROLY SZABO,
moderne Pimpernel.
in niets meer toegeven.'Szalassi had
zich ten doel gesteld, zo snel moge
lijk alle resterende Joden op te rui-
r-"n. Er was een andere tactiek no
dig.
xoen kwam Szabo naar voren, die
tot dan toe in los verband met Wal
lenberg had samengewerkt.
Hij kreeg zijn kans in November
1944 toen S z a 1 a i door Szalasse werd
benoemd tot commandant van de
„Partszolgalat", de Hongaarse land
wacht. Deze Szalai was, volgens Sza
bo, een idealist. Voor de oorlog had
hij wegens nazi-activiteit anderhalf
jaar in de gevangenis gezeten.
Om deze reden benoemde Szalassi
hem tot comandant van zijn „Ord-
nungstruppen", zoals de Duitsers het
corps noemden.
Szabo had Szalai als jongen ge
kend bij de padvinderij. Hij ging
hem opzoeken en in een onder
houd achter gesloten deuren, dat
twee uur duurde, probeerde hij
zijn oude kameraad een inzicht te
geven in de onmenselijkheid van
de zaak, die hij diende, en de ge
volgen, die dit zou hebben. Szalai
vroeg 24 uur bedenktijd.
Toen Szabo de volgende dag te
rug kwam verklaarde Szalai zich
overtuigd. Hij trok de consequent
ties. Sinds dat ogenblik delete hij
Szabo in alle opzichten en gaf hem
alle medewerking. Hij is dan ook
na de bevrijding na drie maan
den preventieve hechtenis door
een Tribunaal vrijgesproken en
volledig gerehabiliteerd.
Nadat Szalai zich bereid had ver
klaard mee te werken, verdeelden
Wallenberg cn Szabo de "rollen op
nieuw. Wallenberg nam een open
lijke protesthouding aan cn verzette
zich langs officiële weg tegon zinloze
vernielingen en deportaties: daarbij
gcriiggesteund door de Zweedse re-
geving, de wereldopinie, en. vooral
door de dreigende opmars der ge
allieerden.
Szabo werd intussen onder de
naam Nagy door Szalai in alle hoge
kringen als fascist geïntroduceerd
Hij bouwde een relatie-apparaat op,
waardoor hij van te voren op de
hoogte was van alle deportatieplan
nen.
Szalai maakte hem ten slotte zijn
gevolgmachtigdc plaatsvervanger.
Hij kreeg hierdoor de beschikking
over alle politietroepen. Hü raakte
bevriend met tientallen nazipoten-
fcaatjes die over eikaars ruggen om
hoog probeerden te komen. In die
tijd werd hij „dc man met de leren
jas", de geheimzinnige machtige fi-
gur van wie niemand hst rechte
wist, maar in wie de mzimanncn de
„hoge" zagen, die invloed had op
hun promotiekansen. Hü hitste hen
tegen elkaar op, vergrootte de
chaos in het partij-apparaat.
Was er ergens een razia beraamd
door de partij politie, dan verscheen
Szabo op het laatste moment met een
afdeling van de (even fascistische)
staatspolitie en belette de actie. Vaak
stonden bij dergelijke gelegenheden
de groepen elkaar beconcurrerende
politie-mannen met handgranaten
en machinepistolen tegenover elkaar.
Dat zij zich op elkander zouden wer
pen, werd belet door de man in de
leren jas, die hun aller comman
dant was en tegelijk hun onder
grondse tegenstander, die ongewa
pend tussen hen in stond, met als
enige verdediging zijn zelfverzekerd
gezicht en het waas van geheimzin-
nighed, dat hem altijd omgaf.
Tegenover de hoge Duitse autori
teiten handhaafde hy zich door hen
er op te wijzen, dat deze al te open
lijke verdelging der Joden schade
deed aan de Duitse naam ep dat hij
bezig was met het uitwerken van
een plan, waardoor de Joden zonder
ruchtbaarheid zouden worden opge
ruimd. Men vertrouwde hem vol
komen.
kers dag en nacht in touw. 's Nachts
reden ze door de brandende straten:
ingrijpend waar zij maar konden:
een handjevol vastberaden mannen
in etn chaotische heksenketel, te
midden van een bevolking, die voor
80 procent pro-Du its was.
