GERBRANDY verdient lof
(inzake de oorlogvoering)
voor zijn onverzettelijkheid
Churchilliaan.se allures
oorzaak van spanningen
in de regering
,Te zwakke houding van regerii
tegenover het M C55
Wèl een beschrijving, doch
géén oordeel
Zaterdag'26 Meï 1951
Ongewenste gast
PARLEMENTAIRE ENQUêTE COMMISSIE OORDEELT:
Ontslag van de generaal Kruis Sta&JSESS t
had moeten worden overwogen yaardt deze opvatting echte
Nobody's darling
KABINETSFORMATIE VAN1945
Koningin Wilhelmina 's
o schatbare verdiensten
By de indienststeUing van Hs
Ms ,Heemskerck" door de Ko
ningin werd de minister uan
Defensie meegedeeld, dat hij
daarbij niet werd verwacht,
omdat prof. Gerbrandy daarbij
tegenwoordig zou zijn. Toen
a ties was geregeld heeft admi
raal -Furstnet zijn minister be-.
lee/dhei&shaiue nog wel gezegd,
dat het hem zeer speet, dat de
ze-bij de plechtigheid niet aatt-"
wezig kon zijn omdat er dan.
„in de longroom hfj het gebruik
van.: verversingen een plaats te
weinig wasN
Volgens prof. Gerbrandy had
•minisrer öijxhcrorn. dit niet „op
zijn fatsoen" behoeven te trek
ken. Niet dat de ministers van
Oorlog-en Marine by dergelijke
plechtigheden niet tegenwoor
dig plegen te zyn, zo zei hij.
maar er wordt altüd gevraagd
op de aanwezigheid van welke
■ministers de Koningin zou prijs
stellenl -
l-vtiVllV/ V V/1 i-lV/t i-'i-iVJ. de kabinetsreconstructie zot
benaangegrepen om zich
y-v t 7 '1 Tf '7 hem tegenstrevende „kwart
77 7 met mensen uit het M.G.
r-Yr:-.'! vV: v' v Daarvoor had naar haar cev
In een nota van Aug: '44 pro
testeerde de. heer Kruis by de
regering tegen de miskenning
van 't Militair Gêzag in de vol
gende bewoordingen. „Het
wordt door vele leden der re
gering gewantrouwd èri'aU'Shuii
natuurlijke vijand gezien, het
..wordt in de pers belachelijk gé-
maakt. Aan het Nederlandse
volk wordt 't vertoond als (een
dier van kwaadaardige afstam-
whig, dat echter üóor /de loos
heid. der regering tot kalmte
is gebracht en slechts/bij uit)
zondering uit zijn kooi*zal wor
den gelaten. Dit kan'aan' onze
geallieerde vrienden niet on
bekend blijven. Men kan van
hen niet. verwachten, dat:zij
aan „nobody's darling" (nle-r
wands lieveling) veel zullen
overlaten". -V V - ,v,'>. ,;V.
bieden",, waiarplotseling het be
schavingspeil: tót vrijwel nul - is ge
zonken of waar slechts', .vreemde
overheersing heil kan brengen.
Wordt deze zaak .niet' in het" reine
gebracht,! dan. zullen ook de" mooi
ste én beste plannenmet hét;' oog
op de terugkeer van het wettig
gezag in Nederland illusoir"" kini-
nen blijken." j-
OEN mmisterDJjxhoorn'o'p 11.
x Juni 1941 zijn ontalagverzoeJf
had ingediend en; de volgende", dag>
in de ministerraad kwam otii. deel?
te nemen aan dé discussies 'over;:
hetgeen verder'gedaan moést,wor--
den, v,de elde prof'Gérbrahdy'nadé
opening, der vergadering mee
ren,.: het hoeftruet. H.M. heeftge7
tekend en ik heb' gecontrasigneerd",
Onbeleefder kon ,v'olgens de'-heer
Dgxhoom": moeilijk. Hierop heeft yj
de vergadering,.vériatëri.; Na zörkbe--
faamde radfo-redewerd'' minister'-
•Burger. bif de minister-president
ontboden. .- Toen hy binnen kwam,-,
werd hem eenvoudig: aangekondigd;:-,
"„Uw ontslag als minister wordt,ge- -
reed gemaakt" De Regeringsvoor-
lichtingsdienst had:al een perscom
muniqué opgesteld voordat xnr, 'Bur-r
ger zelf was ingelicht,- -:Yr/'ipYfs
Om in overtreffende trap tei blfl-
veni mr. Van Heuven Goedhart waa a
door de minLater-president gepolst-
na de kabinetsreconstructie 'van '45
<3f 'Justitie wat hij had óf -
Oorlog op zich teAlëmeri. Op'.23■.Fe
bruari '45 zat hij enige Koninklijke;;
Besluiten voor uitgifte te-tekenen",
toen de telefoon ging' eii een jou c>
nalisthein vroeg.naar de i reden
van.zfln af treden.. Aangezien dejmir
nister' vanniets wist, belde hij on»
gelovig profGerbrandy. op,die zei,
dat hfi het zo nakr vónd, dat hij. bet;-
zo druk had gehad en helemaal, ge en.
tijd had kunnen vinden om. döheer.
Van.Heuven. Goedhart te. zien. Maar
het was waar. De heer Gérbrahdy
ging nu naar Versailles en had geen
tijd om de portefeuille over te ne
men. En de twee handtekeningen
onder die twee Koninklijke Beslui
ten? Nu ja, neem een pennemesjfl
en radeer ze maar weg. ...K' -v'
evenals prof. .Lieftlnck ,uit ,dc CJI.-
groep kwam,, hadden gemaakt Da
formateurs konden; toen vnog piet
weten,- dat laatstgenoemde heren
later ook tot de F. v. d.'r A. -zouden
toetreden. In ieder geval\hebben 2ij
getracht de verschillende politieke
richtingen in het'.kabinetvvertegen
woordigd te krijgen. Ookde com
munisten. Deze namen echter geen
genoegen meteen- ministerschap
zonder portefeuille'doch verlangden
tevens Landbouw, Visserij eh Voed
selvoorziening.. Daarop is :huït me
dewerking afgesprongen."g
Er kwamen drie katholieken ln
het kabinet, waarvan jdor heer Beel
op het. allerlaatste 'moment;Er was
n.L', eerst een ander'aangezocht doch'
er werd gedreigd,met een schan
daal als deze 20Ü worden benoemd.
Voorts drie S.D.AB.-èrs en van de
vrijzinnige richting, doch vooral ook
op grond van hun, grote 'ken
nis de beren Van KI effens 'en Bin-
gers. Tenslotteookéén A.R., zij-jiet
dan' niet officieel ml.:mr. Meynen
voor Oorlog. i
Met betrekking tót het tijdstip
der verkiezingen h'eèlt- 'de heer
Schermerhorn voor deCommissie
verklaard, dat dit voor hem een.
zuiver technische kwestie .wast. dt.
Drees verklaarde echter, dat hij-het.
wenselijk achtte, dat er-bij-de ver-V
warring van die eerstë tijd eenpe-;
riode 'van beraad .zou zijn. I^aar hij
voegde er aan toe,-dat;de verkiezin
gen technisch toch-niet-veel eerder
dan. na ^em*jaar- gehouden hadden
kunnen worden; In iéder geval heeft
prof. Schermerhorn.'ontkend, v dat
het er om të doen was de verkie
zingen zo laat mogelijk iè. houden.
In Juni '45 leefde hij in-de gedach
te, dat het kabinet toe1- niet langer
dan een half jaar. zoominnen wer-,
ken. Hij heeft toen gezegd;
„Wie in deze.put springt, is na e- n
half jaar een verloren mens!" -
De kabinetsformatie 1945, welke
tot het xniniflterie-Schermerhorn—
Drees voerde, heeft de Parlementai
re Enquête-commissie door enkele
verboren nader toegelicht. Conclu
sies heeft zü daaraan niet verbon
den, aangezien deze kwestie reeds
in de tijdelijke en voorlopige Sta-
ten-Generaal werd besproken. Niet--
texnin treden uit haar verslag /;'erir
kele feiten, naar voren,-wélke niet
van algemene bekendheid zijn.
Uitgangspunt dér. formateurs fs
geweest, dat een. beroep zou worden
gedaan op allé -belangrijke politieke
stromingen in ons land cn dat an-
derzijds ook dë verhouding tot de
illegaliteit, bjj welke met betrekking
tot haar staatkundige Invloed van
Londen uit, grote verwachtingen
waren gewekt, in 't oog zóu .worden
gebonden.
- Begonnen werd' met een polsen
van de 'A.R.-partïjleiders Schouten
en De Wilde, die zich echter 'ver-
zetten: tegen hun. plan met: betrek
king tot de. Staten-Genèraal n.L om
daarin de vacatures te laten bezet
ten door verzetsmemen. De A.R.-
leiding wilde dezè^ vacatures aan
vullen uit de lij sten van de verkie
zingen uit 1937. Deze onvexwachte
teleurstelling heeft de formateurs
niet 'aangemoedigd om met leiders!
vaxi andere,' oude politieke partijen
waar de samenhang bovendien
nog veel zwakker was dab. bij de
A.R. te spreken; Wel hebben, zij
nog de.'A.ÏU Bruins; Slot, die" uit het
verzet kwam en "de daar heersende
gedachten d.eeldë,. verzocht de por
tefeuille - van; Binnenlandse Zaken
op. zich té nemén. Deze!verlangde
echter, dat ook de portefeuille van
Onderwijs in A.R!-banden 2ou ko
men een eis, die de AJt. bij de
jongste kabinetscrisis hebben her
haald!doch dit:stuitte af op een
bindende afspraak, die de forma
teurs' met prof, .v. d. Leeuw, die
In het verslag komt een regeringsbeleid aan de orde, dat do
resultante is van talloze beslissingen, waarin ook de Koningin
haar aandeel heeft gehad. Alleen blijkt niet wat dit aandeel is
geweest: de ministers zün verantwoordelijk. Eerst later znllen
historici dit aandeel kunnen vaststellen. Maar op één aspect van
het optreden vau Koningin Wilhelmina In de oorlogsjaren wil de
commissie toch wijzen. Het is haar gebleken hoe de Koningin in
die jaren in den vreemde de personificatie Is geweest van het
geknechte en strijdende Nederland, hoe de eerbied voor haar
persoonlijkheid, die zü wist op te wekken, ons land ten goede is
gekomen en hoe zU door onversaagdheid en onverzettelijkheid de
krachtsinspanning van de landgenoten in en buiten bezet gebied
telkenmaleheeft weten op te voeren tot het peil, dat nodig was
om de overwinning te -behalen. Zij heeft daarmede het Neder
landse volk onschatbare diensten bewezen-
