AKZO
l
■8?
Nieuwe percentages
met ingang van i februari 1973:
454
5
554
654
6y4- pa
654
6%
7
Algemene E ank Nederland
Radioleerhuis Politiebonden willen
Convent van Kerken oepassen budgetrecht
Brief akademie van
wetenschappen aan
Russische collega's
Kiezers van ARP
vinden hun
partij 'rechts'
Mierenplaag in
ziekenhuis
Feut parkeren bedreigt
voetgangersverkeer
Andere vragen
TROUW/KWARTET ZATERDAG 3 FEBRUARI 1973
BINNENLAND
T13/K20
door Henk Thomas
'Wij zijn niet van sluwheid gespeend. Wij zullen niet in de fout van Groot-Brittannië vervallen.
Wij zijn te verstandig om de wereld te regeren, en daarom zullen we haar alleen maar bezitten.'
Zo vat de Amerikaanse schrijver Ludwell Deny het streven samen van ondernemingen in zijn land, die
in het buitenland economische groei nastreven.
AMSTERDAM Er valt een piek
waar te nemen in de discussies over
'het onderwerp 'de macht van multina
tionale ondernemingen'. Sommigen
hebben het onderwerp tot één de?
modeverschijnselen van deze tijd
verklaard, hoewel nog niet kan wor
den overzien of hier sprake is van
een bevlieging. Men spreekt dan over
een non-probleem, zoals prof. dr. P.
Kuir lid van de raad van bestuur
van Unilever, dat deed in een forum
tijdens een bijeenkomst van de Kring
van Amsterdamse Economen.
Prof. A. Coppe, buitengewoon hoogle
raar tan de Katholieke Universiteit
van Leuven, laat op ongeveer gelijke
wijze zijn hooggeleerd licht schijnen
over het verschijnsel. In zijn boek 'De
multinationale onderneming* dat een
voortreffelijke analyse geeft van het
onderwerp, staat na enige inleidende
zinnen te lezen, dat 'de vraag of de
multinationale onderneming een gun
stige of een ongunstige evolutie verte
genwoordigt, eigenlijk niet ter zake
is. Deze vraag is gewoon irrelevant.
t
Van onze redacteur wetenschappen
AMSTERDAM De Koninklijke Ne
derlandse akademie van wetenschap
pen (KNAW) heeft een voorzichtig-
kritisehe brief geschreven aan haar
Russische austerorganisatie over de
moeilijkheden van Russische geleer
den die de Sowjet-Unie willen verla
ten.
De KNAW signaleert het bekende
probleem van de emi.gratiebelasting,
het zeer forse bedrag dat in sommige
gevallen moet worden betaald n de
opleidingskosten te vergoede® Verder
zijn aan een aantal geleerden die geen
uitreispapieren kregen, bovendien de
mogelijkheden ontnomen om ia de
Sowjet-Unie htm werk voort te zetten.
Wij hebben zeker niet genoeg gege
ven? >m individuele gevallen te be
oordelen, schrijft de akademie, maar
wij kunnen deze maatregelen moeilijk
ïn" overeenstemming brengen met de
wetenschappelijke tradities en beleids
lijnen van uw land. Wij zijn ervan
overtuigd dat u, voor sever u het
daarmee eens bent, uw invloed zult
aanwenden om een neer bevredigen
de oplossing te bereiken.
De invloed waar de KNAW Mer op
doelt is bijzonder groot. Anders dan
in Nederland, heeft in de Sowjet-Unie
ds akademie van wetenschappen grote
beleidbepalende en uitvoerende be
voegdheden.
AMSTERDAM Het raadslid J. M.
Dom (Bejaarden) vraagt schriftelijk
of het B. en W. bekend is dat het
fout parkeren van auto's op straathoe
ken de voetgangers vaal. dwingt de
straten niet bij deze hoeken, maar
dikwijls vele meters daarvóór of daar
na over te steken. Zij moeten veelal
op het midden van de straat lopen en
kunnen niet profiteren van de voor
rang, die zij ten opzichte van het
afbuigende verkeer op deze hoeken
zouden hebben.
'Zijn B, en W. het met mij eens, dat
dat voor ouderen en invaliden, maar
ook voor kinderen en moeders met
kinderwagens grote risico's inhoudt?'
Het -aadslid vraagt of B. en W.
bereid zijn verscherpte controle uit te
oefenen op het hoek-parkeren, waarbij
in vele gevallen tussen vóór- en ach
terbumpers onvoldoende ruimte blijft
om te voet er tussen door te komen.
AMSTERDAM Mensen die hun
stem op de ARP hebber uitgebracht
zijn in'overgrote meerderheid de me
ning toegedaan dat ze daarmee op een
rechtse partij hebben gestemd.
