HET
25
UUR
geen
TIJDNOOD,
DAADKRACHT
volgens plan
Prof. dr W.Banning: £EN CHRISTEN MOET NOOIT
PESSIMIST ZIJN, MAAR REALIST
ste
Virgil Gheorghiu mag voor zijn pessimisme zE
geen klankbodem vinden
dè nood van
onze tijd
Prof. dr F. L. Polak:
Wereldeenheid komt;
hebt slechts geduld
Aan geestelijke afbraak geen behoefte
r
S^kTwllrSlhltl?.lUn dt
ïaterdag 23 December 1950 -
11-
„Onze beschaving is verdwenen, Ludari. Zij
had drie grote hoedanigheden: zij -beminde en
eerbiedigde het Schone, hetgeen haar de Grie
ken leerden. Zij beminde en eerbiedigde het
Recht, hetgeen ze van de Romeinen leerde. Zij
beminde en eerbiedigde de
Mens, hetgeen zij heel laat
en met overwinning van
grote moeilijkheden leerde
van de Christenen. Het is
slechts door het eerbiedi-
-gen van deze drie symbo
len: de Mens, de Schoon
heid en het Recht, dat onze Westerse be
schaving is kunnen worden, wat. zij ge
weest Is. En thans heeft zij het kostbaarste
deel van haar erfenis verloren: de liefde en.
de eerbied voor de Mens. Zonder die lief
de en zonder die eerbied houdt de Wes
terse beschaving op te bestaan. Zij is
dood/'
„De mens heeft in de loop der geschie
denis nog wel donkerder tijdperken gekend
dan wij nu beleven," zei Lucian. „De mens
is levend begraven op marktpleinen en al
taren/men heeft hem geradbraakt, ver
kocht en als een zielloos ding behandeld.
Het is misschien niet juist om een derge
lijk streng oordeel te vellen over de tijd,
waarin wij thans leven."
„Dat is volkomen waar," zei de graaf.
„In die duistere tijden werd de mens ge
negeerd en bracht men hem iiit barbaars
heid mensenoffers. Maarwij hebben de
barbaarsheid overwonnen en wisten het
menselijk wezen te eerbiedigen. Nu staan
wij weer helemaal aan het begin en moeten
alles opnieuw leren. Het komen van de
technische maatschappij heeft verwoest,
wat we in eeuwen van cultuur gewonnen
en geschapen hebben. De technische maat
schappij heeft de verachting voor het men
selijk wezen opnieuw ingevoerd. De mens
is thans weer enkel tot zijn maatschappe-
lijke dimensie teruggebracht. Maar
moeten we niet gaan? Het moet al laat
zijn."
Lucian keek op zijn
polshorloge.
„Mijn horloge staat stil. Kun je me zeg
gen, hoe Iaat het is. Vader?''
„Het is het vijf-en-twintigste uur."
„Ik begrijp je niet. Vader," zei Lucian.
„Dat geloof ik graag. Niemand wil het
begrijpen. Het is het vijf-en-twintigste uur
volgens de tijd van de Europese bescha
ving." (Uit: Hetpijf-en-tmntigste uur.)
\TOOR de radio hebt u gezegd, dat een mobi-
V lisatie is vereist van alle krachten, als ant
woord op de uitdaging van het cultuurpessimisme.
U wilt, dat men tot de aanval overgaat, dat^wU
gezamenlijk optrekken naar het front. Zoudt u deze
ietwat vage omschrijving wan onze taak willen
verduidelijken? Zoüdt u in concréto kunnen aan
duiden/wat er precies-moet worden gedaan, wat
elk'individu in deze heeft te doen?"
Alswij tegenover, professor Polak zitten en hem
déze vraag stellen, "moet hij even glimlachen.
tiJa, ik ben wat vaag geweest en nu wilt u we
ten: wat" moet de vrouw achter de wastobbe' hier
mee aan?"
..Naar mijn mening is-de eerste stap deze, dat
men-de mensen laat zien, waar wij heengaan als
aan de massificatie van het'leven geen halt-wordt
toegeroepen. Het is-nodig, dat de massa wordt
wakker geschud en daarom is een boek als- dat
van Gheorghiu van zo 'groot belang. Alleen: ik
deel Gbeorghiu's- pessi
misme niet. Maar. daar
over straks."
Met wlen. zult. gij
mij verge lijken
dien ik gelijk'zy?
zegt de Heilige
Heft uw ogen op en
aanschouwt: 'wie
heeft al deze dingen.
geschapen?
Die. de Heer uer-
toachten,- ontvangen
nieuwe ^kracht;.
Z\j krüoen nieuwe
vleugelen gelijk
de adelaar,
zij lopen en worden
niet moede,
zy wandelen en
worden niet mat:
Jesaja 40
Virjll GheorgWn
PROF. ARNOLD J. TOYNBEE:
Wat is het karakter van de wereldcrisis, die wij
vandaag de- dag meemaken? Doordat wij in mate-
•'jrleel Opzicht meer 'en meer van -elkaarafhankelijk?
'worden, groeit .de wereld in snel tempo naar een
eenheid'toe.
:-j Dit is de climax van eenverandering in:.de
.menselijke samenleving, die aanvankelijk heel'ge
leidelijk ging. en zich nu vrij plotseling met groter
spoed voItreKt.
Als wij inderdaad op weg zijn naar een toe
stand, waarin de broederschap der mensen een
werkelijkheid is, dan zijn wij op de goede weg.-1
Maar hoe kan dit streven naar wereldburger
schap onder de mensen, een wereld-crisis veroor-
'zaken? '.- -.
Tóch geloof ik, dat de wereldcrisis een gevolg
is van het feit, dat wij een eindweegs gevorderd
zijn. naar een wereld-eenheid. Deze beweging ver
oorzaakt een crisis,, doordat het zo snel gaat. Klas
sen en naties, die vroegervolkomen gescheiden
i elkaar leefden en zich voor elkaar niét ver
antwoordelijk voelden, staan nu plotseling voor de
noodzaak, samen te leven.
Nu wordt van. ons
fevraagd, 'dat - wij Ver-
raagzaam- zy"n en ge-
duldig, geven - ennemen,"
-bereid zijn-tot zelfopoffe-
riug. Maar elk -.:var^ons
zou de wereld-eenheid tot
stand .vóllen zienkomen
"volgéns rijn eigen ideeën
of volgens de-'opvattin
gen, die in zijn eigen om
geving worden gehuldigd.
Er zal- een wereld-een
heid komen. Maar langs
welke weg? Vrede en
samenwerking? 'Of oorlog
'en revolutie?
Prof. A. Toynbee
jM"ET de mensaap is het be".
gonnen. Die nam *n stok.
sloeg er vruchten mee van
bomen en hoofden van röra-
pen. Toen- al werd dé stok,
technisch instrument in zijn primitiefste vorm.
ten goede en ten kwade gehanteérd. Niemand zal
het wagen,1 op te merken: Dat; waren maar mens
apen! Want-sindsdien heeft een indrukwekkende
rij wijze en verstandige geesten even. wijze en
verstandige gedachten over goed en kwaad aan de
.mensheid meegegeven en er is ..niets veranderd.
Het technisch instrument."is geperfectionneerd in
Leen mate, die niet goed. Voorstelbaar 'riteer islMaftr
eeu>yen cultuur hebben niét kunnen voorkomen,
- dat.-wij-zijn .blijven doorgaan,dit instrument te>-
gebruiken, zeker, ten goede, maar evenzeer ten
kwade. En.de vraag, of wij wel zoveel wijzer zijn
dan de mensaap, die met zijn- stok andere mensr
apen van het hoofd, beroofde, is al té vaak gesteld.;
dan dat zij nog indruk zóu kunnen maken.
VrrEL ïs er in de laatste decennia een aspect bïj-
gekomen. Charley Chaplin duidde daarop in.
zijn film „Modern Times", toen een gigantische
technische apparatuur hem, klein mannetje,- te
machtig werd en-hij terecht kwam in deze enorme
.mechanische installatie, zonder te; weten, hoe rich
uit de wir-war van tandraderen, hefbomen en zui-
gerstangente. bevry den. Wij weten niet alleen
- niet, hoe:wij de techniek zullen hanteren, de tech
niek hanteert óns. Dit is het thema van het op
zienbarende boek vanC, Yirgil Gheorghiu, Het
'vijf 'eü twintigste Uur. Deze Roemeen is'van me
ning, dat de mens ondergeschikt is geworden, aan
de-technische slaaf, „de knecht, die ons iedere dag
"duizend diensten bewijst, waar'we niet meer bui
tten kunnen. Hij drijft onze auto's voort, bezorgt
ons licht, verschaft ons water om te wassen, mas-
seert ons, vertelt ons interessante geschiedenissen,
als', we 'onze radio aanzetten, legt wegen aan; ver
zet' bergen, Wij zijn' rijker dan onze lotgenoten
"van vóór tweeduizend jaar, die slechts, enkele tien
tallen slaven bezaten! "Wij bezitten ze met duizen-
den.' De numerieke meerderheid van de technische
slaven is overweldigend. Zij hebben de sleutel
posities. de strategisch belangrijke punten van
onze maatschappij in handen. Er blijft de mense
lijke wezens niet anders over dan te leven naar
hun ijzeren wetten. Zo zijn wij bezig, in robots
te veranderen. Het menselijk leven heeft nog
slechts waarde als energiebron. Het wordt in de
fatsoenshalve onuitgesproken -— gedachte ge
weest van millioenen mensen, die wisten van het
leed van andere millioenen medemensen en er
niets aan deden, Totdat de techniek, de industria
lisering en de economie er een eind aan maak
ten. Men gaat zich het lot aantrekken van' de
ettelijke millioenen vluchtelingen, die zich binnen
Europa's grenzen, bevinden want... die vormen
een economisch probleem. Wie zal willen betwis
ten, dat het bevorderen van sociale voorzieningen
economische noodzaak is? Wie is 20 naïef te ver
onderstellen, dat de Amerikanen alleen uit mens-
Hevende overwegingen bereid zijn, de milliardea
spuwt, waarop^bi^'Ziehdvergenoegd; terugtrekt. Als ..dollars, ten. behoeve van de Marshall-hulp te
de .pestepidemie ,deze. rittÉ9„verstoort,* is de '"zin vau; fourneren?- .Ziet ge,,' zegt menigeen in antwoord
zün leven verdwenen- BrofessorrVan der Leeuw, op deze' reacties, nog: nimmer. ïs zo. duidelijk aan
tekende hierbii han; rïiDit^L.hét'ériézèhvAe'. wrv.v'i.vhèridaglicht'-gétfèden dat .ons gehele maatschap-
.pelijke bestel is besmet en daarom verdienen de
boeien van de technische slaven doodgedrukt." Al
dus Virgil Gheorghiu.
HET is een sombere profetie, die hier de wereld
wordt ingeslingerd. Onze eerste reactie is:
Gheorghiu staat niet alleen. Zei ook Spengler niet,
dat optimisme lafheid is en dat alleen dromers
nog een uitweg zien Atit de misère van deze tijd?
En, om nog slechts één voorbeeld te noemen: In
La Peste van Camus komt een oud mannetje voor,
dat elke middag tegen vijf uur op zijn balkon
treedt, de'katten uit de buurt lokt en dan met
grote behendigheid een der dieren op de kop
tekende hierbij 'aan; - „Dit-,"is bet griezeligste vèr-
haal, dat ik in. lang; ^lezert; heb,qvéèlgriezeliger
dan dë hele pestgescfaï'edems, die. Camus verhaalt.
Want het is een symbool van onze'beschaving,
die op de rand van de volkomen zinloosheid zich
beweegt. Wij zijn* ènörm knappe specialisten, al
was: het maar in het óp de. kop spuwen van een
kat. Eeuwenoude riten, eerwaardige wetenschap,
alle beschaving schijnt uit te' lopen op een tech
nische prestatie, waarvan de zin meer dan du
bieus is."
EN vroeger dan?, is onze tweede reactie. Hoe
veel millioenen zouden in de loop der tijden
in naam van de een of andere „waarheid" ter
dood zijn gebracht? Hoeveel overigens bewonde
renswaardige kunstwerken zijn tot stand gekomen
ten koste van duizenden mensenlevens? Maakte
men zich vroeger. druk om de. beschaving, toen
mensen als. slaven werden bekeken, beklopt en
verkocht? En toch heeft die beschaving zich ont
wikkeld. Zij is zich blijven ontwikkelen,-ondanks
afschuwwekkende heksenprocessen en wrede in
quisitie. Mensen, wezens .als .en-ik, zijn gemar
teld, gevierendeeld.- onthoofd, onschuldig vaak en
met de meest geraffineerde middelen. En altijd
zijn er wel onheilsprofeten opgestaan, die het
einde van de beschaving, van de wereld zalfs,
hebben voorspeld. Maar zij hebben zich vergist
en nu, na twee wereldoorlogen, is onze bescha
ving nog niet verdwenen. Waarom zouden we
dan de wanhoopakreet van deze Roemeen ernstig
nemen?