Zo naderde de 13e Januari, de dag
waarop de Duitse legerleiding via
haar geheime dienst het bericht ont
ving, dat de Russische genadestoot
in de loop van de volgende dagen
kon worden verwacht. Wallenberg,
die inzag, dat zijn werk achter de
Duitse linie ten einde was, nam af
scheid van Szabo en stak illegaal de
Donau over om zich bij de Russen te
voegen. Szabo bleef in Boeda. Hij
hoeft Wallenberg niet teruggezien.
Wallenberg is sindsdien spoorloos
verdwenen.
Pest was op dat ogenblik al gro
tendeels in handen der Russen. In
het resterende gedeelte lag het ghet
to, waarin 70.000 Joden waren „op
geslagen".
De Hongaarse nazi's, die hun hoofd
kwartier, evenals de Duitsers, in ho
tel Royal in Pest hadden, werkten
een plan uit, waarbij gedurende de
komende aftocht naar Boeda hel
ghetto, dat in de uitgestippelde lijn
van de terugtocht lag, met vlammen
werpers zou worden verwoest, zodat
de 70,000 Joden levend zouden ver
branden. Szabo hoorde van het plan
en speelde zijn laatste troeven uit.
Hij zocht de commanderende Duitse
Panzergeneraal Schmiedt Huber op
en ontpopte zich als tegenstander.
Hij dreigde de generaal met de strop
als oorlogsmisdadiger en werkte ten
slotte op zijn eergevoel.
De Pruisische officier gaf toe. Hij
liet de plannenmakende Hongaren
arresteren en nam het ghetto in be
scherming. Zowel de Duitse als de
Hongaarse nazi's waren ten prooi
aan een hysterische woede. Huber
beschermde Szabo niet. Zijn positie
werd kritiek. Bovendien werden
nieuwe acties tegen het ghetto be
raamd.
Toen bracht Szabo als laatste red
middel paniekgeruchten in omloop,
dat de oude Kettingbrug over de Do
nau, de laatste verbinding met Boe
da, over enkele uren opgeblazen zou
worden. Ook dit lukte. De kuipende
bende spatte uiteen en dacht alleen
nog maar aan een overhaaste vlucht.
Velen kwamen te laat, want door een
gril van het noodlot kreeg Szabo ge
lijk. Een uur later schoten de Russen
de brug aan stukken. Die nacht ruk
te het Rode Leger op en bevrijdde
de 70.000 Joden. Het was Szabo's
laatste coupe. Hij keerde terug tot
zijn firma in kantoormachines.
9 Waar is Wallenberg?
Als het gesprek op zijn oude strijd
makker Wallenberg komt, verstrakt
het gezicht van de kleine blonde
man en worden zijn woorden nog
spaarzamer. Waar is hij gebleven?
Szabo haalt zijn schouders op.
„Boedapest brandde.- Overal werd
geschoten. Overal lagen lijken. De
stad lag onder" kanonvuur. Misschien
De Noorse geleerde Birger
Rasmussen heeft ontdekt dat
jonge garnalen alle van het man
nelijk geslacht zijn, terwijl alle
volwassen gar nalen van he(
Vrouwelijk geslacht zijn, een bio.
logisch verschijnsel, tof heden
toe onbekend
De duw van de sexuete ge
daanteverandering dezer schaal
dieren varieert met de geogra-
phische breedte cn duurt D/y
jaar in de zuidelijke wal eren en
vier /aar in de omgeving van
Spitsbergen.
Om uitroeiing van deze dieren
te voorkomen, heeft Rasmussen
aangeraden geen garnalen meer
te vissen.
is hij ergens getroffen door een gra
naatscherf, of neergeschoten door
een Gestapoman. Misschien is hy ge
pakt toen hij de Donau overstak. Ik
heb hem niet meer gezien na de der
tiende Januari".
Dit is de oude Russische lezing. Er
zijn veel geruchten over zijn. ver
dwijning. In elk geval is hij"behou
den aan de Russische zijde van het
front aangekomen. Op 17 Januari is
uit Moskou officieel het bericht van
zijn aankomst naar Stockholm gete
legrafeerd. Zijn personeel heeft hem
drie dagen op zijn kantoor zien wer
ken. Hun lezing is. dat Wallenberg op
17 Januari is opgehaald door twee
Russische officieren en dat hij tot
zijn personeel heeft gezegd: „Ik weet
niet of ik eregast of gevangene ben,
maar in elk geval ga ik weg". Dan
is daar de getuigenis van een Oos
tenrijkse baron Maasburg, die uit
een Russische gevangenis ontsnapte
en verklaarde, daar met Wallenberg
in een cel te hebben gezeten, samen
met Barrat van de Secret Service,
generaal Koermanowitch, de leider
van de Oekrainers in de U.S.A., en
de Pool Dombrowski, het hoofd van
de inlichtingendienst van generaal
Anders. Een en ander wordt in ver
band gebracht met een verzetsbewe
ging tegen de Sovjet-Russische in
vloed op de Balkan,
„Daar weet ik niets van", zegt
Szabo.
