Vreugdevuren voor een gelukki
Oranjehuis in Nederland
HUIS TEN BOSCH: kostelijke erfeni^
In de kerk schaarde ons volk zich rond bruidspaar
Bewogen Historie
van een geliefd
vorstenpaar
ORANJEZAAL:
mausoleum in Barok
„Koninklijk Lust-Huys int Bosch
V!'
-
Blij herdenken
(Van een onzer redacteuren)'
.TTET feest begon eigenlijk op.de dag,' dat een kleine licht-grijze two-seater voorreed bij
het paleis .Noordeinde 8 September 1936. Duizenden hebben er uren staan wach
ten om een glimp op te vangen van Neerlands prinses, die haar verloofde kwam voorstellen.
Eh feest is 't die daarop volgende weken en maanden gebleven als een reactie op het ge
luk, dat kwam na de rouw, die Oranje trof door de dood van Koningin-Moeder Emma en
Prins-Gemaal Hendrik, datzelfde jaar. Daags na de verloving hing Nederland aan zijn radio-
luidsprekers: de Koningin, sprak en de Prinses en ook haar verloofde... in het Neder
lands! En het werden glorievolle weken voor het jonge paar, dat op zijn tochten door Neder
land overal met enthousiasme ingehaald werd.
geluk gingen heimelijk rond door
heel het nog bezette land..
T-JeT kruis, dat ons al te zwaar
1 woog, werd afgenomen, de
kiacbt der bezetters werd gebro
ken en hun macht verpletterd. Ne
derland werd met moeite en veel
offers bevrijd. Een door zorgen
verouderde maar nog energieke
Koningin schreed de grens over:
13 Maart 1945. Op 3 Mei volgde
prinses Juliana en cp 2 Augustus
keerde ook het hele prinselijke
gezin weer op vaderlandse bodem,
voor het eerst sinds 12 Mei 1940.
De bevrijdingsroes luwde en de
ontnuchtering volgde. In de bezet
tingstijd gekoesterde idealen kwa
men niet tot verwezenlijking. De
koers naar een constructieve en
voortvarende opbouw van een
nieuwe maatschappij bleek moei
lijk en de hecht gewaande eenheid
van het Nederlandse volk verbrok
kelde, Soms kreeg zij weer leven
in het contact met de Oranjes: op
18 Februari 1947 werd het vierde
prinsesje geboren, Marijke. Enige
maanden later nam prinses Juliana
als regentes de taak van haar ko
ninklijke moeder over, die na en
kel© perioden van gedwongen rust
besloot onmiddellijk na de herden
king van haar gouden koningschap
afstand te doen van de troon ten
behoeve van Juliana. Op 4 Sep
tember 1948 verkondigde zij op het
bordes van het Paleis op de Dam
het besluit, dat haar dochter tot
vorstin maakte en twee dngen la
ter in de Nieuwe Kerk werd ko
ningin Juliana plechtig ingehul
digd, zwoer zjj de eed van trouw
en sprak in nederigheid en een
voud het woord waarmee zij het
Nederlandse volk Dauw aan zich
verbond: „Wie ben ik, dat ik dit
deen mag?"
KONINGIN is zij nu, maar bij
haar inhuldiging zei zij óók en
in de eerste plaats moeder te zijn.
De zware regeringstaak laat haar
weinig tijd voor het huiselijk le
ven-onder-ons. Maar op Soestdijk
woont toch een gezin, waarvan rie
ouders elke kans aangrijpen zich
aan hun kinderen te wijden: soms
is het een gewoon kinderfeest, dan
weer een vacantie op Texel of een
zeiltocht op dc Friese meren en
vooral de hoogtijdagen: verjaarda
gen en kerstmis, die tot feesten
worden in het familieleven. Dat is
de kracht van het koninklijke ge
zin, waarvoor vandaag twaalf en
een half jaar geleden de band ge
legd werd voor God, staat en volk.
Dat is vooral ook kracht van
Juliana^ die Koningin weet te
zijn en" tevens en vooral in een
voud mens is.
PEINS BERNHARD werd voor
de wet Nederlander en op 19
December betrad hij het Haagse
stadhuis met zijn: bruid voor dé
ondertrouw, 's Avonds ontstak hij
een vreugdevuur op het Juliana
van Stolberg-monument., dat ne-;
gen jaar later onbeschadigd uit'de
puinen na het Bezuidenhout-bom-
bardement oprees Twee dagen
voor Kerstmis 1936 werd Prins
Eernhard op het Malieveld als of
ficier van het Nederlandse Leger
beëdigd. En alom steeg de feest
vreugde snel naar het hoogtepunt.
Dé wereld buiten degrenzen
troonsafstand van de Engelse ko
ning, wrijving tussen Frankrijk en
Turkije, Duitsland dat koloniën
eiste, de kwestie Dantzig en het
Spaanse drama met de tragische
strijd om Madrid eiste veel aan
dacht op. Maar daarbij ging aller
belangstelling in Nederland naar de
kostelijke geschenken, die uit alle
delen der wereld gezonden werden,
en naar de vorstelijke gasten die
naar de koninklijke bruiloft kwa
men.
TWEE monden en twee harten
spraken het „Ja" tweemaal
op 7 Januari 1937. Voor Den
Jfaag's burgemeester De Monchy,
die het huwelijk voltrok en in de
Haagse Jacobskerk voor de grijze
dominé "Weiter, die het inzegende.
En het Nederlandse volk was er
getuige van. Onder de strakke
vrieshemel wachtten duizenden op
het passeren van de bruidstoet en
aan de luidsprekers volgden hon
derdduizenden de gang van het
bruidspaar met ontroering, In de
oude, hoge kerkruimte en in heel
Nederland klonken de woorden
van de predikant, professor Ob~
bïnk: „Ieder huis heeft zijn kruis
en ook uw huis zal zijn kruis wel
krijgen. Of het ons zwaar, valt of
licht, of wij eronder bezwijken dan
%vel liet met vreugde dragen, hangt
niet af van de zwaarte van dat
kruis, maar "van de kracht van
degeén, die het draagt."
HEN en vijftig saluutschoten
klonken over Nederland op de
31ste Jan. van 1938; een prinsesje
is geboren én haar naam wordt Bea
trix, de Gelukbrengende. De in
tense vreugde waarmee Nederland
het wiegje in Soestdijk omgaf, ver
somberde door de steeds toenemen
de internationale spanningen. Oor
logsdreiging, wapengekletter in
de verte en conferenties met ver
raderlijke schijnaccoorden. Nog
eenmaal klonken weer een en vijf
tig saluutschoten: op 5 Augustus
1939 werd het tweede Oranjeprin-
sesje geboren en haar naam werd
een bede: Irene, Vrede.
WEINIG later viel de grote duis
ternis in: oorlog, bezetting,
ontreehting, rechtsverkrachting,
massamoord, plundering, vernieti
ging van materiële en geestelijke
waardenIn Engeland leed de
Koningin het lijden van haar volk.
Prinses Juliana met haar dochter
tjes was een ballinge in Canada.-
Prins Bernhard voegde zich voor
korte tijd bij zijn gezin, zijn arbeid
in het belang der geallieerde oor
logvoering riep hem echter weer
naar Engeland terug. In het don
kerste der tijden gloeide een licht
op, fluisterend deed het gerucht
dc ronde, dat een sterkende zeker
heid werd: op 19 Januari 1943
kwam bet prinsesje- Margriet ter
wereld. En de fotoeopieën die ge-
tuigden van dit niéuwe Oranje-
(Van onze speciale verslaggever)
|- ANG GELEDEN moet hier Amalia van. Solms hebben zat-
1 j ten treuren over „Moy Heintgen" En van de wanden zag
dan zijn beeltenis op haar neermeer dan levensgrote schilde
ringen onder een hoge koepel. Door de vensters en wijd-open-
geslagen deuren golfde net als nu het licht binnen en
zette het bruin, rood, oranje en goud in warme gloed. En hier
zat dan de staatsierijke weduwe te peinzen bij de allegorische
schilderingen, die alle wanden vulden en verhalen van de glorie
volle daden van haa£ gestorven gemaal, Frederik Hendrik.
Hem ter nagedachtenis liet zij het majesteitelijke koepelgebouw
in het Haagse Bos de Sael van Orange bouwen als een
indrukwekkend mausoleum voor zijn roemrucht stadhouder
schap.
0OK AMALIA is vervaagd, tot
geschiedenis. Maar de Oranje
zaal is er nog als een kostelijke er
fenis met haar koepel en haar
weelderige, barokke wanden. Con-
stantijn Huyghens, 's prinsen secre
taris, Jacob van Campen, de bou
wer van 't Amsterdamse raadhuis,
dat tot paleis zou wordenden Pie-
ter Post, bouwmeester van het
Mauritshuis, schiepen dit gedenk
teken voor Frederik Hendrik's le
ven, daar waar deze een lustver
blijf had willen aanleggen voor zich
en' Amalia. Van het Haagse Bos,
dat zich eens uitstrekte tussen
Benoorden- en Bezuidehhoüt, van
Voorhout tot Boshek, is nu - drie
eeuwen later weinig meer over
gebleven, zo min als van Moy
Heintgen's plannen voor een lust
slot. Wel bouwden andere prinsen
na hem de koepelzaal uit tot een
Machtig is het schouwspel dat van de vier grote
wanden en de inspringende hoeken van de Oranje
zaal in het Huis ten Bosch de toeschouwer boeit
Het is een grootse manifestatie van de Vlaamse en
Hollandse Barok. Het leven van Fredrik Hendrik,
de stedendwinger wordt hier in talloze grote en
kleine panelen weergegeven. De opdracht daartoe
gaf zijn weduwe, Amalia van Solms, die zijn roem
rijk en opofferend leven door het nageslacht wilde
doen gedenken.
Op deze gedachte is zy waarschijnlijk gebracht
door Maria de Medid, die tijdens een bezoek aan
de Prinses gesproken moet hebben over het muuso-
leum, dat deze voor Hendrik IV van Frankrijk had
doen inrichten in het Palais de Luxembourg te Pa
rijs met schilderingen Van Rubens.
Deze Vlaamse meester was inmiddels overleden.
De Prinses liet daarom haar oog vallen op enkele
Vlaamse en Hollandse leerlingen van hem en ging
daarbij de grote Hollandse meesters als Rembrandt
en Hals voorbij.
Voor een schildering voorstellende de tnumph
van Frederik Hendrik werd de Antwerpenaar Jor-
daens gekozen, In deze een hele wand van de grote
zaal beslaande moest vooral naar voren gebracht
worden de figuur van de vredestichter. De Prins
had inderdaad het pad gebaand voor de vrede van
Munster die kort na zijn dood tot stand kinam.
De symboliek van de werken is typisch van Huy-
gens en doortrokken van Griekse mythologie en
zeer- ingewikkeld, zoals ook de taal van deze zeven
tiende ceuwer. De aUcgo/riën zijn zonder uitleg met
ten volle te begrijpen.
De bouwmeester Jacob van Campen, zelf schilder,
werd belast met de leiding en de coördinatie van de
schilderingen. Hij verstrekte de schilders zeer nauw
keurig opdrachten. Zo nauwkeurig dat enkele
Jordaens bijvoorbeeld eert lange correspondentie
met Huygens voerde om onder de benauwende
voorschriften uit te 'komen. Men staat uoloens te
genwoordige kunstbegrippen versteld, dJat dc mees
ters er in slaagden meesterwerken te scheppen on
danks de beperkende voorschriften. Dit kan de re
den zijn, dat figuren als Rembrandt gepasseerd
werden. Maar in ieder geval is een gaaf barok ge
heel bereikt, dat voor ons twintigste eeuwers on
danks de bezivaren tegen de barok en tegen de ge
kunstelde allegoriën indrukwekkend is.'
',;kohinglyk lust-huys int bosch"
.-twee vleugels,, werden .tegen de
Oranjezaal aangeplakt. Het geheel
mag er misschien niet eleganter op
'geworden zijn en wat wonderlijk
van stijl, paleiselijk werd het toch.
DE ORANJEZAAL is er het cen
trum van gebleven met haar
hoge, gekroonde koepel en haar gi
gantische, in de architectuur op
gaande schilderingen, waaraan tien
zeventiende-eeuwse kunstenaars
gepenseeld hebben. In een met vier
paarden bespannen zegewagen rijdt
Frederik Hendrik zijn triumf door
het vlammende coloriet van Jor
daens' weelderige compositie. Ver
gulde luchters hangen neer en de
zon doet het brocaat en verguldsel
der meubelen glanzen en gloeien
als de late rozen, buiten dn het ro
sarium, voorbij het weelderig ora-
wingerde bordes. In de Oranjezaal
worden thans de grote recepties ge
houden en waar Amalia van Solms
eenmaal haar woonvertrekken had,
kunnen nu de gasten anticham
breren. Schenkingen van Aziatische
vorsten deden er de Chinese en Ja
panse zaal ontstaan. Kostelijk lak
werk eh porcelein, rijk behang van
beschilderd rijstpapier en gebor
duurde zijde, kostbare schrijnwer
ken en plafonddecoraties overwoe
keren er elkaar in pracht.
Wandel door de zalen en gangen
en merk dan het schrille contrast
met de kille, ingehouden weelderi
ge, eetzaal en vooral de strenge hal
met haar witgepleisterde muren,
donker eiken trappen en marmeren
plavuizen. Een deur blijft er geslo
ten, die naar de noordelijke vleu
gel, waar de huidige koninklijke
vertrekken gelegen zijn. Bewoond
worden ze weinig: de sanitaire
voorzieningen zijn gebrekkig en er
geldt een absoluut stookverbod.
Een paleis van drie eeuwen gele
den is nu eenmaal een anachronis
me, moeilijk aanvaardbaar als
woonverblijf, maar kostbaar voor
ons als. monument van een verle
den.
OM DAT VERLEDEN mogen de
gordijnen oud en verteerd zijn
en mag van een fraai geborduurd
kamerscherm de zijde verschoten
zijn en half vergaan. En uit_ eer
bied voor dat verleden bedwingen
we zelfs een lach om de concessie
aan de moderne tijd, waartoe een4
antieke marmeren jonkwouw in
haar gangnis gedwongen werd:
vaardig draagt ze een zesarmige
luchter, waaraan nuchter en bru
taal een electrisch snoer bengelt.
Buiten staan auto's geparkeerd en
"loopt een' waakzame marechaussee
heen en weer tussen de oude priii-
sebeelden aan de paleisingang en
het naargeestige centenaarsgevaar
te van een schuilkelder in de ver
woeste tuin midden voor hét paleis.
Binnen heerst de rust van drie ecu
wen en in de gladde gangen han
gen de groten uit vroeger tijd
waardig in rijen: fiere dames met
ronde boezems en. konen, trots en
teder tegelijk, imponerende man
nen, die men het regeren aanziet,
met rode bakken, glimmende neu
zen en scherpe blik.
Heden en verleden raken elkaar
sterk in Huis ten Bosch. Na Amalia
toefden er vele prinsessen" en prin
sen, stadhouders en hoogwaardig
heidsbekleders. Het is alsof hun
geest er nog voortleeft tussen alle
antiek en oude kunstvoorwerpen,
ondanks telefoqns en electrische
verlichting. Een vogel schreeuwt en
vliegt tegen een venster, dat kiert
in zijn verzakt kozijn. Een antiek
uurwerk slaat onze tijd met venij
nige slagen. Verstarde leeuwen tor
sen oude maar zich handhavende
wapenschilden tegen een koepel
plafond. Een vliegtuig passeert
laag. En een wat schichtig paard
naast Frederik Hendrik's zegekar
steigert door de eeuwen heen.
OF DE PALEISKOEFEL glin
stert de grote kroon in het
scherpe zonlicht en de gezengde
lucht trilt boven de daken. Een
ruiter trekt voorbij, het Haagse Bos
in, en een maaier haalt brede sla
gen door het gras. Loom tekent
'zich het goor-bleke naakt van
schroomvallige tuinbeeld]es af te
gen het groen van gazons en stru
weel. In het park heerst de se
rene rust van een landelijke zo
mermiddag; slechts wat muskieten
warrelen boven de omzoming der
vijvers. Roerloos drijven er de
plompeblaren en de witte ketker,
der waterlelies. De statige, rode
beuken en de" overhangende lin
den spreiden onbeweeglijk hun
blad. Kikkers liggen te zonnen en
de vogelrijkdom verschuilt zich in
dc takken. Een enkele eekhoorn
flitst een boom in zander gerucht.
De tijd staat stil en de klok kon
eeuwen teruggedraaid zijn, want
het fluiten van een tram blijft
vaag en ver. Dit is het moment,
dat legende en historie levend
kunnen worden: er Is weinig ver
beelding voor nodig om in het
lommer gestalten te ontwaren, ber
öachtzaam schrijdend in nauwge-
regen brocaat. Amalia uit haar
schilderij gestapt, prinsen en vor
sten uit de vergetelheid even te
ruggekeerd
Waarom niet? Het Huis ten
Bosch bewaart hun wezen. En de
sfeer van het oude. glorierijke en
pompeuze kan sterker zijn dan
onze nuchterheid
De „Stoel van Oranje" kreeg 'n
eeuw na haar bottto twee
vleugels en groeide uit tot het
Huis ten Bosch, omzoomd door
brede gazons, luisterrijk gele
gen in het Haagse Bosdat in
de laatste oorlog veel van ziin
pracht verloor. (Foto KLM).
Vorstenhmvelijk was
de Duitsers niet
welgevallig
De Duitse autoriteiten toonden
zich In 1936 weinig ingenomen met
het huwelijk van prinses Juliana en
prmg Bernhard. In November no
digde Hitier prins Bernharcl uit
voor een onderhoud. Een paar uur
tevoren ontving hij .een klein, in
burger gekleed, mannetje in
audiëntie: ir. A. A, Musscrt- Qver
het onderhoud tussen prins Bern
hard en Hitler is toentertijd niets
bekend gemaakt. In de kringen
van de rijkskanselarij vernam men
echter ai spoedig, dat de prins
correct, maar opvallend kool en
gereserveerd was gebleven. Over
deze houding, die prins Bernhard
ook nadien handhaafde, was Hitler
in hoge mate ontstemd. Goering
kwam toen met de, eis. ciat op de
huwelijksdag in Nederland dc ha
kenkruis-vlag gehesen zou worden.
Ondanks enkele opgeblazen z.g.
vlagincidenten heeft Hitier toen
toch nog een telegram met geluk
wensen aan koningin Wilhelmina
gestuurd.
De oorspronkclyke voorgevel
van dc Oranjezaal lipt thans
midden in de achtergevel ven
het huidige Huis ten Bosch.
Omringd door het groen van
klimop en linden biedt zyn bor
des een uniek uitzicht op het in
het begfin dezer eeuu; aangeleg-
dc rosarium, (Etpen foto)
DIE dag van 7 Januari 1937, hoe
ligt die, door de schrikkelijke
gebeurtenissen van ruim drie jaar
later, diep in het verleden verzon
ken! Hoe herdenken we hem door
die vijf jaren van ellende met een
glimlach vol peinzende weemoed.
Wat had het jonge geslacht van
destijds eigenlijk anders meege
maakt aan grote staatsgebeurtenis--
sen dan triestige dingen: rouwda
gen, t.w. het overijlden kort na el-;
kaar van onze geliefde Koningin
Moeder Emma, en van Prins Hen
drik. Daarna stilte; alles gins weer
voort langs lijnen van geleidel'ik
heid. niet gereken^ natuurlik
dónrbii de onrustbarende werk
loosheid en het s<?belgerinkel.^an
de Oosteliike erenzen, een feit dat
zij die 1914—'18 niet hadden be
leefd, als niet zo ernstig meenden,
te moeten beschouwen: louter drei-
sementen, grote monden, anders
niet. Buitendien, in 1914-'18 waren
we er toch ook nagenoeg zonder
kleerscheuren afgekomen, dus al-
Ion,". niet zo zwart gekeken!
En ziedaar, nieuwe reden tot op
timisme, er kwam nieuw leven in
ons Vnrr.t.enhms: onze Prinses ver
loofd. Wü all»r. wij weten nog van
die rondwandel in gen van de prin-
snliike verloofden door de straten
van onzrt oude hofstad, die spon
tane ovaties voor het Paleis. Het
volk was als in een roes. en Prins
Bernhard had zonder veel moeite
do Nederlandse harten veroverd.
.Als door een toverstaf a an vera a kt
was bier al let veranderd na die
verloving in September 1936. Het
ivas w veler verwondering dot het
vorstel iike huwelök b«noald werd
in de guurst® tüd van 't iner waar
om geen mildere maand gekozen?
Dat zou een koele feestvreugde
worden, M*»t verwondering zagen
we in Den Haag d^ houten tribunes
opslaan o.a. aan de Laan Cones, en
we zeiden: ..Om te rillen, om kou
te vatton. Gedurende de nacht van
fi nn 7 Januari haddon duizenden
zich al een standplaats verzekerd
en wachtten er uren en uren. Wel
oen' bewijs van medeleven met de
komende gebeurtenissen in het al
oude Oran jelui is: men wist. er was
iets groots op komst. Die bewuste
ochtend, toen ik me al vroeg met
mijn familie near 't huis aan de L.
van Meerdervnort begaf, vanwaar
wc een prachteezicht o» de Anna
Pa iilowna straat zouden hebben,
waar de stoel voorbijtrok, zav men
allerwegen mensen met stoeltjes en
bankjes zich reopen; velen ook
hadden oen soort periscoop, waar
mee z« boven de mensen uit kon
den kijken.
Heel de stad was luisterrijk ver
sierd. optochten, muziek: in bijna
alle kerken orgelbespelingen (gra
tis toegankelijk 1: ook ondergete
kende werkte aan een ervan mee.
F.n daar zagen we de Gouden
Koets; 't sprookje herleefde; Schit
tering van goud, rood en oranje en
koperglans van klaroenen, luistcr-
pr ach ten waaraan de nieuwe tijden
van nuchtere zakelijkheid zo arm
waren.
Zie verder pagfl
Donderdag 7 Juli 1949
VOOR TWAALF EN EEN HALF JAAR:
