nieuwe
op Sonsbeek '71
FESTIVAL MET
GEINIG CIRCUS
AFGESLOTEN
WINT ORGEL
CONCOURS
i
POPSHOW BOEIDE MAAR KORT j JA..N JONGEPIER
Naast objecten in harmonie of contrast met het park ook denk-werken
Harmonie en contrast
Ruimte
Reacties gevraagd op
herzieningsplan
Raad vcor de Kunst
Improvisaties
Projectie
Heerlijke 'Alice
in Wonderland'
morgenavond
in kleur op tv
Sonsbeek 71, de niet zonder
ambitie opgezette tentoonstel
ling van beeldende kunst in
Arnhem en veel andere plaatsen
verspreid over geheel Neder
land, is bedoeld om een natio
nale^ manifestatie te worden
waarin een nieuwe kunst, de
zichtbaarmaking van een nieuw
tijdperk, aan „een groter pu
bliek" getoond wordt. Reeds nu
kan vermoed worden dat dit
doel niet geheel wordt bereikt.
De belangstelling is weliswaar
niet totaal uitgebleven maar het
visioen van communicatie, van
informatie en kennisname op
grote schaar van de nieuwe,
denkbeelden is geen werkelijk-,
heid geworden. De kritische
toon, in gesprekken zowel als
in de pers, overweegt.
Deze gang van zaken is betreu
renswaardig, want enkele van die
nieuwe denkbeelden zijn zeer
waardevol, zo zelfs dat het de'basis
van de maatschappij raakt. Sons
beek 71 mag dan niet het succes
boeken dat Dali, Van Gogh of Rem
brandt weten af te dwingen en de
kritiek mag dan een scala van mee
warigheid tot vierkant onbegrip té
zien geven, toch zal deze manifesta
tie, die tot 16 augustus te zien blijft,
in de toekomst ongetwijfeld gelden
als een momentopname van een
ontwikkelingsfase in de moderne
kunst waarin, zaken van essentieel
belang aan de orde gesteld worden.
Wat was de opzet van de organi
sator van dit .Sonsbeek buiten de
perken1, Wim Beeren? De te expo
seren plastiek moest betrokken
worden op de bestaande, uit de
19de eeuw daterende parkarchitec
tuur van Sonsbeek. In het verleden
bestonden, de Sonsbeektentoonstel-
lingen uit aldaar neergezette, reeds
eerder en voor een ander of in het
geheel geen doel. vervaardigde
beelden. Dit jaar zijn de objekten
voor hun speciale plaats in het
paik gemaakt, in harmonie of con-
KENNETH SNELSON'S bijdrage aan Sonsbeek: een 35 meter lange staalconstructie boven een vijver-, harmonie met het landschap.
trast, kortom dn relatie met dat
park-landschap. De bijdragen van
Vol ten,'Bladen, Visser, Judd, Snel-
son en Oldenburg zijn hiervan de
sprekendste voorbeelden- In deze
sector is een aantal zeer fraaie en
indrukwekkende landschappelijke
situaties ontstaan die op zichzelf al
een tocht naar Arnhem waard zijn.
Tot zover is er geen 'wolkje aan de
lucht.
De verdergaande ideeën die aan
Sonsheek 71 len grondslag liggen
zijn moeilijker te vatten. Er wordt
een punt gemaakt van de ruimte
als begrip. De voorstelbaarheid van
de ruimte wordt gepresenteerd als
een zaak die verduidelijking be-
CLAES OLDENBURGH maakte voor Sonsbeek deze troffel van 10 bij 4 meter: contrast met
het landschap.
hoeft. Nu is het een bekend feit dat
veel mensen hun ogen slecht ge
bruiken maar ik acht dat een. te
smalle basis voor een. kunstwerk.
Veel kunstenaars die uitgaan van
dit modieuze standpunt vervallen
ongewild in een belerende kinder
achtigheid. Zo openbaart Marinus
Boezem ons dat de'hoogte van een
hoektoren van de Leidse Hoogland
se kerk, horizontaal op het wegdek
uitgezet, er korter uitziet dan verti
caal gezien, een feit dat iedereen
die niet helemaal van lot getikt is
al wel eens bedacht heeft. Ook het
als pasmunt gereed hebben van een
verklaring bij de jongste kunst be
treur ik. ïk wil zeker geen mystifi
catie aanprijzen maar als bet werk
zélf door zijn vorm geen klare taal
spreekt kan ik de uitleg ook mis
sen.
door JAAP BOLTEN
Maar ook is er in de Sönsbeek-
ideologie met betrekking tot ruim-
lelijke relaties de overstap van het
zuiver afstandelijke naar de inter
menselijke communicatie. De com
municatiemiddelen bepalen voor
een deel onze voorstelling van de
ruimte. Nuheeft de beeldende
kunst steeds gefunctioneerd via vi
suele waarneming; vizioenen,
ideeën en opvattingen, afkomstig
uit alle gebieden van leven en
maatschappij, vormen de inhoud
van een kunstwerk en worden door
middel van vorm, materiaal en
kleur op de toeschouwer overge
dragen. Zo "is het vroeger en zo is
hét nu. Wat verandert zijn de over-
drachtmiddelcn-
Gedrukte teksten, film, video
film, telex en andere moderne com
municatiemiddelen kunnen dienen
tot overdracht van die vizoenen.
ideeën en opvattingen, mits gedisci
plineerd gebruikt. Beslissend aan
gaande de kwaliteit van het pro-
jekt blijft evenwél de kwaliteit van
de ideeën enz, zélf. Het. film-pro
gramma, te zien in een paviljoen in
de tuin van het Arnhemse gemeen
temuseum, geeft een keuze van
kunstenaarsfilms waarbij uitste
kende items -vortoond worden. De
videostudio wordt achtereenvolgens
door verschillende kunstenaars be
mand, de discussieruimte is in ge
bruik: men oordele zelf en neme
deel.
Een belangrijk middel tot over
dracht kan de daad zijn, eventueel
het visuele resultaat van een daad.
Hieronder valt ook de daad van het
denken, liever gezegd Denken. Het
is nuyn overtuiging dat afcs deze
maatschappij, in het groot of in het
klein gezien, redding nodig heeft er
alleen heil te verwachten valt van
een meer inzicht schenkende ma
nier van denken dan gewoonlijk
beoefend wordt, en niet van een le
ger, een politiek of een regerings-
Erogramma. Provocerend en wel
rengen kunstenaars als Huebler,
Weiner, Van Elk en Beuys denk-
procédés teweeg die ik vanuit mijn
overtuiging als heilzaam beschouw.
Het denken niet om de knikkers
maar om het spel, of juist wél om
de knikkers maar dan knikkers die
verder weg liggen dan mijn neus
lang is. Over ruimtelijke relaties
gesproken!
Kritiek op Sonsbeek 71 kan
men op veel punten hebben, ik
hoef daar do mijne niet aan toe te
voegen omdat de kritiek langza
merhand genoeg geuit is. Liever
volsta ik met te wijzen op.de kan
sen die Sonsbeek 71 biedt om ken
nis te nemen, van nieuwe ideeën. Het
einde blijkt nog steeds niet bereikt,
de horizon blijkt nog steeds terug
te wijken. Het is te vergelijken mei
het nü over vandaag denken op de
manier waarop je morgen over
vandaag denkt.
JAAP BOLTEN
De papegaaien in de hal lieten het kopje-krauwen niet toe, maar
de olifantjes waren allerschattigst. Een verslag van een circusvoor
stelling? Ja en neet de laatste manifestatie van het Holland Festival
1971 bood een unieke mengvorm en droeg dan ook de titel Cirque
Musical.
In het 'Nederlandse Congresge
bouw in Den Haag waren gister
avond allé zalen bezet tot twee. uur
toe en wel voor de meest uiteenlo
pende vormen van vermaak: een
hondenshow, een keurtroep van za
del- en wielartiesten {met cyclisti-
sche kunstwerken als de. volle acht)
een rolschaatsnummer op een geën
gageerd onderwerp (revolutie), de
wereldkampioen goochelen, er werk
te een snelleken ai'es mee, men kon
ballen gooien op bekende figuren
(veel animo voor Willem Drees jr.,
die hoog uittorende boven Haitink
en Louis Andriessen), een onbe
schaamde moppentapper liet zich ho
ren (oeroud inderdaad), er waren
muzikale clowns, mime, enfin, aan
alles was gedacht. Zelfs aan muziek:
onder meer een levende jukebox
(van Satie tot de sissies), het Resi
dentie-orkest met veel smeltends en
een passende opéra comique „Les
Saltimbanques" in een verrassend
goede bezetting en met fraaie beeld-
projecties. "Wat dal laatste betreft:
daar heeft men in Den Haag duide
lijk ervaring mee. De talrijke versie
ringen, spectaculaire zetstukken,
hadden ook niveau: hel festival pro-
RIJSWIJK, zaterdag (ANP) Het
ministerie van CRM heeft de Raad
voor de Kunst, de kunstenaars organi
saties en de instellingen op kunstge
bied gevraagd vóór 1 november een
reactie te geven op het rapport van de
commissie tot herziening van de wet
op de Raad voor de Kunst.
Het rapport, eind april door de
commissie uitgebracht, bevat onder
meer een voorontwerp van wet op de
Raad voor de Kunst.
Nieuw punt uit dit voorontwerp is
onder meer dat de Raad niet alleen
desgevraagd of eigener beweging de
mfnister van CRM advies geeft over
de kunsten en het kunstbeleid, maar
dat ook de andere ministers de Raad
advies moeten vragen over voorgeno
men maatregelen, die van betekenis
zijn voor het functioneren van de
kunsten in de samenleving. De Raad
kan ook andereu dan de ministers ad
viseren. Het werkveld van dc Raad
wordt verbreed van het strikte terrein
van do kunsten tot dat van de cultuur
in meer algemene zin.
fiteerde van de samenwerking met
de gemeentelijke commissie voor
kunstopdrachten.
Het is niet doenlijk alles van dit
grootse festijn onder de loep te ne
men, er was veel folklore, jazz, pop
en dansmuziek, vlot en afwisselend.
Maar het eerste optreden in de klei
ne toneelzaal wil ik afzonderlijk ver
melden. Want de combinatie variété
en muziek levérde één duidelijke
must op: het ensemble Syntagma
Musicum, gespecialiseerd in middel
eeuwse en renaissancemuziek, liet
zich horen geheel, correct in samen
werking met een jongleur.
Het synchroon verloop liet alleen
wat te wensen over, want het Neder
lands Blazersensemble, present bij
de straatmanïfestaties bij de opening
in Amsterdam opening en sluiting
waren honderd procent festival ini
tiatie ven, de overige bijdrage» be
rustten vaak op compromissen
koos oppervlakkige muziekjes die
men domweg aan liet sluiten bij de
acrobatische toeren, maar ditmaal
had de muziek eenvoudigweg te veel
niveau.
Naar mijn gevoelen berustte deze
samenwerking in de middeleeuwen
dan ook voornamelijk op improvisa
ties. Iets waar Kees Otten, de leider
van Syntagma Musicum, heus niet
bang voor hoeft te zijn: ter inleiding
blies bij op de chaJumeau (een voor
loper van de klarinet) ter ere van de
begrafenis van Louis Armstrong een
prachtige melancholieke en socpel-
improvisatorische blues. Over inte
gratie van muzieksoorten gespro
ken Een vrolijk avondje werd het
in ieder geval niet, maar voor buik
pijn hoeft men bij Syntagma Musi
cum trouwens nooit te vrezen. Ik
vond de understatements in 01 tens
quasi klungelige praatje (onder meer
bij een solo op de worstfagot waarbij
het publiek een handje hielp) geheel
in overeenstemming met. het jongle
ren van Hans Hudson. Ook hij blonk
uit in „slappe" vondsten en bracht
soms net met die bewegingen en ac
ties die voor de hand lagen.
Ja, en dat was het gisteravond al
lemaal in hoge mate: onverwacht,
een aaneenschakeling van bizarre en
geinige gebeurtenissen. Van een ge
durfde integratie van allerlei genres
was echter nauwelijks sprake. In te
genstelling tot de laatste avond vorig
jaar ontbrak de avant-garde. Maar
feestelijk waren deze muzikale cir
cusattracties zonder meer.
ERNST VERMEULEN
(ADVERTENTIE)
UNIEBOEK-TOPTIEN
De tien meeat gekochte boeken In juni
1971
1. Jaap Ier Haar
„Qeachiadenls van da Lage Landen" per
deel 34,50
(Fibula-Van Dlshoeck)
2. AlvinTottler
„Toekomatahock"/ 19.90
{Van Holkema Warendorl)
0. Els van Llmburgh en Kathinka de Monchy
„Fondue-en Harbecuerflcepten" 4,90
(Van Dlshoeck]
4. DrA.A. A.Terruwe
„Geloven zonder angal en vrees" 5,'90
(Romen S Zonen)
5. Or Sophie Ramondt
„Mythen en Sagen van de Griekca Wereld"
9,90
(Fibula-Van Dlshoeck)
6. H.J.vflnMIJnatten-Dolfegnies
„MoederGeerte Omnibus!" 19.90
(Van Holkema& Warendorl)
7. J.P.M.vanElswijk
„Gré Brouwenatljn" 9,90
(Teleboek)
8. Jaap ie r Haar
„Saakta en Jeroen" per deel 4,50
(Van HoIkema& Warendorf]
9. Max Tailleur
„Meteen mop de wereld rond" 2,90
(Van Holkema& Warendorf)
10. Simonede Beauvoir
„Niemand is onsterfelijk" 14,90
(De Boer)
(verkrijgbaar in elke boekwinkel)
Leden van „The great family circus" in Carré.
„The great family circus" is een
groep zeer gedifferentieerde mensen
uit verschillende landendie in ct»n-
wune-uonn leven en een soort to
taal -theater makend door Europa
trekkenDat gebeuren, dat gisteren
zijn première beleefde in theater
Carré in Amsterdam, stond aange
kondigd als light- en popshow, maar
het was niet onder deze noemer te
plaatsen, want veel met een popshow
luid het optreden niet te maken.
Van ongeveer half negen tot kwart
over elf was „The great family cir
cus" constant bezig met het oproepen
van verschillende atmosferen, maar
die verzandden tenslotte in een vol
strekt slaapverwekkende show.
De uit ongeveer veertig man be
staande groep begon vrij intrigerend.
Dg achtergrond werd gevox-md door
een projectie-scherm, waar voortdu
rend filmbeelden op té zien waren,
terwijl lichteffecten over de muren
en de vloer speelden. Binnen dat ka
der dansten groepjes mensen, die zo
spontaan mogelijk trachtten te rea
geren. Dit geheel werd ondersteund
door muziek. Eerst door een groep,
die een soort ruimtelijke muziek
produceerde, maar dat liep later, met
het veranderen van de entourage
over naar andere muziekvormen, Zo
kwam er een groep die Arabische
muziek maakte, afgewisseld door een
rockgroep, in de meest ruime zin des
woords.
In dit scala van dans, licht en mu
ziek was eigenlijk alleen de licht
show echt de moeite waard. Op zich
zelf biedt de formule best aardige
mogelijkheden, maar die werden
door „The great family" niet erg
goed uitgebouwd. In hoeverre de ge
ringe belangstelling bij deze premiè
re (er liepen trouwens nogal wat
mensen weg) daar ook een rol bij
speelde valt niet te bezien.