„Zijn familie schijnt er zeker van
te zijn, dat hij nog leeft en dreigt
met publicatie van zekere inlichtin
gen, als men hem niet vrij laat".
„Ik ben bi) zijn familie geweest.
Ik kon hen echter niet meer vertel
len, dan hoe bet hem gegaan is tot
de 13e Januari".
„Bent u ais Wallenbergs mede
werker verhoord door de Russen in
verband met zyn verdwijning?"
„Eenmaal onofficieel. Ik kon hen
echter niets vertellen".
„Was Wallenberg anti-Russisch?"
„Daar had hij geen reden voor".
„Is u iets bellend van anti-Russi
sche intriges uit die tijd?"
„Wij hadden geen tijd om ergens
op te letten", zegt Szabo. „Wij had
den onze handen overvol met de Jo
den"
(Ingezonden mededeling
JA, in 1937 zaten we
nog midden in de
goeie, ouwe tijd. De
tijd, waarin je voor een
riks een paar spik
splinternieuwe schoe
nen kon kopen of een
prima kamgaren cos-
tuuin voor vijfentwin
tig pop. Toen kon je
als 't er weer eens
aan zat, je vrouw ver
rassen m.et een nieuw
japonnetje, voor de
somma van vier gulden
negentig. Dat was dan
een juweeltje van cou
pe en pasvorm en „van
een stofje mevrouw,
onverslijtbaar!" Die
kwalificatie „onver
slijtbaar" was wel eens
een beetje overdreven.
Maar toch ging zo'n
japonnetje een aardig
tijdje mee. Heden ten
dage nog fungeert in
nog niet eens punten „waarborgd" en een
bij te geven of uren- prijzen, om te gillen!
lang in de rij staan. Een zuiver wollen
sportcostuum van
Tien jaar geleden Amerikaans model
was de concurrentie in voor zestien harde gul-
de kleding-industrie zo cl ens: als 't een beetje
groot, dat een bekende wilde, kreeg je er nog
iirma, die altijd een een horloge bij cadeau,
eenheidsprijs van 44 Met zo'n pakkie was ,1e
gulden had aangehou- nota-bene vijf zomers
den, costuums en jas- 't heertje!
In diezelfde magazij
nen, waar je vroeger
tot de vaste klanten
behoorde, kun je van
daag de dag vier keer
(of veertig keer, dat
blijft hetzelfde) komen
vragen, of er nog iets
werkelijk goeds is aan-
V-— S gekomen. Dezelfde ver-
koper, die-je tien jaar
t„.J alifr£Ünate geleden blakend van
LlJL dessins voor jjVer een öoZ1jn kreuk-
37 gulden ging verko- ^ije colbertjes liet
pen. Daar waren de aanpassen, vertelt
Medio October
1937
Daar waren de (i
heren fler schepping „5 nos aitjTeven be.
Rode leger marcheert
Ondertussen naderden de troepen
van Malinowski de stad in snel tem
po. Met Kerstmis 1944 stond het Ro
de Leger aan de Donau en lag de
stad onder zwaar artillerievuur.
Reeds was het lagere Pest voor een
deel bevrijd, terwijl in het hogere
Boeda aan de andere oever van de
Donau de Duitsers lagen genesteld
en zich met hand en tand verdedig
den. In het partij-apparaat was een
volslagen anarchie uitgebroken en
tot waanzin opgezweepte nazi's voer
den individueel of in groepjes acties
uit tegen de resterende Joden. Elke
nacht werden er tientallen uit de
huizen gesleept. Zij kregen een nek
schot en werden in de met ijsschot-
sen bedekte Donau geworpen.
ïn deze bewogen dagen waren
w allenberg, Szabo en hun medewer-
wat
kochten
die het doen konden!
vroeger een allerliefste
imitatie-bontjas voor.
En dan hoefden ze er
een enkel huisgezin het dan nog: betrekkelijk lecfd'maarl^Pr/en li"i-
overschot van zo'n ja- duur m^e uit. De h£'el Se tïck
pon als stofdoek. otoIp m.ipflziïncn w«- d,e,i5le 0p zf1!?
v.„„i 4 4. grote magazijnen wa- ziCht, dat er niet an-
waar haal je tegen- ren veel goedkoper. ders js dan wat er aail
woordig een dergelijk Die verdrongen elkaar de rekken hfegt
koopje? Twintig gul- als het ware van de Kamgarennee
den is al het minste advertentiepagina's der w-" verwachten wél
wn+ uitlegt. Daar dagbladen met hun ge- Z%r win'
de vrouwen, weldige reclames voor neer weet ik niet. Win-
costuums, regen- en ter jassen? Bat wordt
winterjassen. „Vorm- Wel èrg moeilijk dit
vastheid gegaran- jaar. We krijgen erg
deerd „Kwaliteit ge- weinig. Maar komt u
nog eens horên!"
Wie zo'n bezoek heeft
afgelegd, gaat moede
loos naar huis, haalt
zijn duffel anno 1940
tevoorschijn en vraagt
z'n vrouw, de kale
kraag te schuieren en
de mouwen en. zakken
maar weer eens door
te stoppen.
Oh, „goeie,ouwe
tijd"
b£?,nn?n met Dinsdag a.s. zal onder het
hoofd „Tien Jaar geleden" geregeld het belang
rijkste nieuws te vinden zün uit de najaars
dagen van 1937. De berichten nit die tijd, de
verhoudingen tussen de volkeren en de om-
stanuigbeöen waaronder wij Nederlanders in die
dagen leefden zullen ongetwijfeld aanleiding
geven tot het treffen van Interessante vergelij
kingen. WIJ bevelen deze nieuwe rubriek gaarne
in de aandacht van onze lezers aan.
LS sluitstuk van de Oldenbamevelt-herdenking zullen Rotterdamse
studenten Dinsdag 28 October in de Schouwburg een opvoering geven
van het toneelstuk „Tragedy of Sir John van Olden Barnavelt", in het
Nederlands vertaald door prof. A. J. Barnouw.
Rotterdamse studenten, d.w.z.
dat deze premiere voor Nederland
onder auspiciën staat van de Rot
terdamse Studenten Toneelvereni
ging, de subvereniging van het Rot
terdams Studenten Gezelschap, dat
in de toneelsector van het plaatse
lijke studentenleven de toon aan
geeft (men herinnert zich de Von
del- en Erasinusherdenkingen) en
dat ook voor deze gelegenheid het
leeuwendeel der spelers levert.
Bovendien is de toneeluitvoermg
tevens een onderdeel van de dies-
viering van het Gezelschap.
Zeer gewaardeerde medewerking
verlenen ook de katholieke tonelis
ten van „Sanctus Laurentius" en
enige vrouwelijke studenten, die de
in dit stuk aan haar sexe schaars
toebedeelde rollen plus één travesti
vervullen.
Het Studenten Corps, dat in be
ginsel meedeed en o.a, de Maurits-
vertolker leverde, heeft het, op de
licate overwegingen, waar hier
niet nader in getreden behoeft te
•orden, inmiddels wenselijk ge
acht zich terug te trekken uit deze
pan-studentikoze manifestatie. Vol
ledigheidshalve zjj vermeld, dat één
van zijn leden, de heer F. J, de
Jong het koor zal leiden, dat met
een lied uit Valerius' Gedenck-
clanck op de voorstelling zal pre
luderen.
Gerard Waar is do regisseur van
dit stuk, waaraan 50 acteurs mee
werken; de décors, die enige pro
blemen stelden, aangezien het stuk
ondanks danige besnoeiing twintig
taferelen telt, zyn vervaardigd
door Wim Wissing,
Originele keuze
Het is o.i. een gelukkige gedach-
geweest van de organisatoren
volgens hen louter trouvaille om
voor de herdenking van de grote
staatsman dit Engolse stuk fc kie
zen en niet de Palamedes van Von
del, die Van Oldenbarnevelt immers
zag als „de Vermoorde Onnosel-
heyd", of Verwey's treurspel „Jo-
han van Oldenbarnevelt", in 1937
door de Leidse Indologen geïntro
duceerd. waarin het conflict boven
het persoonlijke uit wordt geheven
en afgerekend wordt met een voor
bije periode, maar dat ondanks de
schone taal niet voldoende toneel
kwaliteiten bezit.
Uit de toelichting die de heer
Waar op de vertoning 'gegeven
heeft, blijkt dat het Engelse stuk
in Augustus 1619, dus amper drie
maanden na de onthoofding, door
de Londense Players met groot
succes werd gespeeld.
Het stuk heeft de actualiteit van
een reportage en alleen uit cultuur
historisch oogpunt biedt het daar
door tal van aantrekkelijkheden,
hoewel men er op bedacht moet
zijn, dat met de historische volg
orde der gebeurtenissen wel eens
een. Joop je wordt genomen.
Pas in 1833 werd het stuk her
ontdekt en met enig voorbehoud
heeft men twee tijdgenoten van
Shakespeare. John Fletcher
Philip Massinger als de auteurs
aangewezen.
EEN gelukkige keuze schre
ven wij want hier wordt ge
broken met een tamelyk diep ge
wortelde traditie om bij de herden
king van een grote figuur uit
natuurlijk heel bonafide en prijse
lijke verering slechts de loftrom
petten te laten schallen. Hetgeen
verdovend en vermoeiend werkt en
vaak tengevolge heeft, dat het
beeld van de herdachte vertekend
TüïNKALENDER
MAANDAG 20 OCTOBER. Een
aardig kamerplantje is de Nertcrp
depressa, ook wel. genaamd Kraal-
mos. Deze. laatste naam is ontleend
aan de talrijke oranjekleurige
vruchtjes, die veel op kraaltjes ge
lijkenBet plantje werd indertijd uit
Zuid-Amerika ingevoerd. Eet heeft
zeer kleine blaadjes en groenachtige
bloempjeswaaruit in de zomer de
gekleurde besjes ontstaan, die het-
wel enige maanden blijven sier en-
Om te voorkomen dat de fijne blaad
jes gaan smetten, dient men het wa
ter op een schoteltje onder de pot
toe.
Tijdens de bloei is het ook van
belang, dat het lovei' droog blijft
De plant vraagt een plek in het vol
le licht, doch niet in de felle zon-
De Nerfera kan worden vermeer
derd door de oude planten in^ het
voorjaar te splitsen.
Johan van Oldenbarnevelt
en vervalst wordt, om wille van dc
eer, die men hem of haar zo rijke
lijk heeft willen tonen.
Geen sfecthere dienst kan
zulk een onwaarachtige her
denking haar voorwerp bewij
zen en het is dus uitermate
verheugend, dat men in deze
viering ook een ander geluid
heeft willen laten horen, dat
van het schrijvers-duo uit het
land, dat na de episode-Leices
ter allerminst aan de zijde van
de raadpensionaris stond.
Echter het zijn buitenlanders, die
hun visie geven, bovendien Engel
sen: zij konden afstand nemen van
de felle conflicten en hoewel zij niet
kunnen geloven in dc onschuld van
de grote man en hem tekenen als
een grijsaard, die hoogmoedig en
eerzuchtig niemand naast zich kan
velen en de kracht van zijn factie
onderschattend, MauTits de hand
schoen toewerpt, blijft ook de En
gelse Oldenbarnevelt een man van
uitzonderlijk formaat, die onder de
moeilijkste omstandigheden zijn
land' onschatbare diensten heeft
bewezen.
De Engelse schrijvers hebben het
zuiver menselijke in de vinnige
strijd onderkend en zo ontbreken
ook niet enige kluchtige (haast
Shakespcareaanse) momenten in
dit spel, waarin Maurits en de
landsadvocaat niet zijn de drijvers
van de noodlottige tweespalt, maar
de gedrevenen.
Bedsermoen
Zo verschillend als het mensdom
des daags handelt, wandelt, praat,
eet, werkt, luiert, wél- en misdoet,
zo verschillend legt het zich ter
ruste.
Het is niet zo eenvoudig te weten
te komen hoe iemand zich gedraagt
van het ogenblik af dat hy zijn.
slaapvertrek betreedt, tot het mo
ment waarop hij onder zei! gaat,
maar enkele algemene methoden
van slapen gaan zijn in de loop der
eeuwen bekend geworden. Ik zal er
een paar noemen. Zie maar of de
uwe erby is en zo met, meld me
dan eens hoe u het flikt, want ik
leer graag.
Daar heb je dan in de eerste
plaats de lui die met veel omslag
maken. Haastig werpen zij hun bo-
venkleren op een stoel, draaien het
licht uit, schieten hun bed in. trek
ken de dekens over het hoofd en
vijf minuten later liggen ze al te
zagen.
Dan heb je mensen die er een
hele ceremonie van maken. Behoed
zaam komen ze de slaapkamer bin
nen. kijken onder het bed en in de
kasten en als zich daar geen ban
diet of insluiper bevindt, kleden ze
zich met zorg uit en geven alles
een vaste plaats. De schoenen moe
ten beslist op een bepaalde manier
onder de stoel staan, de broek op
gevouwen liggen met de omslagen
naar links, elk sttikie kleding moet
hangen of hggen zoals gisteren en
altijd en als ze eenmaal in bed lig
gen. gaan ze nog eens even na of
alles naar de vaste regelen ge
schied is. Bij twijfel komen ze er
nog even uit ter controle. Het kus
sen moet op een bepaalde wijze op
geschud worden en pas als aan al
deze verplichtingen voldaan is sla
pen zij verlicht in.
Hele volksstammen slapen niet
in voor ze een stukje gelezen heb
ben in bed. Met de makkelijke
maffers en de omslachtige broe
ders van daareven overigens een
volkomen onschuldig volkje, dat
een hartelijk „Goe nacht" ver
dient.
Maar dan heb je ook nog dat
levensgevaarlijke stelletje men-
sdien dames, zowel als mannen
die, als een ter dood veroordeel
de, afscheid neemt van de dag met
de laatste sigaret. Als die lui een
maal lekker tussen de lakens lig
gen moéten ze nog even een paar
trekjes doen. Deze lieden moest de
Politierechter eigenlyk voorwaar
delijk veroordelen met een levens
lange proeftijd, want voor dat ge
spuis kun je gerust als de dood
zijn en ik geloof geheel in de geest
der Brandwaarborgmaatschappijen
te spreken als ik een ernstig woord
van waarschuwing laat horen te
gen deze praktijken.
Al nachten lang doe ik geen oog
meer dicht uit vrees voor herha
ling van wat zich laatst bij mü
thuis afspeelde in de nacht, toen
onze vrijwillige 1 huisbrandweer
moest uitrukken om de dekens te
doven en het bed te blussen, door
een mtjner dienaren in de hens ge
zet met een brandende sigaret,
waarmede de schat in slaap ge
vallen was.
DESIDERUS
Vele paedagoglsche wegen kunnen worden ingeslagen om de jeugd
een muzikale ontwikkeling en liefde tot de toonkunst by te brepgea.
Jan de Boer, muziekleraar o.a. aan de Montessori-schoo! en Lyceum,
en het Vossius Gymnasium te Amsterdam, houdt in verschillende steden
bezingen over het muziekonderwys op inrichtingen van middelbaar en
voorbereidend onderwijs. Hoewel zijn methode van muziekonderricht
geven in zeer vele opzichten afwijkt van bijvoorbeeld de Gehrels-metho-
de is hetgeen hij ons aangaande dit vak heeft te zeggen, zeer belangr'y'k.
melodietjes ten gehore gebracht.
Geleidelijk wordt dan ook het no
tenschrift ontwikkeld, de letterna
men der noten (c, d, e, etc. worden
geleerd tegelijkertijd met de zang
namen (do, ré, mi, enz.) volgens de
Latijnse methode.
Rhythme en melodie. Aan deze
twee oer-elementen der muziek
moet de grootste aandacht besteed
worden. Het tikken van rhythmi-
schc figuren, eerst eenvoudig, daar
na van lieverlede gecompliceerder,
waarbij dan spoedig gebruik wordt
gemaakt van slaginstrumenten als
amboerïjn, kleine trom, triangel,
castangnctten, tamtam .en bekken;
het ontwikkelen van het melodi
sche element, begint met enige to
nen, geleidelijk uitgebreider om zo
langzaam en zeker het gestelde
doel, n.l. het verdiept bole ven en liet
beter leren onderscheiden wat er in
de muziek gebeurt als we ons later
even in de volheid van de gfotero
en gecompliceerdere kunstwerken.
Op gramofoonplaten heeft De
Boer melodische werkstukjes van
leerlingen laten opnemen en daaruit
blijkt o.a., dat dc melodie steeds
vordt opgebouwd uit twee aan-
vangsmogclilkheden, die elkaar
aanvullena, het recitatief
(rondom een reciteer toon nieuwe
tonen vinden en vastleggen)b. dc
roep van eenvoudige in het gehoor
liggende intervallen uit (bijv. van
het signaal) over vijf tonen. Zo
komt de jeugd vanzelf tot het vin
den van mooie melodieën van een
rjjke verscheidenheid zowel in rhyth
misch als medolisch opzicht. Rhyth-
mische en melodische activiteit grij
pen a.h.w. in elkaar en reeds over
S. L- drie en vier tonen werden fraaie
JOHrv VAN SA/St L £/Vé3 O
wonen?" Ik zei dit maar, zonder veel hoop op een
bevestigend antwoord. Het antwoord was dan ook
niet bevestigend; het was nog vreemder. „Dat",
zei graaf Paul, „dat zijn we al voorbij".
„Voorbij?"
„Ja, morgen moeten we een stukje terugrijden.
als een welvarend Hollands dorp gezien; met
coöperatieve methodes zoals die in Denemarken
zulke goede resultaten hadden afgeworpen.
En nu was iemand ons vóór geweest. Dat vond
ik niet prettig. Wie weet precies de scheiding tus-
sen zijn eigen trots en het medegevoel voor andc-
Maak je maar geen zorg, we komen er wel, al is ren-
t-i. i„Welkom in El Progreso. Het gelooft slechts in
wat het met eigen handen maakt".
Het stond op een prachtig, met houtsnijwerk ver
sierd bord aan het begin van het dorp,
„Dat dateert van vier jaar geleden", mompelde
graaf Paul. We reden het dorp binnen. Een bord-
het langs een omweg. Neen, hel dorp waar ik het
nu over heb is El Progreso, het model-dorp".
„Bestaat zoiets dan al?" Ik voelde mij bijna te-
Het gevolg is dat het voor een ander lijkt leurgesteld; alsof iemand ons plan had gekaapt,
alsof hij spreekt met iemand, die zo uit de 17e Want sinds enige dagen was dat het belangrijkste
eeuw in de moderne tijd is geplaatst. Dus wist ik onderwerp van onze gesprekken geweest. Wij
nooit of graaf Paul lachte om mij, of om een van zou"en de. Indianen helpen! Voor mij was het iets je wees de weg naar de Calle de Trabajo, naar
myn uitdrukkingen. Het was zoiets, als wanneer nieuws, dit idee, iets geweldigs. Geen revoluties bet theater en de school en naar de coöperatieve
je opeens met een scheepsjongen van Michiel de meer; maar een werkelijke 'omwenteling. De
Hnyter zou kunnen spreken. We moesten soms peones zouden weer vrij worden en hun eigen
allebei lachen.
„Wat is er nu weer?" vroeg ik.
„Dat je een imitatie van graaf Paul wil wor
den. WSt een idee!"
„Is dat dan zo gek?"
t. heett er nu *ets aan een namaak graaf
Paul? Neen, een gewone Jonska lijkt me veel be
ter. Je moet jezelf vinden, nino".
Jezelf vinden? Hoe deed je dat? „Wilt U me
daarin helpen, graaf Paul?"
land bezitten. Hun eigen land daar ging het
immers om! Zo kon men de peon in zijn eigen
waarde herstellen. „De aarde behoort aan hem
die haar met zijn handen bewerkt"zo luidde
het begin van de anonieme gedichten van dit
land. Voor graaf Paul was het reeds een uitge
maakte zaak: pas nu begreep ik ook dat zijn hele
winkel.
Aan beide kanten van de Avanida de Ia Pro-
duccion stonden keurige huisjes, rij aan rij, een
tuintje er vóór, een tuintje er achter, keurige
raampjes, cn o wonder, electrisch licht. Niet dat
ik het licht ergens zag branden; maar de kabels
op keurige palen waren aanwezig. Doch dit mo
del-dorp, dat wel kon wedijveren met het mooi
ste ihodel-dorp van Amerika of Europa, was ver-
nl->n nm v «AT, „7:,, SIO mooci-aorp van nmerma WJ. Xviuopa, was ver-
P i_ ^en half millioen afhandig laten Er was seen mens in de rechte straten te
te maken was eeboren uit -uan Tn- Jaien- Reen mui» m U,L 'LUIie
te maken was geboren uit de ellende van de In
diaan, die als slaaf op de hacienda werkt. Mede
lijden, geen hebzucht, was de vader van graaf
Paul's plajj geweest. Nu, nadat wij veilig waren
Zeker. Dat doe ik trouwens al. Dat is ongeveer ontkomen, leek het mij vanzelfsprekend dat het
t enige, waarvoor je me dankbaar mag zijn", verwerkelijkt zou worden. Natuurlijk: het geld
het enige, waarvoor je me dankbaar mag zijn", verwerkelijkt zou worden. Natuurlijk: het geld
Wij waren weer van de hoofdweg afgegaan en 20U voor een groot doel worden aangewend. Moe
volgden een soms bijna onherkenbaar pad door k°n het anders? Graaf Paul was een bijzonder
een rotsachtige vlakte. Het was nog vroeg in de Diens geen gewone oplichter; ik vertelde mij
morgen, maar de paarden en wij waren al met 7eR 'k altijd wel geweten had. Een prae-
zweet en stof bedekt. „Zullen we niet even rbs- idealist dat vond ik hem.