Dit blijkt uit een onderzoek van het
Nederlands Instituut voor de Publie
ke- Opinie (NIPO). Bij een steekproef
werd aan. 1016 mensen vanaf 18 jaar
(na het presenteren var een aantal
partijen) de vraag voorgelegd: Is deze
partij volgens u links, rechts of van
het midden?
Van de AR-stemmers antwoorrdde 88
procent dat ze de ARP rechte vonden.
Een. opmerkelijk hoge score, daar van
de hele ondervraagde groep 62 pro
cent de ARP rechts noemde. Zou men
dus de mensen die niet op de ARP
hebben gestemd uit de groep isoleren,
dan komt men op een nog kleiner
percentage. Conclusie; 'buitenstaan
ders;' zien de ART inmder rechts dan
de aanhangers zelf.
Deze opmerkelijke tendens vertonen
ook de WD en de KVP. Van de
ondervraagden vond 54 procent de
KVP een rechtse partij. Van de EVP*
stemmers onder hen 59 procent Voor
de WD lagen deze cijfers op resp. 48
en 58 procent De CHC kwam kenne
lijk op het lijstje van het NIPO niet
voor. Over deze partij waren geen
cijfers beschikbaar.
De multinationale onderneming is er.
En voor lange tijd. Ze vertegenwoor
digt een gezag, dat than- reeds een
concurrent is van het politieke gezag.
Een grootmacht waarmee, naast ande
re grootmachten, rekening moet wor
den gehouden', zo besluit hij.
Anderen zien het ook niet: zo zitten
met de macht van de wereldomspan
nende onderneming en stellen het
snderwerp in een totaal ander dag
licht met de opmerking, dat 'er een
jaloezie blijkt te- bestaan bij politici,
die waarnemen, dat de multinationale
ondernemingen verder zijn geïnte
greerd dan de politiek en meer profijt
hebben getrokken van de technische
vooruitgang eten de nationale staten.
Als woordvoerder van deze ziens wij?
wierp zich mr. C. Berkhouwer op, lid
van de Tweede Kamer (WD) en vice-
voorzitter van het Europees Parle
ment, Hij vergeet, dat dictatoriaal
bepaalde economische doelen (het ma
ken van winst) nu eenmaal eenvoudi
ger kunnen worden geïntegreerd dan
algemene, veelsoortige, nationale be
langen ia democratische staten Voor
liberalen is het dan ook moeilijk om
een onderscheid te maken, tussen spe
cifieke en algemene belangen. Die
vallen, zo menen zij, steeds samen.
Tenslotte is er de groep, die bezorgd
is over de effecten van het steeds
verder om zich heen grijpende ver
schijnsel van de multinationale onder
neming. Deze wil die effecten onder
zoeken en waarderen met betrekking
tot de grotere maatschappij, waarbin
nen zo'n onderneming werkt Zij be
weren, dat de bijzondere belangen
van de wereldomvattende onderne
ming kunnen botsen met de algemene
belangen van een hele natie en dat
het ondernemingsbeleid de nationale
economische politiek kan doorkruisen
en tegenwerken.
In. feite is de multinationale maat
schappij, een maatschappij; die in
meer dan één land predukten voort
brengt en op de markt brengt, geer
nieuw verschijnsel. Meer dan honderd
jaar geleden werden grote delen van
Afrika, Azic en Amerika geëxploi
teerd door Europese ondernemingen.
Onze Oost-Indische Compagnie is :en
goed voorbeeld van een multinationa
le onderneming in oen nog riet zo
grijs verleden. Ook de kritiek op
dergelijke maatschappijen is niet
nieuw. In de I8e eeuw had de Britse
econoom Adam Smith, een der grond-
eggen van het kapitalisme, zich
hardnekkig verzet tegen investeringen
met overdreven winsten in buiten
landse plantages, terwijl mei in het
eigen land en dringende behoefte
had aan Lapitaal voor de industriële
ontwikkeling.
Bevroeden
AI is de wereldomspannende onderne
ming geen pril verschijnsel, toch
heeft men 20 jaar geleden Met kun
nen bevroeden, dat de groei van der
gelijke ondernemingen zo spectaculair
zou zijn. Nts verwacht men, dat ia
1975 bijna 35 procent van de produk-
tie van de westerse wereld (de Vere
nigde Staten uitgezonderd) voot reke
ning wordt genomen door Amerikaan
se dochterondernemingen of bedrijven
met een Amerikaanse deelneming De
directe investeringen in fabrieken,
machines, werktuigen, e.d. van Ameri
kaanse bedrijven m Europa stegen
van 6,7 miljard in 1960 tot ruit»
20 miljard ir 1970, aeer dan 220
procent dus Eind 1971 hadden de
totale Amerikaanse investeringen over
de gehele wereld de 90 miljard
overschreden.