/oor de pauze werd onder een ka
kofonie van geluid de aandacht nog
wel gevangen gehouden, maar na de
pauze bleek pas goed dat de groep te
beperkt was om voortdurend te blij
ven boeien. Dezelfde dansen, dezelf
de visuele elementen en dat alles
werd zeer pover muzikaal omlijst.
Wat overbleef was de, de lichtshow,
maar daar kan je een toeschouwer
geen paar uur mee boeien.
Het geheel was eentonig entertain
ment, dat sterk de indruk maakte
méér voor de groep zelf bedoeld te
zijn, dan voor het publiek.
JIM VAN ALPHEN
De Nederlander Jan Jongepier,
die vorig jaar het Haarlemse im
provisatie-orgelconcours won, is
gisteravond ten tweede male tot
winnaar van deze jaarlijkse wed
strijd uitgeroepen, In de stamp
volle Sint Bavo werd deze uit
spraak van de jury bekend ge
maakt nadat de vier deelnemers
elk een complete driedelige so
nate op voor dit doel vervaardig
de thema's van de hand van Hans
Kox hadden geïmproviseerd.
Het hele uitgangspunt leek twijfel
achtig. Ten eerste: een uit drie delen
op te trekken sonate vormt een op
gaaf met zo ruime grenzen dat het
improviseren gemakkelijk tot vrij
blijvend vulwerk kan leiden waarbij
echte vormende vermogens naar de
achtergrond worden gedrongen. Ten
tweede: een deel vaaKox' toch al te
uitvoerige gegevens was zo vaag van
contouren dat een markant stramien
er moeilijk aan te ontlenen viel. De
meest logische oplossing, voor dit
probleem was op zoek te gaan naar
die elementen van de thema's die ka
rakteristiek mochten heten.
Alleen de Wener Peter Planyavs-
ky (de jongste deelnemer) bleek
daartoe in staat: in heldere structu
ren ontwikkelde hij dan ook de
vluchtige septierasprongen en geac
centueerde ritmen (in deel I), de sle
pende secundengangen (in deel II) en
de rondtollende zweverigheid van
het finale-gegeven. Dit alles dan met
fantasie, kleurgevoel en architectoni
sche trefzekerheid. Jan Jongepier
wierp daartegenover veel effectvolle
musiceerdrift en virtuositeit in de
strijd, maar hij paste soms met el
kaar strijdige middelen toe en wekte
ook af en toe de indruk te zeer op
uiterlijk vertoon uit te zijn. Meesle
pend was het wél.
De Duitser Paul Damjakob, op
sleeptouw genomen door juist de
zweverige kanten van de thema's,
verzandde vaak in een niemandslana
en dat oppervlakkige gold ook voor de
Amerikaan Philip Gehring die bo
vendien het vorstelijke MiiUerorgel
wel eens tot een wee-romantisch in
strument degradeerde. Het opval
lendste in dit alles: uitgezonderd de
bijdrage van Planyavsky werd veel
van de rest ongunstig beïnvloed door
de zwakheden der gegevens. Of de
jury, bestaande uit André Isoir, Piet
Kee en Hans Haselböck, daar wel
voldoende rekening mee hield, blijft
de vraag.
LEX VAN DELDEN
De verrassende toneel-"
produktie naar Lewis
Carrolls (kinder?)boeken
„Allee in Wonderland" en
„Through the Looking-
Glass" is zondag, in kleur,
op tv te zien van 21.50
tot 22.40, Nederland II.
De verhalen zijn bewerkt
en geregisseerd door An
dré Gregory, leider van
het experimentele New-
yorkse groepje The Man
hattan Project, dat hier
mee een van de Hoogte
punten bracht in het afge
lopen Holland Festival:
bevrijdend theaterwerk
zo schreef onze toneelre
censent een heerlijke
geestesgesteldheid, een
weldaad!