Hugo de Groot zat te
op...een aardstraal
componeren
Door oordeelsvorming zich
zelf overbodig maken
Hokus-Pokus in de film
FAUST in een oude boerderij
Van het Concertgebouw via de
bioscoop naar de studio
VERKOOPSTERS
Drie plannen om de Noordzee met
de Zwarte Zee te verbinden
J. Daniskas cum laude gepromoveerd
^Zaterdag 3 Juli 1948
(Van onze verslaggever)
ALS wij' door de achtertuin van het perceel Laarderweg 216 in Hil
versum de weg gevonden hebben naar de „hut" van Hugo de Groot,
is de dirigent juist bezig zyn piano te vertillen. Hugo de Groot houdt
niet van visile als hij aan het werk is, vandaar dat hy al vóór de oorlog
een houten tuinhuis liet bouwen, waarin hij zich van de buitenwereld
kon afscheiden. Maar wij treffen het, want wjj kunnen met de jas
nog aan een handje helpen, het zware instrument een nieuwe plaats
te gevend
Als opa kan men het ook
druk hebben
„Ik zat daar net op een aard
straal", vertelt de gastheer,
terwijl hü zich het voorhoofd
afwist. „Ik heb er wel nooit
iets van gemerkt, maar van
middag is hier een wichelroe
deloper geweest. Die zei, dat
mijn pianokruk midden in een
kwade bundel stond. x
„Nee, van de grote Hugo de
Groot uit de boekenkist ben ik
geen familie, voor zover ik weet.
We hebben wel eens geprobeerd
het uit te zoeken, maar we kwa
men niet verder dan 1750. W%
shutters op een naamgenoot, die
driehonderd gulden schuldig bleek
te zijn aan een of andere magis
traat. Onder aan het briefje van de
gemeente-secretaris, die het had
uitgevorst stond: „De kosten dezes
Voor tien uren onderzoek bedragen
zever, tien gulden vyfüg."
Ik heb die onkosten betaald en
mijn nieuwsgierigheid verder be
dwongen. Stel je voor, dat ze me
nog voor die driehonderd pop had
den laten opdraaien ook. Ën wie
weet, wat er nog meer uit de bus
was gekomen. Nog een sigaret?
Ja, ik heb het nog al druk. Diri
geren, componeren, mijn plichten
als grootvader nakomen. Zeker, ik
ben al opa. Kyk eens, wat een
schat van een babyi"
Er komen foto's voor de dag. die
de persfotograaf Hugo de Groot Jr.
van Huug, de kleinzoon, maakte,
„En myn dochter mag ik ook
niet verwaarlozen."
Terecht vindt grootvader Hugo
zijn dochter, de 28-jarige Else van
Epen-De Groot, die een paar hui
zen verderop woont, een bijzonder
knappe meid.
„Chemisch analyste was ze", ver
telt hij met vadertrots. „Op zekere
dag legt ze de reageerbuizen op
zij en slaat aan het componeren.
En U weet 't, het gaat haar
goed af. Het stroomt opdrachten
voor film- en hoorspelmuziek.
Voor een groot openluchtspel in
Nijmegen moet ze ook de muziek
schrijven."
„U maakte zelf ook veel illustra
tieve muziek?
„Ja, heel veel, ook voor films
en hoorspelen. Maar het dirigeren
van concerten bleef hoofdzaak
Voor me."
„Wat is Uw mening over de mu
zikale smaak van het grote pu
bliek?"
Smaken verschillen
DIE is natuurlijk erg uit
eenlopend. Al aan het
begin van mijn radio-loopbaan
was het mijn ideaal, de luiste
raars goede muziek te leren
beluisteren en ze de schoon
heid er van te leren genieten.
In myn jeugdig enthousiasme
liep ik echter te hard van sta
pel. Ik bracht nl. iedere week
een half uur eerste uitvoerin
gen van hedendaagse werken.
De reactie bleef niet uit. Ik had
In myn ijver vergeten, dat ik te
genover een enorm groot publiek
was komen te staan, waarvan een
groot deel voor het eerst met or
kestwerken kennis maakte. Wel
kreeg ik veel bijval van muztek-
vrienden, maar duizenden geest
driftige brieven (de radio was toen
nog een nieuwtje) kwamen er pas
als ik een populair, voor iedereen
begrijpelijk programma had ge
speeld. Daarbij kwam de concur
rentiestrijd van omroepverenigin
gen, die allen hun best deden om
het de luisteraar zo veel mogelijk
naar de zin te maken. Zo lang er
nog leden te winnen waren, was er
geen tijd voor zulke dirigenten-
idealen.
Wat je doet, doet het goed!
Zo kreeg ik, onder de druk van
deze omstandigheden, mijn eerste
les: Geef het publiek eerst, wat het
Weer een Duitse
PEN-groep
Op het P.EN.-congres, onlangs te
Kopenhagen gehouden, heeft men
besloten, zonder toestemming de
stichting van een Duitse sectie van
de PJJ.N -club goed te vinden. Thans
zijn de eerste twintig leden bekend
geworden; professor Hermann Fried-
mann heeft de lijst samengesteld en
peter de Mendelssohn, die al dm
jaar Brits contróle-pfficier in West-
Duitsland is, heeft zich persoonlijk
garant gesteld voor de integriteit van
de twintig; slechts tegen twee aer
voorgestelden rezen bezwaren, nl.
tegen Ernst "Wïechert, die inmiddels
In Zwitserland is gaan wonen, en
tegen Rudolf Alexander Schroder,
die bij de Nederlandse sectie van de
P.E.N.-club geen genade kon vinden.
Het volgende P.E.N.-congres wordt
in Venetie gehouden; dan kan men
volgens professor Hermann. Friea-
mann, die voorzitter is van de Duit
se letterkundigen in ballingschap, ae
volgende vertegenwoordigers van oe
zuivere zijde der Dpitse letterkunde
aantreffen: Kaestner, Becher. Anna
Seghers, Eulenberg, Tralow, Birken-
feld, Penzoldt, Schneider-Schelde,
Schneider, -Weissenbom, Ludwig
Renn, Flivier, Kasack, Langgaesser,
H. H. Jahn, Eggebrecht, Dolf Stern
berger, "Wiegler, "Wolff en het ere
lid Fnedmarm.
Deze nieuwe Duitse P,E.N-groep
heeft zich verplicht geen auteur op
te nemen, die, hoe ook, tijdens het
Hitler-regiem van de bezetting en
de oorlog heeft doorgewerkt met in
achtneming van de Nazi-wensen en
Nazi-wet ten.
Het zyn de Franse schrijvers Ave-
line en Vercors de man van „De
stilte der Zee" die de voorwaar
den voor de weder-aanvaarding voor
een Duitse F.EN.-groep hebben uit
gewerkt.
van je verwacht. Dan zal het daar
na ook willen luisteren als je zelf
iets te zeggen hebt.
Ik remde dus mijn tempo en
geestdrift, maar verioor het ideaal
niet uit het oog. Ongemerkt wer
den de luisteraars naar een beter
niveau in de muziekprogramma's
gebracht. En by alle concessies
bleef ik strijden voor deze gedach
te: Als je het publiek eenvoudige
muziek geeft die het begrijpt, doe
het dan in zo volmaakt mogelijke
uitvoering!
Het zou mijn grootste belo
ning zyn, als ik later, wan
neer Ik er eens mee zou op
houden, de zekerheid zou mo
gen hebben dat ook ik er iets
toe heb bijgedragen, dat een
groot deel van de radio-luis
teraars muziek heeft leren ge
nieten. Nu al constateer ik
vaak uit hartelijke en dankba
re brieven, dat mijn moeite
niet helemaal tevergeefs is ge
weest!
Bijna drie uur duurt ons bezoek
aan deze radio-man. die een hij
zonder onderhoudend causeur blijkt
te zijn. Hij spreekt veel over rau- j
ziek, politiek, zyn kinderen, zy i
verregende vacantie aan zee, de
bomen in de tuin. maar over zich
zelf heel weinig. Als het tijd wordt
gerpent te aanvaarden in Cinéma
Royal te Amsterdam. Hier vierde hy
gedurende zeven jaren in de tijd
van de stomme film-triomfen als
film-illustrator. Werd in 3928 mu
zikaal adviseur van de VARA en
trad een jaar later m dienst van deze
omroepvereniging.
De Groot dirigeerde alle typen van
radio-orkesten in alle genres van
het repertoire. Componeerde muziek
bij balloze hoorspelen en radio-re
vues, Was ook op filmgebied zeer
actief als componist. In totaal hon
derd filmcomposities dirigeerde hy
o a -in de studio's te Wenen (TobisJ,
Londen (Metro-Goldwin), Amster
dam (Cinétone), Den Haag (Film-
stad en Profilti) en Haarlem CMulti-
film). De Groot werd in de oorlog
uit de omroep ontslagen wegens
principiële weigering; na de bevrij
ding was hij muzikaal leider van de
Wereldomroep, doch hy verliet deze
functie om zich geheel aan orkest
directie en compositie te kunnen
wijden Hij is thans gastdïrigent bij
de omroepverenigingen en muzikaal
directeur ener muziek-uitgeverij,"
De feiten vindt men m het boekje.
Maar de mens Hugo de Groot leert
men eerst kennen in een gfesprek m
zyn „hut" en.... uit zyn weergave
van de muziek.
om op te stappen, weren wij eigen
lijk nog mets van zijn loopbaan als
dirigent.
„Wat doet het er toe", vindt
Hugo de Groot. „Het was toch ge
zellig zo? En als U nog iets weten
wilt, hier is een boekje over mu
ziek en muzikanten. Zoek maar bij
de G„ daar is wel wat te vinden."