BEN ik mijns broeders hoeder? Dit zijn de
woorden van Kaïn, de man, die de eerste
moord op zijn geweten had. Dit is ook eeuwen de
verontrustende woorden
onze volleaandacht.
van Virgil Gheorghiu
„Waar we heengaan,
heb ik in Amerika ge
zien. Daar is men het
ontwend, iets zélf te
doen. Men. wèndelt er
zelfs niet meer.; Voor «en
boodschap op,'.-de hoek
neem je 3e auto. Men.
vermaakt zichzelf niet;
'men laat zich vrijwel"
uitsluitend en masse ver-,
maken, door film en ra
dio, vooral door televisie.:
De gevolgen voor op
voeding en onderwijs
niet alleen, maar ook
voor volwassenen, zijn Ja
sommige, oprichten, ontstellend. Dit houdt ook. voor
ons een ernstige - waarschuwing - in, - -;A:q
ET komt mii voor, dat planmatig moet wor
den ingegrepen, net zoals economische en.
vraagstukken tot oplossing zijn gebracht.
Nog niet zo lang geleden was sociale zekerheid
een illusie, massale werkloosheid een onvermijde
lijk kwaad. En het is toch gelukt, dit grondig ia.'-
veranderen, -door in de economie volgenseen te- ,-.
voren uitgestippeld plan te handelen".
„Dit moet ook mogelijk.zijn ten aanzien..van de
cultuur. De vrije-tijdsbesteding (want déar ligt de
kern van het probleem) moet de aandacht hebben
van de Overheid. Deze zal een actieve cultuur-
politiek moeten voeren, d.w.z. culturele activiteiten,
ontstaan uit particulier initiatief, moeten mogelijk
maken en metterdaad steunen."
„U weet, in beginsel, gebeurt dit al. Binnenkort
zal een commissie aan de minister van Onderwijs
rapport uitbrengen over de gewenste instelling
van een Raad voor de Vrije-tijds-be£teding, welkej
regelmatig zal kunnen adviseren, wat de Overheid :q
te doen staat Tn het Nederlands Culturepl Contact
beraden zich de topfiguren uit organisaties, die
zich op cultureel terrein bewegen, over de vraag,
hoe men alle activiteiten kan bundelen en bever-
deren."
„Dit alles is verblijdend, maar het is - lang niet
voldoende. Zangkoren, amateur-toneelgezelschap-
XAT IJ weten al niet, hoe wij een stok zullen ban- pen, volksdansgroepen kortom die verschillende
teren, menen anderen. Hoe moet dat afloDen. vormen van cultuur, waarvan de beoefening een
teren, menen anderen. Hoe moet dat aflopen,
nu de atoombom de functie van de stok heeft
overgenomen? En zij denken aan de Arabische
vissers uit het sprookje uit Duizend en een.'Nacht,
die een fles vonden in hun netten. Aan land ge
bracht, bleek die fles een kwaadaardige geest te
bevatten. Nee, deze vissers poogden niet, de geest
naar hun-hand te zetten; zy waren zo verstandig,
:de fles, .met geest en al,.in zee terug te werpen.
<Wie atoomkracht wil beheren, is als de tovenaars
leerling, uit Goethe's ballade, die. niet b|j machte
is, de opgeroepen geesten naar hun rijk te ban
nen.' En het is toch duidelijk, dat wij allen leer
lingen rijn! Wij weten de vlucht van wetenschap
- en techniek niet meer te stuiten en al hébben
wij bewondering voor de uitvinding van de peni
cilline, van de automatische telefooncentrale, die
slechts één faut per LOÖÖ.ODD.OOO contacten maakt,
wij weten, niet meer, wat .wij er mee aan moeten
en vandaag of morgen wordt Gbeorghiu's voor
spelling bewaarheid. Misschien heeft hy wel ge
lijk als hij beweert, dat de revolutie van de tech
nische slaven al in voilé gang is.
persoonlijke bijdrage van de mensen vraagt, zowel
jongeren als volwassenen, vooral ook op, het platte
land. verdienen steun.' Bezoeken aan concerten en -
schouwburgen moeten mogelijk worden gemaakt
.tegen... geringe prijzen.
„Als u rne vraagt, wat er gedaan moet worden, zj,® ..-
ik het alles duidelijk, voor. me. Niet als een. iüusiej!'
maar als een toekomstbeeld, dat waarlijk niet, zo
moeilijk te verwezenlijken is. Eigenlijk moesten de
modernste vormen van techniek hierbij juist; kun- q
rieri worden ingeschakeld, straks de televisie. Het
onderwijs zou veel meer hiervan moeten profiteren,
en ruimere aandacht moeten besteden aan zélf-
werkzaamheid en aesthetische vorming.De;-Ker
ken zouden voor het grote belang van al dit: soort
zaken op het gebied van vrije-tyds-besteding en
cultuur nog meer oog moeten krijgen.'' 'V
„En het individu? Dat is heel moeilijk te zeggen,"-!,
omdat men geen r ecepte hgeven k anen .Jép - -voor
LjOc/geloaf:.:;
„Een Christen heeft nooit pessimist te zijn, maar
realist. Kerstmis is: Het komen van Gods heil in
de geschiedenis. Christus' geboorte is hèt beslis
sende moment in de historie en daarom is voor de
wanhoopskreet: Dit is het vyf-én-twintigste-uur!
geen'plaats.": "r
Dat is voor professor dr W. Banning het ant
woord op Virgil Gheorghiu's cultuurpessimisme.
Dr Banning blijkt door dit boek allerminst van
zijn stuk gebracht te zijn. Als wij hem vragen naar
zijn oordeel, begint hij met zijn wetenschappelijk
bezwaar; Gheorghiu ziet de invloed van de tech
niek op de menselijke samenleving .verkeerd.
„Weet u," zegt hij, „toen de Haarlemmermeer
zou worden drooggelegd, voorspelde men de onder
gang van Noord-Holland. Dit was immers een on
geoorloofd ingrijpen in de natuurDat Is een
vergissing gebleken, zoals ook de voorspelling van
Gheorghiu een vergissing is."
„iedere nieuwe phase in de ontwikkeling der
techniek schept andere problemen, in het bijzon
der voor hen,'die.de technische Instrumenten moe
ten hantéren. Een veelal zeer gering percentage
.van' de arbeider^, komt in deze ontwikkeling niet
mee. Nti wil ik' de eerste zijn om mee te beraad
slagen over de vraag, hoe de nood van deze groep
sociaal tot oplossing kan worden gebracht, maar ik
.wil er beslist, niet de conclusie uit trekken, dat
de techniek zonder meer een vloek is voor de
.mensheid."
„Inderdaad hoeft de techniek een indrukwekken
de hoeveelheid arbeid overgenomen. Voor zover
deze arbeid vroeger met de handen moest worden
verricht, is daar op zichzelf geen enkel bezwaar
tegen aan te voeren, integendeel. Wat de geeste
lijke arbeid aangaat, is ce ontwikkeling al even-
.min verontrustend. Zoker. tegenwoordig wordt de
term. „denkmachine'' gelanceerd. Dat is een sug-
gestief-.woord; maar, daardoor moeten wij ons niet
laten imponeren. Machines kunnen" denkarbeid
verrichten; maar nooit zal deze arbeid creatief
kunnen Sijn/Door middel van een machine is geen
hypothese op te stellen. Dit blijft alleen mogelijk
voor de mens, die daardoor meester over de techr
niek -blijft;"-' -
Professor Banning koestert ook een groot moreel
bezwaar jegens dit boek. q,l-
- Wat'Gheorghiu doet,-is literair spelen met ge
weldige dingen. Problemen van wetenschappelijke
aard trekt hij in een emotionele sfeer en het heeft
Christus' geboorte is 't beslissende
moment, in de geschiedenis
succes. Ik haat kerels, die de mensheid toe
roepen:. Het is hot vijf-en-twintigste-uur! en zich
me; van kant makeu, zoals Ik ook de kerels haat.
die er tussenuit trekken. Wat wij te doen hebben
is ervoor te zorgen, dat de Westeuropese cultuur
■niet ondergaat! Aan negatieve onheilsprofeten heb
ben wij niets. -Wij moeten bouwen, ook geestelijk.
Aan geestelijke afbraak hebben wij waarlijk geen
:behoefte."
„En vraagtqu me nu,-wat Ik als Christen op dit
boek te zeggen heb, dan stel ik voorop: Christus
is-', niet'gekomen om de Weseuropese cultuur te
redden. Maar bovendien: ik geloof niet aan een
ondergang van de Westeuropese cultuur. Mee door
de ontwikkeling van de industrialisering zijn alle
landen der wereld zo van elkaar afhankelijk ge
worden. dat het onwaarschijnlijk moet worden ge
acht, dat West Europa ondergaat. Als men het
woord „ondergang" tenminste ernstig neemt." Maar
zelfs als dit zou gebeuren, kunnen wij Christus
"niet"tér verantwoording roepen".
,;Wel-zyn wy als Christenen mee verantwoorde
lijk voor het be
houd van de
culturele waar
den in Europa.
Als de waardig
heid van ds
mens In het ge
ding komt, dan
is een culturele
waarde in ge
vaar en is het
dan ook de taak
van de Christen,
deze waarde te
beschermen."
„Tenslotte zeg ik als Christen: Ik heb geen pes
simist te zijn. Daar is geen enkele aanleiding voor
want ik weet, dat de loop. dér geschiedenis in Gods
hand Is; Kerstmis, is ;het ingrepen, van God in onze
geschiedenis. Deze wetenschap sluit alle neiging
tot wanhoop en twijfel volledig uit. Zeker, ik twij
fel wel eens, maar dan alleen ln een zwak ogen
blik. God heeft de leiding in de historie. Dat is
ons genoeg."
„Nog een vraag, professor. Hoe komt het dat de
Kerk fBalt? Zij zegt. de oplossing te hebben, het
reddende Woord te weten, maar zij spreekt hét
niet. Althans niet zo. dat de vertwijfelden en wan-
hopigen het aanvaarden.. Boeken als Het vijfen
twintigste Uur en De God die faalde, specimine
van deze geestesgesteldheid, worden door milliae-
nen verslonden en vinden weerklank. Maar aan
het antwoord van de Kerk gaat men voorbij."
„Nu tilt u aan een rotsblok. TJ hebt gelijk, dit Is
voor de Kerk de meest urgente kwestie. We z|Jn
er mee bezig. WU roepen christen-economen, chris
ten-sociologen. christen-arbeiders uit de bedrijven
bij elkaar en vragen: hoe moeten w|J het zeggen?
Het gebeurt ook oecumenisch; de Wereldraad van
Kerken Is ermee bezig in Geneve. Er zijn predi
kanten, die het gaan zien. We zien met Spanning
uit naar de resultaten."
mui»
iwinrmiOTntiiiiini'iD
Het beek Het vijf-en-twin-
tleste uur 1s uitgegeven bh de
N.V. U-.tgeversmaatschappy
Psx te Den Haag.
De toespraken van prof. dr
F. L. Polak voor dé VpRO-
mlcrofoon zyn - onder de titel
De bedreiging der menselijk
heid Inde crisis der moderne
.cultuur, gebundeld en uitgege
ven door firma W. Gaade ln
Delft.
De Illustratie op deze pagina
is van de hand v»n de Engelse
tekenaar Arthur Wragg en
ontleend aan De psalmen voor.
het moderne leven, uitgegeven
door Bosch en Keuning ln
Baarn.
Tx'"-p-- «ii» 'k LwoAoM wvkw 4- ieder vele mogelijkheden, open. staan.
D „i»» %t dc pis.misten. niet interessant". fchlef- g^ud. «Uwet «at
Vast staat, dat het bock van Gheorghiu in Frank- hem te doen staat, althans in beginsel. Maar mis-
ryk millioenen lezers heeft gehad cn dat in Ne- schien moet daar nog eens een ander boekje over
derland over enkele weken de zevende druk zal worden geschreven..."
verschijnen. Kennelijk heeft
de schrijver een vruchtbare
klankbodem gevonden voor
zijn pessimisme en het lijdt
geen twijfel, of tallozen we
ten niet anders te doen dan
Gheorghiu's raad op te vol
gen: Smiling! Smiifng! Keep
smi'Iing. Is dit inderdaad
het laatste woord? Neo. wij
zullen niet uw aandacht en
belangstelling vragen voor
óns antwoord op deze vraag.