ten?" vroeg ik. Maar nu: wat was dit model-dorp? Ik dacht dat
„Dadelijk komen we in het dorp". wij in dit opzicht de pioniers zouden zijn. Ik had
„Welk dorp, graaf Paul? Waar uw vrienden allerlei plannen; had in mijn verbeelding zoiets
zien; onkruid groeide in de tuintjes en de muizen
spoelden in de keurige huisjes. De verf begon ook
al te schilferen van de planken. Hol klonken de
hoefslagen, van onze paarden.
Aan het eind van het dorp vonden we de „be
waker". Hij woonde in een adobe-klei-hut. zon
der ramen, zonder electrisch licht, zonder badka
mer; maar hot was heerlijk koel binnen en op de
aarden vloer, alleen door matten bedekt, speel
den kinderen en huisdieren en bovendien al &at
in Mexico voor huisdier doorgaat; geit en schaap
cn varken en kip..,.
(Wordt vervolgd.)
Wat zegt muziek het kind?
Het zou in dit verband te ver
voeren 0111 nader in te gaan op de
muzikaliteit van het kind. Een feit
is het echter, dat er slechts in en
kele gevallen sprake is van a-muzi-
kaliteit. Het grootste gedeelte der
mensheid is, zii het dan met grote
en gradule verschillen, muziekge
voelig.
Op de vraag: „Wat zegt muziek
het kind?" antwoordde de heer De
Boer met een treffend citaat van
Van Schendel over Shakespeare:
„Dc liefde voor Shakespeare,
in wie haar eenmaal gevoelde
groeit tot een. hartstocht met
de jaren, In den beginne, als
knaap, zaagt zt1 één der stuk
ken op het toneel, één der don
kerste bijgeval, Hamlet. Dan
kocht gij een boekje om het te
lezen, in het Hollands of Duits,
want Engels verstondt gil in
die tfjd nog niet, de betovering
der verzen ving U, en het was
met de zorg voor het school
werk gedaan. De spelers vergat
gü, de zin der woorden begreept
gii niet, maar uw verbeelding
stond in gloed gelijk een nach
telijk land onder de rode hemel,
maar de eeuwige stroom der
schoonheid bruiste en murmel
de wapr gij luistetdet zonder te
zien. Toen reeds kendet gii hen)
zoals hij waarachtig Is."
Men leze, aldus Dc Boer voor
Shakespeare slechts Beethoven en.
vervolgt dan; „Wie zal zeggen,
waarom vele vijftien, zestien- of
zcventlen-iarigen steeds "weer vra
gen naar de „Appassionata" of een
ballade van Chopin? Ook zonder
beschouwingen over „Sonatenvorm
of studie van „de romantiek?"
Uit de aard der zaak heb ik
slechts enige punten uit de metho
de van deze serieus-werkende pae-
dagoog naar voren kunnen brengen.
Zii. die hieromtrent meer willen we
ten zij met warmte zHn bij J. B.
Wolters uitgegeven boek „De mu
ziekles op Gymnasium. Lyceum en
H.B.S. aanbevolen.
Herman van Born.
NEDERLANDSE ECONOMISCHE
HOGESCHOOL
Geslaagd voor het doctocaal exa
men in de economische wetenschap-
,pcn de heer M. D. Pennekamp te
Rotterdam. Geslaagd voor het can-
didaatsexamen in de economische
wetenschappen de heren H. J. IJdo
en Th. M. J, Post. beiden te Rijs
wijk, M. dc Jager te Rotterdam en
P. H. Werner te Schiedam.