Allround musicus
IJ ND ER de letter G vinden we ia-
derdaad de naam De Groot,
Hugo:
„Werd 1897 te 's-Hertogenbosch
geboren, studeerde aan dg stedelyke
muziekschool viool, trompet en piano
en componeerde reeds jong voor het
Bossche stedelijke orkest, waarvan
hy enige jaren deel uitmaakte. Slaag
de op ISjjarige leeftijd met lhffelyke
vermelding voor het examen viool-
onderwyzer van de Ned. Toonkunst
ver. Op zijn. 20ste werd hij ca proef
spel gekozen als violist in het con
certgebouw-orkest. Zoekend naar
zelfstandig werken, verliet hij dit na
drie jaar om als dirigent een enga-
Advertentie I M.
Voor spoedige indiensttreding
kunnen geplaatst worden:
IN DIVERSE AFDELINGEN,
1 ersoonlijke aanmeldingen
vanaf Maandag a.s. tussen
10—12 uur:
MATHENESSERLAAN 31.
I. n. r.: Claude Ratns, Anne Baxter en Paul Munt
De taak van de dagbladencritiek
BIJ de aanvang van mijn werk
zaamheden als schrijver van
Satan verloor"
Lutusca
Satan verloor...
Met betaamde karakterspelers als Paul
Munt en Claude Halos en een knap
regisseur, die Archie Mayo ongetwijfeld
is. heeft men nochtans van het verhaal
„Angel on my shoulder" lSatan ver
loor) maar een zeer matig boeiende film
weten te maken.
De ietwat bizarre en niet erg originele
geschiedenis verhaalt van een uit de hel
ontkomen gangster, die door Satan zelf
naar de aarde geleid wordt om bezit
te gaan nemen van het lichaam van een
brave rechter-politicus, een sprekend op
de boet gelijkend man Men wordt dan
beleefd verzocht te willen geloven in
de gemoedszujvering van de boef, als
hij de verloofde van de rechter, nu
automatisch de zijne geworden, gaat be
minnen Dat is dan de ernstige hoot in
deze grappig bedoelde film. waarin Muni
de gangster speelt, een. rol die hem maar
ten dele, ligt Het spreekt van zelf dat
men aan het spel van Ralns en Mum,
als altijd, wel genoegen kan beleven
Victoria, Harmonie
Als het moederhart
spreekt
Naast het voortreffelijke spel van
Olivia de Havilland in deze füm, is
zü het in meer negatieve zin het
hier en daar wel zeer zwakke scenario
het meest opvallende Want dit werd
Ook Zwitserland heeft
een project
Het Brusselse blad „Het Volk"
maakt melding van besprekingen,
welke de burgemeester van Ant
werpen te Dinz en Wenen heeft ge
voerd met betrekking tot de plan
nen voor een Ryn-Mam-Donauka-
naal, dat de Noordzee en de Zwar-
HIER IS HILVERSUMt „V luistert
naar een concert, det gegeven
wordt door het omroep-orkest on
der leiding van Hugo de Graat",
Men ziet op de foto slechts een
deel van het zeventig man sterke
orkest. Geheel reeftfs de concert
meester Willy Busch.
te Zee met elkaar zou moeten ver
binden.
Hiertoe zou een kanaal van 170
km. lengte tussen de Donau en de
Main (tussen Mainz en Regens-
burg) gegraven moeten worden,
een werk dat acht jaar zou duren,
50.000 arbeiders werk zou ver
schaffen en waarvan de kosten op
\Vz milliard Mark worden ge
raamd.
Volgens „Het Velk" zijn de plan
nen voor deze verbinding reeds in
kannen en kruiken. Tezelfdertijd
komt het Zwitserse blad „Strom
und See" met een lang artikel over
de verbinding NoordzeeZwarte
Zee, waarbij sprake is van zelfs
drie plannen.
In Zwitserland zou men graag
een verbinding zien van Basel, via
de te kanaliseren Boven-Rijn naar
bet Badenmeer, dat door een ke
rnei met de Donau bjj Ulm zou
lyinnen worden verbonden.
Voorts maakt het blad gewag van
een bestaand blad, de Neckar van
Heilbronn tot Plochingen te kana
liseren en door te trekken tot de
Donau bij Ulm.
Welke van de drie genoemde
plannen tenslotte zal worden uit
gevoerd, moet worden afgewacht,
maar aangenomen mag worden,
dat Zwitserland zyn belangen bij
een Basei-Donauverbinding met
l#nd en tand zal verdedigen.
NIEUWE ROTTERDAMSE
SCHAAKVERENIGING
Maandagavond werd in de Nieu
we Rotterdamse Schaakvereniging
de laatste party van de bekerwed
strijd gespeeld tussen mr J. H.
Landwehr en A. M. Broer. Deze
werd door Broer gewonnen. Hier-
doorkomt de beker voor de derde
maal voor een jaar in het bezit van
de heer A. M Broer.
In Zaltbommel vertelt men nog
heden ten dage het verhaal van de
wonderlijke geleerde, die zijn zie!
verkocht in ruil voor de hoogste
geneugten ter aarde. Deze Faust
zou op het kasteel „De Stomp" bij
Waardenburg onder Zaltbommel
geleefd hebben. Er zijn aanwijzm-
n E vriendelijke conducteur van de blauwewaarschuwt, wanneer Ben, dat Goethe door deze oer-
-LX u moet uitstappen. ^Het ruikt naar hooi en bloeiende vlier daar in Faust geïnspireerd is. Het Is be-
het vredige land tussen Voorburg en Voorschoten. Men wandelt een kend, dat een reizende poppenspe-
dichtomgroeid, romantisch laantje af, recht op de Vliet aan, waar een ler van het verhaal op de Bosse
tjalk traag door de weilanden schuift. Het paadje buigt naar links en kermis speelde en hiermee langs de
Cia van Boort's poppen spelenden
Bommelse legende
Ryn trok, Duitsland in. Goethe zou
deze speler gezien hebben; merk-
tnera staat op het erf van een oude boerderij. Klimrozen omranken de
serre-deur, waar men aanbelt.
Als de kleine gastvrouw opendoet, zijn toe even vergeten7 wat ons wssrdig is ook dat hij zyn Faust
naar hier voerde. Cia van Boort heeft wél een fijne neus gehad, toen oorspronkelijk als poppenspel heeft
ze in deze vriendelijke omgeving haar poppentheater begon. «opwreven kh «in
AT was tien jaar geleden, ze Meer dan 250 poppen telt haar
had zich in laten schrijven Arsenaal en het repertoire is uitge- -
de Haagse Academie voor breid. Voor de kinderen: Hans en bre"2t een Nederlandse Faust, zo-
geschreven, hoewel hij nooit in die
vorm uitgevoerd is.
Hoe het ook zij, Cia van Boort
aan
Beeldende Kunst. Ze was de wijde Grietje, Repelsteeltje, Sneeuwwitje, als ze die uit kronieken en uit de
verten van het polderland rond Tafeltje-dek-je, het Vrouwtje van volksmond heeft opgetekend en de
Zaltbommel gewend, te lang om in Stavoren. Voor ouderen: de Blinde ,fri„__fo7u_- w.
een grote stad te kunnen wonen. Koning (naar een sprookje van Ida voorstelling, die wy ervan bijwoon-
En daarom is ze zo blij, dat ze Heyennans), Impromptu (Liszt in °en in haar boerderij, was een zeer
deze boerderij onder Voorschoten Holland), de Wraak van de Gou-« aantrekkelyke geschiedenis met
heeft gevonden.
Op de plavuizen vloer vao
gezellig ingerichte kamer staan Kustermans.
kannen met kleurige veldboeketten
en in ons gesprek komt telkens
weer die liefde voor de natuur
vernante Amoralt en Cunegonde vele en aardigs décors, fraaie pop-
de en de Vlaamse senaten Peerke pe„ en de mueiek van Berlins.
Binnenkort is de première te
n„ verwachten van de versroman
Op het ogenblik is er een serie Floris ende Blancefloor: een soort
Een Nederlandse Faust
naar boven, die een onmisbare zeer interessante voorstellingen, nl. poppendeclamatorium, waarvoor
llQBT* Vüttflt TC V0J1 0511 Iv Of. clsö FfiUSt, mir—nlv 1
voorwaarde voor haar kunst is.
Als ieder ander meisje kreeg ook
Cia, toen ze nog klein was, poppen.
Ze speelde ermee, maar al gauw
werden 't hele voorstellingen. In
het Bosse Casino trad ze wel op en
na een cello-studie, die door een
ongeval opgegeven moest worden,
vatte ze de oude liefhebberij weer
op. Op de Haagse Academie be
kwaamde za zich verder in boetse
ren en beeldhouwen.
Middelerwijl is de melk voor de
koffie al twee maal aangebrand,
want als Cia over haar zeif-geboet-
seerde en gecostumeerde lievelin
gen komt te spreken, vergeet ze
alles om zich heen. Steeds weer
duikt ze andere poppen uit kisten
op, duivels, wijzen, boeren, vor
sten en als we opmerken, dat we
hun haar zo natuurlijk vinden, ver
telt ze dat ze daar haar eigen lok
ken voor gebruikt.
speciale muziek is geschreven.
geschreven door Charles Brackett, de
man die met Billy Wilder het
draaiboek schreef voor „The lost u-eek
end".
Nu heeft de „toevalligheid" van twe
gebracht „de waslijn tusEen twee
grafzerken", werd eens opgemerkt en
in dit licht bézien ia ..To each lus own"
door een zekere beperking stellig geen
mislukking Het valt tenslotte niet mee,
een dergelijk gegeven aannemelijk te
maken, maar van iemand, die op zo'n
overtuigende wijze de gemoedstoestand
van de alcoholist «Wórvoelde. had njen
toch mevr verwacht dan enkele opge
legde toevalligheden, waar wat meer
oorspronkelijkheid, noem het vinding
rijkheid. wonderen had gedaan
Regie en camerawerk zijn zeer ver
antwoord en Olivia de Havilland heeft
haar belangrijke rol goed aangevoeld
Arena
De vrouw, die terug
kwam
Bij deze film zou men eigenlijk drie
minuten voor het einde moeien weg
gaan, om de herinnering te kunnen, be
waren aan een goede, spannende, mygte-
rlefilm met een heerlijk griezelig vraag
teken. Is het werkelijk zo onmogelijk
dat een vrouw, die 300 jaar terug
wegens (vermeende?) hekserij de vuur
dood moest sterven, zich reïncarneert in
een jonge knappe. 20e eeuwse. dat deze
een geheimzinnige en verderfelijke in
vloed gaat uitoefenen op haar omgeving,
ze sterk, dat haar medeburgers haar
voer een heks gaan aanzien' Natuurlijk
is dat onmogelijk, er zjjn zo veel din
gen tussen hel en aarde, die een mens
niet kan begrijpen en dan i het toeval'
Toch, deze fjlm van Walter Colmes
weet die oude legende zo suggestief in
moderne sfeer over te zetten, dat men
graag enige uren aan de dagelijkse
werkelijkheden wil twijfelen
Nancy Kelly is soms beklemmend in
haar zelfstrijd tegen de niet te stuiten
identificatie met het wezen, dat drie
eeuwen her door eén van haar voor
raderen tot de brandstapel veroordeeld
werd En de tTeemde suggestie wordt
opgebouwd naar een climax, die zeker
niet oninteressant lijkt Maar een Ame
rikaanse film kan het daarmee niet
doen. Een oplossing voor al deze raad
selen is vereist, een goede, verstandige,
solide, alles opklarende oplossing
En die wordt dan gevonden aan het
eind; in het lijk van een oude. dwaze
vrouw, die het heksenverhaal ook kende
en zich daarin ingeleefd had Deze
vondst verklaart nu gelukkig alles en
het bedreigde huwelijk kan zonder bin
der doorgaan.'
Dat zyn de drie minuten, waarvoor
we hierboven waarschuwden, want ze
bederven nu Juist alles, wat deze film
aantrekkelijk maakte
Capitol
De vliegende Tijgers
Zolang de koene vliegers van het
Amerikaanse vrljwilligerspsfcader in
China zich by hun beroep houden
want dèt was toch deze strijd tegen de
Jappen, die raison van 8 neer
geschoten worden zolang ze met hun
vliegende haaien" de meest adembene
mende (en knap gefilmde) stunts ver
dichten en tegen een 4-10 voudige over
macht de fraaiste staaltjes van moed en
koelbloedigheid weggeven zolang is
het wel in orde met deze film en men
knkt er zelfs geboeid naar
Maar zodra ze weer op de aarde staan,
normale mensen worden, met neigingen,
en meningen en tirades, dan doet de
verveling haar intrede en een knappe
verpleegster wier positie nooit geheel
duidelijk wordt maakt 't alleen nog
maar erger
Het Chinese landschap en zijn bewo
ners zijn op de beproefde, naïeve manier
voorgesteld, ongeveer in dezelfde stijl,
als Rotterdammers rich aanmeten, wan
neer ze bami gaan eten n Katendrecht
Als oorlogsdocument heeft deze film
met John Wayne en Anna Lee nauwelijks
waarde, sportieve heroïek is er te kust
en te keur.
In de maand Juni bedroeg het aantal
bezoekers aan het museum en de bi
bliotheek van het Instituut voor
Scheepvaart en Luchtvaart 1757 Er
werden ai3 boeken uitgeleend, terwijl
128 inlichtingen zijn verstrekt.
de letterkundig® kroniek in dit
dagblad is het misschien niet on
dienstig, te trachten mijzelf en de
lezer er rekenschap van te geven,
wat in het algemeen de taak van
de tegenwoordige dagbladcrxtiek
behoort te zijn.
De gemiddelde lezer is iemand,
die in de litteratuur niet of weinig
georiënteerd is en die zijn weg
zoekt bij de keuze van lectuur in
de beperkte tijd, die hem gemeen
lijk tot lezen beschikbaar blijft. De
critiek bestaat om die lezer te die
nen. Maar zij bestaat ook, om de
belangen van de letterkundige
kunst te behartigen. Niet altijd
gaan deze twee behoeften evenwij
dig. Een enkele maal komen ze
zelfs met elkaar in strijd, Nooi
mag de critièk de hoogste maatst"
der letterkundige waarde ter zijde
leggen om alleen maar een zekere
categorie van lezers tot gids voor
amusement en ontspanning te die
nen. Nooit ook mag in de criticus
de moralist of propagandist de
waardeschatter van litteratuur on
derdrukken, onderwerpen of tot
slaafsheid tyranniseren.
De laak van de tegenwoordige daiS-
hladcnllek is enigszins anders dan
vroeger In de eerste plaats is door de
papierschaarste de beschikbare ruimte
winger In een krant zal de heden
daagse beoordelaar dus minder met
aanhalingen, met technische voorbeel
den kunnen werken; hU zal daarom
minder ontledend, meer samenvattend
moeten rijn Zijn uiisDtaken wordert
dus apodlctlseher, minder met motie
ven, argumenten en vergelijkend be
wijsmateriaal omkleed Er verschijnen
op het ogenblik veel minder boeken
dan, bijvoorbeeld een jesr geleden
Maar nog altijd veel te veel, dsn dat
het voor de gewone liefhebber van boe
ken mogelijk zou zijn. zich een eigen
oordeel te vormun bij de keuze van
zijn lectuur. De cr'tiek zonder als de
boekverkoper belanghebbende te zijn,
komt hem daarbij te hulp Haar taak
Is het in laatste fnstantie, hem tot de
vorming van dat eigen oordeel op de
duur od te leiden en aldus zichzelf
overbodig te maken
Maar litteratuurerittek moet verge
lijkende litteratuur critiek zijn, anders
Letterkundige Kroniek
door
Victor E. van Vriesland
Is zij waardeloos Een klein taal- en
cultuurgebied als het onze is literair
veelal bestemd tot transito-verkeer En
al Is door onze devlezenposiüe het m
ons land sinds de bevrijding verkrijg
bare aantal buitenlandse boeken uiter
mate beperkt, toch heeft het, derhalve
vaak zin, ook dan litteraire werken uit
den vreemde te bespreken wanneer ze
voorlopig ten onzent niet of slechts
zeer moeilijk te krijgen zijn Zou ten
gevolge der in voer-moeilijkheden de
critiek een werkwijze volgen, waar
door de belangstelling 1n de buiten
landse litteraturen op grote schaal af
neemt, dan zou dat de lezer en dus in
direct ook onze eigen Nederlandse let
terkunde. die altijd geestelijk een rui
me opnemingscapaciteit heeft gehad
zonder dat dit san haar eigen-aardig
nationaal karakter afbreuk deed,
berekenbare schade berokkenen.
Volk en litteratuur
j N vroegere tijden, minder gediffe-
1 rentieerd maar misschien gelukkiger,
bestond er onder de mensen één enkele
wereldbeschouwing. De litteratuur was
een onderdeel van het leven en daar
van als zodanig weinig onderscheiden;
zij kwam tot stand van een volheid,
een overdaad uit. Zij was niet, zoals
ln moderner tijden en ook tegenwoor
dig, een toevoeging aan het leven, ont
staan uit de behoefte een tekort aan
te vullen. Een kunstenaar was een
middelaar tusaen het persoonlijk leven
en de gemeenschap, welke overigens
dicht bijeen lagen De Griekse trage
dies werden opgevoerd In vertoningen,
die In wezen volksfeesten waren, waar
aan ieder burger deeinam In de Mid
deleeuwen werden gedichten gemaakt
die, mondeling of schriftelijk, anoniem
werden verspreid. Bijna niemand In
teresseerde zich voor de dichters; want
hïin stem was de stem van allen en
wat zf) deden had een ander ook kun
nen doen.
De Renaissance bracht voor het eerst
daarin een kentering. De cultuur bood
geen eenheid meer maar viel uiteen;
zij kreeg in verhoogde mate de ken
merken van de individu en ook wel van
het nationale. Die ontwikkelingsgang
zette zich steeds verder voort en bracht
een toenemende neiging tot speciali
satie mee. De negentiende eeuw onder
scheidde zich, na het rationalisme der
achttiende, door het positivisme (Com-
te), het pessimisme (Schopenhauer) en
in de litteratuur het naturalisme De
kunst om de kunst en de individueelste
emotie werden de nieuwe leuzen.
Geen wonder* de voorafgaande ro
mantiek immers, met haar vitaal In
stinctleven, haar spanningen, haar sim
plistische driften en vooropgezette
ideeèn vroeg, technisch gezien, een
rechtlijnig eenvoudig, op ideeën ge
richt en dus organisch gebruikt taal
vermogen. Het realisme daarentegen,
met al zijn voor-, bij- en navexsehljnse-
3en, moet het beeld van het waarge-
nomene weergeven ln de allereerste
plaats. Het niet door ideeën of span
ningen vereenvoudigde, psychologische
af plastische werkelijkheidsbeeld nu i8,
zo niet chaotisch, dan toch uitent veel-
vormftig gecompliceerd en vegt du» ook
litter air-technisch een veel gecompli
ceerder uitdrukkingswijze. Vandaar de
paradox, dat de naturalistische uit
beelding van het volk een kunstmatig-
artlstleke litteraire schrijftrant mede-
oracht Letteren en gemeenschap gin
gen voortdurend verder uiteen. Deze
scheiding duurt ook thans nog voort.
Volk en cultuur blijven van elkander
vervreemd en sinds de beide wereld
oorlogen kan men de klove tussen lit
teratuur «n wereld zien al* een vol
dongen feit.
Voorlichtend!,
leidend,
onafhankelijk
TEGEN deze tot onvruchtbaarheid en
zelfs waanzin doemende toestand
kwam van drié zijden reactie. Ten eer
ste van de kant van het publiek. Ten
tweede uit de letterkunde zelf Ten
derde van de zijde der critiek. De ge
wone lezer staat tegenover litteratuur,
die van hem ls vervreemd. Onderwijs,
radio, boekenweek-propaganda-zijn alle
belangrijke pogingen tot overbrugging,
die echter niet geheel toereikend zijn,
want nog nooit kon*enlge cultuurpoli
tiek de wezensrichting der cultuur es
sentieel wijzigen Vooral voor de dag-
biadentiek echter Jigt hier een belang
rijke taak. want zij moet, naar mijn
mening, niet zozeer helpen populari
seren dan wel helpen verklaren en
daardoor aanvaarden Zij ls rüet de aan
prijzende en toeterende vreem delingen-
gids bij de rondvaart door Amsterdam*
grachten, maar de kunsthistorisch des
kundige van de rondleidingen voor ihu-
seumbezoek.
De taek van de dagbladerltiek is te-
gelyk objectief en subjectief. Immer*,
zy is ten eerste het geven van voor
lichting. ten tv.eede het geven van lei
ding. Als voorlichting zjjn boekbespre
kingen verslagen van journalisten, die
bericht geven over hetgeen er in boe
ken 'staat, feiten betreffende de schrij
ver enz.'Dit is echter slechts uitgangs
punt, geen wezen van de critiek Dat
wezen is de, uiteraard subjectieve, lei
ding. Deze subjectiviteit atelt 'hoge
eisen, van zelfbeheersing en eerlijkheid.
De courant is niet de plaats waar ia
polemische vorm, anders dan bij uit
zondering, de critiek tot uiting dient
te komen. Maar het eigen standpunt
moet duidelijk zijn, ten einde het
eigen inzicht over te dragen Het i* de
voorwaarde der oordeelvelling Het
werk van elke schrijver bevat let*,
zegt Paul Valéry, dat lk niet geschre
ven zou hebben
Onafhankelijkheid in de eerste plast*
ts voor critiek nodig. Een recensent
moet evenzeer tegen zijn eigen belan
gen (bfj uitgevers) als tegen de publieké
opinie in durven schrijven, en zonder
rekening te houden met persoonlijk#
sj mpathieèn en antipathieën. Men moet
als recensent, litterair gesproken, geen
vrienden en geen vijanden er op na
houden. Men. moet nooit bang rijn om
auteurs te kwetsen Indien hun. boek
Gisteren is aan de RijJcsuniversi*
teit te Utrecht cum laude gepromo
veerd de heer John Daniskas, di
recteur van het Rotterdams Toon-
kun Conservatorium, op het proef
schrift.* Grondslagen voor de Ana-
tytische vormleer der Muziek.
De promotor, prof. dr Smyers,
noemde deze dissertatie, op welker
betekenis wij in deze kolommen nog
nader hopen, terug te komen, van
zeer groot belang voor de muziek
wetenschap.
Na de promotie hebben velen van
de geboden gelegenheid gebruik ge
maakt de jonge doctor geluk te
wensen. Namens de leraren van het
Toonkunst Conservatorium bood
mevrouw Suze Luger, dr Daniskas
een boekwerk aan in de vorm van
een facsimilé van de Schedelsehe
Weitkromk anno 1488.
Voorts kwamen vele telegrafische
gelukwensen binnen en werden na
mens de leerlingen der school fraaie
bloemen, aangeboden.
Dr. Faust ontmoet dc schone Margaretha en wint haar hart
STEUNT ONS STREVEN ZEILDE
MET GOEDE WIND
De Rotterdamse vereniging voor
i blindenzorg „Steunt ons streven"
heeft, naar uit het jaarverslag bhjkt,
met gunstige resultaten gewerkt.
I Alle poster, van inkomsten vertoon
den een prachtige sty ging, zodat
nan diverse ondersteuningen 300
i gulden méér kon worden uitgekeerd
dan vorig jaar. Dit was alleen mo
gelijk door het vele werk, dat door
de propagandisten is verricht, Zy
hebben gewerkt met opoffering van
nachtrust en huiselijkheid en voor
hen is een woord van lof zeer zeker
op de goede plaats.
De enorm uitgebreide lflst van
prijswinnaars van de prijsvraag
„Help Indlë nu!"' van de stichting
Nederland helpt Indiö ligt te onzen
burelc, Schiedamaegmgel 42 ter in
zage. De winnaars van de hoofd
prijzen zijn: 1000,- J. G. P. Steen-
kamp, Den Haag; f 500.- B. R de
Vries, Utrecht; 250.- W. G. de
Wall Rotterdam: radio H. Hoogen-
kam-^ Den Haag: stofzuiger H. A.
Blarcjiiière, Heerenveen.
De prfrzen zullen aan de winnaars
worden toegezonden. Corresponden
tie over de oplossing kan niet ge
voerd .worden.
merkt Bezit de dagbladcritiek boven
genoemde eigenschappen niet, dan it
zij eer schadelijk dan nuttig Natuur
lijk kan men slechts eisen, dat naar dit
alles wordt gestreefd, niet dat het
steeds wordt bereikt. Maar de neiging
moet aanwezig zijn.
Sociale achtergronden
Duurzaamheid der
beschaving
EEN dagbladcritiek moet bevattelijk
blijven en mag geen essay wor
den Zil wordt meestal in snel tempo
geschreven Men kan vrezen, dat hier
uit oppervlakkigheid zou kunnen voort
vloeien. Maar de goede zijde van dl#
snelle werkwijze bij het dagbladwezen
fs, dat bet verband met de grote litte
raire stromingen tegen de achtergrond
van het gehele Ojcts- en cultuurbeeld
beier in het oog gehouden kan wor
den, doordat men zich niet in uitvoeri
ger analyses op één object doodkijkt
Wel ontstaat zo het gevaar, ln alge
meenheden te vervallen, maar aan
dacht voor de vormtechniek kan daar
bij een tegenwicht vormen.
Een goede critiek geeft een cultuur
analyse in a nutshell Want de criticu*
moet enigszins op de hoogte zijn net de
maatschappelijke en geestelijke stro
mingen, die aan het ontstaan van be
paalde litteraire richtingen ten grond
slag liggen. Hoe zou hij anders haar
werkelijke betekenis onderkennen? IS
zijn gezichtskring beperkt, zijn geest te
bekrompen gespecialiseerd, dan. deugt
hij niet voor zijn taak. Wie alleen
scheikunde begrijpt, begrijpt ook geen
scheikunde
De invloed op de verkoop, het let
van een boek, uitgeoefend door de
boekaankondigingen ln de dagbladen i*
groter dan men gemeenlijk aanneemt
De recensent draagt mede de zware ver
antwoordelijkheid voor de kansen van
de jonge schrijvers. En ook voor de
smaak van brede kringen van het pu
bliek. Wapneer hjj in hoge mate zich
zelf zal zijn, zal hij een vaste kern
van lezers om zich kunnen vormen die
vertrouwen Jn. hem stellen, Zonder dat
vertrouwen ls de criticus voor zijn le
zers van geen enkel nut. Dit vertrou
wen zal hem zijn gezag geven en In
vloed verlenen aan zijn. werk.
Er wordt wel eens gevraagd: waarom
worden slechte boeken eigenlijk be
sproken? Is het niet beter, zich tot de
goéde te bespreken? Dat critiek allen
opbouwend zou moeten, zijn ls echter
een gedachteloze frase Za zou dan
elke didactische waarde verliezen, Ock
negatieve critieken missen haar uit
werking niet Een boek lezen behoort
meer te zijn dan een ontspaunng al*
zwemmen of vissen, en een negatieve
critiek kan «en machtig wapen zijn |n
dc strijd tegen minderwaardige boe
kenproductie, dus ten voordele van da
lezer.
De positieve critiek, anderzijds, heeft
niet tot taak achter de successen van
de dag aan te draven. Een verkeerd ge
richte publieke opinie zal, wanneer zy
een vastberaden en werkelijk leiding
gevende critiek tegenover zich vindt,
op de duur en voor een groot deel haar
houding herzien Het is de taak van de
dagbladcritiek om ook in de2e tijd van
toenemende spanningen het geestesle
ven te bewaren en zijn verdere ont
plooiing te bevorderen tn die sfeer van
onaanrancbare continuïteit en vrijheid,
die steeds tot het wezen der Westers#,
der Europese en der wereldcivilisatl#
heeft behoord,
Muzikale plannen van
sqeiëteit „Harmonie*'
tn het a.e. winterseizoen zullen,
voor de sociëteit „Harmonie" op de
navolgende data avondconcerten
gegeven worden in de Rotterdamse
schouwburg door het orkest van 't
Concertgebouw te Amsterdam.
Zaterdag: 11 September, dirigent
Ed. van Beinum; Woensdag1 27 Oc
tober, dirigent H. Jordans; Dinsdag
18 Januari 1949, dirigent Hans
Kimüler; Dinsdag 22 Maart, diri
gent Brich Kleiber, Solisten zullen
nader worden bekend gemaakt.
Het ligt in de bedoeling der so
ciëteit „Harmonie", oc Zaterdag
middag* de 31e September, een po
pulair concert te doen geven, even
eens in de schouwburg en onder
leiding- van de dirigent Ed. van Bei
num, zulks naar aanleiding* van de
gewichtige gebeurtenissen in ons
vorstenhuis in September.
4