Liever laten wij drie uiter
mate deskundigen aan het
woord, wier uitspraken ge
óp deze pagina kunt aan-
treffen. Van de beroemde
'historicus professor Ar
nold Toynbee vindt u een
citaat uit eerT rede, die hij
in Londen heeft gehouden
voor 2.700 jongens en meis
jes onder achttien jaar. Pro
fessor mr dr F. L. Polak,
die voor de V.P.R.O.-micro
foon uitvoerig over Het vijf-
en-twintigste Uur heeft ce-
soroken, was 20 vriendelijk,
voor ons zijn bedoelingen' te
concretiseren en professor
dr W. Banning gaf ons in
é«*n interview ziinoordeel.
Wellicht kan het -onze le
zers helpen aan een fatalis
tische ondergangsstemming,
te ontkomen, een stemming,
die h*t ontiopeHlk zou ma
ken. Kerrimfs 1950 te vieren
als een feest.
Prof. dr F. U POLAK
hoogleraar aan de Ne-
derlandse Economi
sche Hogeschool 1 te
Rotterdam, adjunct-
directeur van het!
Centraal' Plan-bureau
té- Den Haag. AL L
„Het heersend cultuur-fatalisme acht',, ik
fataal voor onze cultuur. Door redeloze
angst nalatig zullen wij in de crisisteil
onder gaan, met redelijk vertrouwend han
delen zullen wij gelouterd daaruit kunnen
herrijzen, als Pnoenbc uit de as, als nieuw
bloeiend leven uit de ruïnes."
„Wel ben ik overtuigd, dat inderdaad onze
cultuur in haar grondvesten ernstig is ge
schokt, dat voort te gaan volgens de huidige
stuurloze koers de dreiging van een cata
strophe in een zichtbaar verschiet brengt,
doch evenzeer houd ik met onwrikbare
stelligheid vast aan mijn geloof, dat hét nog.
niet te laat is voor het stuiten van een ontbindingsproces en voor een
radicale wending ten goede."
„Wij zullen moeten Ieren, in de zin van ónderrichten en onderricht
worden, dat wij met tracht en spoed moeten streven naar dë vorming 1
van een nieuwe mens in .een nieuwe maatschappij. Dat er moet- komen 1
een nieuwe mens, die een herboreh mens is, of dat er: tenslotte zal zijn 1
geen mens. Zodra niet langer mensen als mensen samenleven, zal er
geen menselijke samenleving meer op aarde kunnen bestaan." 1
„Hier helpen echter geen lapmiddelen meer en geenholle, hoogge- 1
stemde frasen. Er is niet minder nodig dan'een. revolutie éen radicale"!
ombuiging van tie fiutólge ontwikkelingsgang Ket
alarmsein moet worden geheser.. Een mobilisatie van alle krachten
S,uf,fS! L ee" ^eer ,^^!ante Instelling kweken t.a.v. de
cultuur en zo nodig 'met alle middelen van de geest tot de aanval
overgaan, een doorbraak trachten te forceren. Wij hier in ons relatief
v.tS?.S.,ïi6.£M. land kunnen iets bijdragen, mits wij onae
Alï?S.htidSJ."™® en eewmenrnk ontrekken naar het Iront
AUeen een strijdbare en .weeroare cultuur kan het juiste antwoord
deVeiueiste°tyd!' 6 uitdagln^' Het Juiste antwoord èn gegeven op
B]ips°tp :Li)e70T^"^nTT^1intiESte uur aaneóbioken, waar ln het voor
hoelang- om-nog gegeven 13. weet niemand en.valÉi
niet te voorzien. Wel is naar myn-inmge overtuiging die ik. niet genoeg
herhalen kan, de. grootste nood. vah onze tijd onze t ij dno d.. Wat wil
d^en' ?s»chiedi te elfder ^e"een uur vS:
het te laat is. Maar dat zouden wij niet behoeven te vrezen, als het;
ook maar inderdaad geschiedt. Èvenaij de techniek ts ook de ensj!
o?n„5thSS'hiiU e2 Instrument: djt kan werken loutéreïd'
Scheld mf v^ralïtiwmrdelUkhetd vocu'de^aiituu^Ugglri tlilafuitenTin
„De mens kan de techniek en de cultuur ten goede richten maar
dan moeten omgekeerd de techniek en de cultuur door de mens wor-
den gericht ^op de mens. (Utt; De bedreiging der menielijkheid).