Het overige deel van de geïndustriali
seerde wereld iaat zich ten opzichte
van de Verenigde Stater; niet onbe
tuigd: verwacht wordt, dat in 1975
niet iets minder dan 25 procent van
alles wat in de Verenigde Staten
wordt geproduceerd voor rekening
wordt genomen door Europese en Ja
panse bedrijven.
In het rijk van multinationale onder
nemingen neemt Nederland een zeer
vooraanstaande plaats in. De nationale
top-vier, Unilever, Kon. Olie/Shell,
Philip.? en Akzo, hebben in het bui
tenland zo'n $5 miljard besteed aan
fabrieken en uitrusting, wat een tota
le omzet oplevert van zo'n 10 mil
jard. De export van goederen en dien
sten van het hele Nederlandse be
drijfsleven bedraagt vergeleken daar
mee, rond 8 9 miljard. Deze cijfers
illustreren duidelijk da de economie
van ons land haast volkomen wordt
beheerst door de omvang van haar
vier belangrijkste ondernemingen.
Het puikje van tiet Nederlandse be
drijfsleven heeft in totaal ongeveer
950,000 man ir dienst, die over 50
landen verspreid in meer dan 300
fabrieken werken.
Niet te stillen
pumps
Vignetten van 5 Nederland
se multinationale onderne
mingen. Van bov en naar be
neden: Akzo, Kok Olie/
Shell, Philips, Unilever,
Hoogovens.
Dat'met het onderhouden en uitbrei
den van het over de hele wereld
vertakte netwerk van industriële
dochters een enorme hoeveelheid geld
is gemoeid, oehoeft nauwelijks be
toog. De geldhonger van de internati
onale mammoetconcerns is dan ook
niet te stillen. Weliswaar financieren
de meeste van deze ondernemingen
het grootste deel van hun investerin
gen uit eigen middelen (ingehouden
winsten), maar dat neemt niet weg,
dat zo af sn toe een beroep moet
worden gedaan op de geldmarkt. De
nationale geldmarkt, zo is gebleken, is
wordt behaald buiten welk afzonder
lijk land ook. Daarbij zal de wereld
omspannende onderneming trachten
een politiek neutrale positie ln te
amen, want oen al te duidelijke
identificatie met ee; bepaald politiek
regiem stelt de dochte mdememing
in rivaliserende landen bloes aan ver-
geldingsmaatregeleB, Het prijzen an
de apartheid in Zuid-Afrüa zou bij
voorbeeld Philip® schsfe kunnen be
rokkenen' in andere Afrikaanse lan
den, protesteren of verzet ;jr tegen
zou in Zuid-Afrika weer niet goed
vallen. Kortom een verheven onver
schilligheid zal de houding zijn van
multinationale concerns jegens sociale
en politieke waarde» als democratie,
bm eerrechten, individuele vrijheid en
Het grootste gedeelte van het weten
schappelijk en technologisch onder
zoek is in privé-handea en is daarom
economisch gemotiveerd. De universi
teiten, eens monopolie-houders, degra
deren steeds meer tot onderwijsinstel
lingen. Onderzoek naar een genees
middel tegen hoofdpijn buikloop en
ander lichamelijk ongerief is rendabel
en wordt daarom verricht Met het
onderzoek naar een geneesmiddel te
gen kanker is zoveel tijd gemoeid dat
geen rentabJllteitsberekening kan
worden verdedigd en Wordt daarom
door de privé-sector goeddeels ;eme-
den. Waarmee maar gezegd wil wor
den, dat het een uitgemaakte zaak is
wie bepaalt wat goed is voor de
burger. Dat is het bedrijfsleven, als
er genoeg aan wordt verdiend.
Van een verslaggever
HILVERSUM Op zondag 4 februari
is de tweede uitzending van het Radi
o-leerhuis van het Convent var Ker
ken. Dit leerhuis bestaat uit vijf leer
lingen en twee exegeten, lie gezamen
lijk een bepaald bijbelgedeelte zo
goed mogelijk proberen te verstaan.
Het programma wordt op elke eerste
zondag van de maand uitgezonden,
van half zes tot half zeven.
De bedoeling van het leerhuis is de
luisteraars te stimuleren bij het be
grijpen van de bijbel. Ook wil het een
model bieden voor soortgelijke projec
ten van permanente catechese in
plaatselijke gemeenten. Gedurendt; de
eerste helft van 1973 komen gedeelten
uit de Bergrede (Mattheus 5, 6 en 7)
aan de orde.
Behalve de deelnemers zijn ook een
twintigtal buitenleerliagen aan het
leerhuis verbonden. