mmiÉm
O Wdó
fulfil
Nijver volk
legt ook
havens in
zee aan
22 bW4mÜm
Waar... en wat?
rotterdammer
Yooriich ter verkende mor bezoek deletes tie in mprit "(ifP
Voor vervolg zie pag. 17
Uitzondering j M
Interesse
MISDADIGER
JAFAM
Geschiedenis
van stad en
haar bewoners
Sm rfPÏ 3 verkocht. Op 9 aparil-1881 kwam de
Rijnmond-revue
- m&^sJrmst&i&M jvr
SINGEL....
ZATERDAG 30 NOVEMBER 1968
ER zullen zeker zaken worden gedaan", zegt de heer J. Bax
(46), hoofd voorlichting en publiciteit der gemeente Rot
terdam, na een bezoek van twee weken aan Japan. Hij heeft daar
gefungeerd als „kwartiermeester" voor een bezoek dat een ster
ke Rotterdamse delegatie in april 1969 zal brengen. Een goodwill-
bezoek- aan een land, waar zoals verkenner Bax zegt hón
derd miljoen hard werkende, intelligente mensen wonen, die be
zig zijn met een fenomenale industriële ontwikkeling, waardoor
zij een nog veel en veel groter exportland worden.
J. BAX
bewondering voor Japanse
prestaties
voor de studie van het projekt. En
verder blijkt uit alies dat de Japan
ners goed gedokumenteerd zijn over
Nederland. „Er is bovendien een gro
te interesse voor Rotterdam. Men wi!
graag praten met topmensen uit onze
stad."
Die topmensen zuilen dan ook de
delegatie vormen. Geen groot, wel
een kwalitatief sterk gezelschap, zo'n
15 man, bestaande uit vertegen
woordigers der gemeente (het haven
bedrijf inbegrepen, van de Kamer
van Koophandel het bedrijfsleven en
de Stichting „Havenbelangen". Het
gaat de mogelijkheden bezien een
groter stuk van de verkeersstroom,
die uit Japan naar Europa komt, op
te vangen.
Voorlichter Bax is in die veertien tenstaanders „gesloten" Japan, waar
jagen geboeid door Japan. Hij kwam de „sjogoen" (militaire bevelhebber)
jarug met stapels informaties en regeerde. Deze relatie was niet alleen
boordevol enthousiaste verhalen. zakelijk, maar ook cultureel, medisch
Donderdag legde hij de werkgroep en o:a. filosofisch. Deze Nederlandse
Rotterdammers, die het komende be- -
zoek voorbereiden, een rapport van
ruim 50 pagina's, voor. In dat stuk is
kaast alles al geregeld. „De Japan
ners zijn uiterst minutieus".
Direkte aanleiding tot het bezoek is
de zusterhavenrelatie tussen Kobe en
Rotterdam. Beide havensteden (onge
veer even groot wat bevolkingsaantal
betreft) hebben al jaren kontakt. Vo-
-jir jaar werd de relatie met enig
'ceremonieel officieel bevestigd. Al
twee keer zijn topmensen uit Kobe L
;rer geweest. Hun verzoek tot een
tegenbezoek wordt nu ingewilligd. gr
Maar als er toch een bezoek wordt 8
gebracht, zoredeneerde men in Rot- pl
terdam, dan niet alleen naar Kobe, j.-
Zo groeide het plan uit tot een |s'
oriëntatiereis, die de delegatie ook S
zal brengen in Tokio, Nagoya, Osaka
en Nagasaki. Grote steden: Tokio met g
12 miljoen en Osaka met zes miljoen tg
spannen de kroon in dit rijtje. En
Rotterdam heeft historische aankno-
pingspunten. |g||||
Meer dan tweeënhalve eeuw lang MÊm
is Japans relatie met het Westen g-
uitsluitend in stand gehoudendoor
middel van Nederlanders. De heer fef...
Bax herinnert aan het verhaal van jSPg
bet schip De Liefde (eerst Erasmus ||g||
geheten) dat in 1598, als enig overge- fi ,y|
bleven van een uit Rotterdam ver-
trokken formatie van vier, met 24 §fp*
ménsen na een tocht vol ontberingen mg'
ia Japan kwam.
Dat was het begin van een band
met bet toenmaals voor alle bui- Saga
i
vemeurs van provincies, burge
meesters en Kamers van Koophandel
heb ik daarvan versteld gestaan.
Want de Japanners weten dat Rot
terdam de grootste haven ter wereld
APRIL 1924: Ruim 80 partikuliere
busdiensten beconcurreren de
trammaatschappij. Een beeld van bet
moderne autobus- en vrachtverkeer"
in de V. d. Takstraat
De toenmalige opkomst van in
dustrie en machines leidde Koos
Speenhoff tot deze regels: „De eleva
tors, ze zuigen het graan. De arme
werkman mag blijven staan. De dure
machine die alles lost. Terwijl het de
werkman z'n boot'ram kost"..
Pas in 1923 komen er autobussen
naar de stad. Het werd een enorme
concurrentie. Er waren liefst tachtig
particuliere autobusdiensten. Op de
route Tuindorp-Gropte Markt rijden
dertig bussen ieder van een andere
maatschappij, ander tarief en zonder
dienstregelingen. Er is een chaos.
Een ingezonden stuk luidt: „Vroe
ger werd ge als misdadiger naar het
schavot gereden, thans moogt ge zo"
eerzaam zijn als ge. wilt,het schavot,
rood, groen, geel. paars kómt op
straat naar u toegeredén, vaak dóód'
en verderf zaaiend. Het schrikbewind
der Franse rtvolutie is ec niets bij."
De kwaliteit van r_de'bussen is
slecht. In een krant adverteert een
giers, de stadsbewoners staan in het
middelpunt.
De heer Zonneveld begint in 1868
toen de planden voor een spoorweg
verbinding over de rivier in hef
nieuws - kwamen. Hij behandelt de
•beruchte affaire-Pincoffs in 1879 en
komt dan bij de eerste diensten met
de paardetram.
Die waren particulier eigendom
van exploitanten van cafés die „hun
nen bezoekers enen voordeligen rit
aanboden tegen gunstigen prijs". Het
„Café et jardin de plaisance" te Hille-
gersberg reed om de drie uur vijf
keer per dag naar Rotterdam en te
rug.
Maar het was nog geen echt open
baar vervoer waarvan iedereen ge
bruik kon maken. Dat kwam op 1
juni 1879, toen de Rotterdamsche
Tramway-Maatschappij de lijn
Beurs-Crooswijksche Kade ging rij
den met 86 paarden.
„l'Histoire se repète", want ook
hieraan vooraf gingen protesten van
middenstanders die bang- waren, dat
door het voorbij vliegen van trams
de etalages niet meer zouden-worden
bekeken. Bovendien zou er een par
keerprobleem voor particuliere rijtui-
gen ontstaan..
Die eerste lijn trok 13000 passa
giers in maar twee dagen. En passant
ER zijn veel vormen van ge
schiedschrijving. Heel tech
nische, vooral als het gaat om de
geschiedenis van een bedrijf of
de ontwikkeling van bijvoorbeeld
de trein, dan de geschiedschrij
ving in de vorm van een opsom
ming van feiten, zonder aardig
heden er omheen. „Rotterdam en
z'n tram"- van F. J. van Zonne
veld en uitgegeven ter gelegen
heid van het vijftigjarig bestaan
van het RET-mannenkoor is er
een combinatie van.
Naast de technische zaken over
tram en bus, naast de feitelijke ge
beurtenissen binnen het bedrijf
verschaft het boek een grote hoeveel
heid interessante wetenswaardighe
den over honderd jaar Rotterdam.
Het boek is gelardeerd met' gedicht
jes, onder anderen van Speenhoff,
anekdotes en grappige belevenissen
van trampersoneel en passagiers.
Niet de RET-mannen, maar de passa-
ZO wordt het grote haveneiland,' dat
Kobe op het ogenblik voor z(|n
kust aanlegt. Zoals men ziet, niet
alleen maar havenfaciliteiten, maar
ook kantoorgebouwen, als het ware
een .nieuwe havenstad" met alle
voorzieningen, op een oppervlakte
van ruim twee'bij drie kilometer, te
bouwen op gesteente van de bergen.
Het eiland komt op een plaats waar
de binnenzee eerst zo'n 12 tot 14
meter diep was eh wordt door middel
van dammen en bruggen verbonden
met Kobe (achtergrond)
inbreng geschiedde vanuit de fak-
torij op het eiland Decima, voor de
kust bij Nagasaki.
Daar haddén de Nederlanders hun
basis. En vandaar uit heeft bijvoor
beeld een dokter veel gedaan om de
artsenijkunde in Japan te verbeteren.
In 1868 kwam een einde aan die Uit
zonderingspositie. De keizer kreeg
weer de" alleenheerschappij en het
land werd opengelegd. Maar de Ja
panners zijn de introduktie van Ne
derland niet vergeten. „Zij denken -
veel meer dan wij in eeuwigheidster
men", zegt voorlichter Bax. „Zulke
banden houden voor hen waarde.
Vooral in Nagasaki leven die ban
den nog. Daar is ook een „Holland
House", waar de herinneringen zijn
bewaard aan de handelaars uit
„Oranda", zoals de Japanner Ne
derland noemt. „Men moet vooral
niet denken dat men in Japan niet
weet wat Rotterdam is," zegt verken
ner Bax. Bij mijn bezoek aan gou-
TUNI 1942: Herinnering aan oórlogs-
J dagen. Bjj de diergaarde komt
personeel van trams 3, 8 en 22 „in de
aanval" op voedingsgamellen. Even
panze voor de pap met pruimen
lor/er.
is, zij kennen ons alseen belangrijk
distributiepunt voor Noord-West Eu
ropa. Ze weten meer van ons dan
bijvoorbeeld de Amerikanen. En het
beeld van Rotterdam, zijn ligging en
zijn kwaliteiten staat hen duidelijk
voor ogen". De heer Bax toont deze
stelling ook aan met veel kleurig
drukwerk, dat hij mee kreeg.
Zo heeft hij een uitvoerig rapport
over een plan voor een grote interna
tionale luchthaven, die de Japanners
op het eiland Awaji, bij Kobe, in de
grote binnenzee tussen Honshoe (het
„hoofdeiland", waarop allé belang
rijke steden liggen) en Shikokoe(een
kleiner eiland) willen aanleggen.
In dat stuk ziet men een kaart van
de Randstad Holland, met Schiphol,
en kaarten van het Rotterdamse ha
vengebied als vergelijkingsmateriaal
i vermeldt de auteur dat er een bloei-
- M I 8 end „kroegleven" was. Iedereen han-
MÊÊÊËSêÊ^WiS delöe in jenever en in. 1880 werd er;
I 1 zo'n miljoen, liter in: Nederland
vRjP~ P JÖ2 J stoomtram zijn - opwachting maker,.
F En. vanaf dat ogenblik ging het snel'
J met de ontwikkeling.
'llHlMr mÊgMri', Bij het lezen van hetvolgende
Jltlilf 'scvaW' gK 'stukje vraag je jé echter af waarom
,S|X iHHBg WÈy bet zo lang moest'duren voordat de
>1 'ÜÜfci oude lijn 4 naar Schiedam verwar-
JéSPM mijïS -kreeg: December 1884. „In de
"'W mER3 y rijtuigen eerste klasse van. deRTM
''rjmzéjJBeBÊ J op de lijn Rotterdam-Schiedam zijn
- vulkachels geplaatst ter vervanging
1 - der heetwaterstoven. Slaagt de proef,
- y dan zullen alle rijtuigen eerste klasse
van dergelijke kacheltjes; worden
voorzien..."!
f ff Er is ook concurrentie geweest,
f S I Eerst van de', tweedeks' paardènwa-
LIH* fA gens, de zogenaamde omnibussen en
w m iets later van autobusbedrijfjes. Maar
eerst is er nog in 1994 de oprichting
van de Rotterdamsche Electrische
was geschreven: „Wegens ziekte van Tramweg Maatschappij die begint
Pavlova gaat de voorstelling niet met een lijn, tussen Hönïngerdijk en
door". (Een tekst die wij ons nog het Park met een spitsuurfrequentie
woordelijk herinneren).... De volgen- van vijf minuten,
de dag stierf de danseres in het Hotel Dat er toen ook gemopperd werd
Des Indes in Den Haag! op het openbaar vervoer blijkt uit,
deze opmerking: „Met lijn 10 kon je
IN een zomernacht in juli 193S nog 's wat van de stad zien". Moet
heeft een zware brand een einde, meneer van de Oosterkade naar de
gemaakt aan het bestaan van het Westërkade? Op je sloffies tien mi-
grotendeels houten bouwwerk. Het nute lope. Je kan natuurlijk ook lijn
was voor de brandweer een enorme 10 nemen."
toer om het vuur in het tussen hui
zenblokken staande gebouw onder de
knie te krijgen. Bijna ging het be
faamde „Lammetje Groen" er ook
nog aan. Na de brand verklaarde di
recteur Monnikendam dat hij een.
nieuw concertgebouw wilde bouwen
met 2300 plaatsen. (Dat waren dan
net zoveel plaatsen als de grote zaal
van de Doelen er thans heeft!) Van
de plannen is echter niets gekomen....
Wlattwostck
JAPANSE ZEE
MIJLPAAL op-9 februari 1968: om
10.15 drukken prinses Beatrix en
prins Clans knoppen in', Rotterdam
heeft zijn metro!
Xet-ïroshi!
WEKELIJKS 5e jaargang nr. 39
Teksten van A ad Begemann, J. v. Rhijn,
Kees Cornelisse Foto's Ary Groene-
veld, J. v. Rhijn, F. J. v. Zonneveld, ar
chieven gemeente en RET Onder re-
daktie van Kees Cornelisse.
OCEAAN
(0t KatjfshimS
ondernemer dat de dienst enkele da
gen zal worden stopgezet „wegéns
het grondig nazien van de wagen". In
1924 onttrokken deze autobussnorders
ruim tien miljoen passagiers aan de
RETM.
Na 'de particuliere RETM neemt in
1927 de gemeente de exploitatie weer
over en is de huidige RET geboren.
De crisisjaren brengen een enorme
■daling van het aantal passagiers,
zelfs met dertig miljoen; En ook de
RET 'moet' bezuinigen. Uitvoerig
beschrijft de heer Van Zonneveld de
ontwikkelingsjaren tot aan de oorlog.
En dan de oorlogstijd die, wat de
RET betreft culmineert in het alge
heel stoppen van alle diénsten in de
laatste maanden, geen stroom', geen
brandstof... en geen eten voor het
personeel. Andere herinneringen aan
die tijd: het versohaffen van eten
aan het personeel bij de eindhalten,
het instellen van een trolleybus, het
in dienst stellen van conductrices en
de trampolitie.
Het laatste deel behandelt dan de
opbouw met de moeilijke situatie van
het materiaal, veel te weinig bussen
en trams en verder de aanleg van de
metro.
Interessant is de beschrijving van
allerlei zaken.die voor een RET'er
gewoon zijn maar voor de passagier
onbekend: de regelingen bij. draad
breuk, het railonderhoud, de afwik
keling van geldzaken en de glad-
heidsbestrijding.
Kortom een boek niet alleen voor
tramenthousiasten, maar voor ieder
een die geïnteresseerd is in de
geschiedenis van de stad, maar voor
al in de Rotterdammersr van vroeger.
AJB
'swKom
Miyazaki
Sru/shu
Hoofdstad
Belangrijkste
Spoorlijnen
9 Vliegveld
O - jen- SQO
yO OMSTREEKS St.-Nicolaas en zij belangstelling hadden. Stoffen en
Kerstmis was het altijd gezellig damesmode-artikelen kocht men bij
om niet alleen in de grote orir.kelstra- Fortanier, bij de Holtandsche Lelie,
ten te kijken maar om ook langs de bij Mai son Jeanne en in later jaren
winkels op de Schiedamschesingel te ook bij Heinernann en Ostwald. En
flaneren. Niet omdat er veel winkels Vogels verkocht er schoenen,
waren, maar meer omdat je daar bij Van Veen verkocht op de Schie-
die-goede zaken in de etalages altijd damsche Singel jarenlang originele
wel ietsbijzonders zag. Er zijn zon- Chinese en Japanse curiositeiten,
der twijfel nog oudere stadgenotenTaartjes at men bij Maison Stoye
die,in hun woonkamer een schilderij (Wie weet het nog?) En in een heel
hebben hangen, dat ze bij Annie ver verleden kon men klapcamera's
Everts in haar kunsthandel of bij de en gevoelige platen kopen bij Mey-
heer Van Hasselt kochten. En er zijn link en meubelen bij Kam en Van
ook nog wel schoorstenen in Rotter- Rhijn.
damse huizen waarop kunstvoorwer
pen prijken, die afkomstig, zijn van
het Kunstnijverheidshuis De Distel
en die aan de eigenaars persoonlijk
aanbevolenwerden door. dé heer en
mevrouw Hollander. (Toen .wij het op
een keer met, mevrouw Hollander
over een bepaalde tekening,..hadden,
voegde ze ons toe: „V hebt er geen
verstand van: wij wel!
Bij juffrouw Peters in de winkel
van Hakkert konje urenlang gram
mofoonplaten horen zonder enige
verplichting tot kopen. Een bekende
chansonnier wist dat ook; hij kwam
er dikwijls naar de nieuwste Engelse
platen luisteren. Als: hij een liedje
twintigmaal gehoordhad-, kon hij het
ook in het Engels zingen; hoewel hij
die taal niet verstond. (Neen, wij
noemen geen namen!) Er was daar in
de winkel bijna elke middag een reü
nie van Rotterdamse intellectuelen,
die van betere muziek hielden. En
dikwijls werd er thee bij geser
veerd....
T\E allernieuwste boeken vond je
f bij Voorhoeve en Dietrich. De
heer Dietrich (die thans 87 jaar is en
bij eenzijner kinderen in Amerika
woont) kende haast al zijn klanten
persoonlijk en wist.precies waarvoor
"I/OOR wie wilde uitgaan, was er
het „Gebouw", de door George
van Biene in het begin van de eeuw
gestichte, pijpenla, waarvan de volle
dige benaming „Gebouw Voor
Kunsten en Wetenschappen" luidde.
Er is daar in de loop der jaren door
koren gezongen, door balletge
zelschappen gedanst, door orkesten
en vocalisten geconcerteerd,
ge(rol)schaatst, gefeest, gebokst, ge
worsteld, geturnd en gedemonstreerd.
Er is eens een grote nijverheidsten
toonstelling gehouden, er is een In
dische show te zien geweest en de
Damesbeurs is er (als wij ons niet
vergissen: enkele malen) gehouden....
Nooit zullen wij die koude morgen
in het begin van 1931 vergeten, toen
wij kaartjes gingen halen voor een
voorstelling van Anna Pavlova, de
beroemde danseres. Wij vonden het
hek van de donkere gang, waardoor
men toegang had tot het „Gebouw"
gesloten. Er was een stukje papier op
vastgemaakt, waarop in hanepoten CORRESPONDENTIE: Wellicht
heeft mej. N. v. C., een 80-jarige
lezeres, die ons onlangs een briefje
schreef, ook nog op de Schie-
-IJl damschesingel op de schaats gestaan,
iffd* Zij schrijft ons althans dat zij alles
F- '--*#238 wat Beschreven is, ook meegemaakt
t L«f -4 «VS Vheeft. Zij vulde een klein blaadje
jja ji jür'f met een opsomming van een groot
|ÉJjt ft-, 1 aantal feiten, waar zij zich nog alles
1§Ü van kan herinneren: de intocht van
jjpafc. Paul Kruger, een koninklijk-bezoek,
IpaBI S ff hoog water in de binnenstad, enzo-
I J tjlfiSf- i voorts. Zij was handwerkonderwij-
SÉjBI'*" tgfB I zeres en stond voor de klas in scho-
~"p 'AT len op de Dordtsc Straatweg en op de
v' Persoonsdam. Helaas vermeldde zij
W% $i 'i,*JjpjM in het briefje alleen haar initialen.
pf. ||lf|.3 Wil zij ons haar volledige naam en
■A'.J I llPfe'<arttl adres opgeven?
EN to was het door al die jaren heen:
de condukfeur, zittend of lopend,
meestal opgewekt en klaar met een
grapje, 't Zal vreemd zjjn, verlies van
sfeer, als we hem in de toekomst gaan
missen
TA IT plaatje toont van alles wat in bij-
M gaaud artikel is beschreven niets.
Men ziet bijna alleen maar water. De
schrijver stond hier dikwijls op de
schaats. Deze genoeglijke plas was in
feite het eerste deel van de oude Schie
damschesingel, dat verdween. Daarna
was liet niet meer „onze goei ouwe
singel.
j^JA, dat viel niet tegn. Velen herken
den dit wel. zeer actuele plaatje
«UI een der lantaarns bij het ingangshek
(gesloten) Nieuwe Zuiderkerk, West-
reedijk, Rotterdam. En tal van herinne*
dagen kwamen lós nu de sloop van dit
baiie gebouw nabij is. Winnaar: M. D.
d. Veer, Sticltjeslaan 20, Hilversum.
]\jü eens iets heel anders. Een molen,
jawel, maar welke en op welke
Plaats? Waar... en wat? Inzenden on-
der dit motto per BRIEFKAART svp
Pan Rijnmond-revue, De Rotterdammer,
Postbus 948, Rotterdam vóór 12, uit-
s'ag 14 december.
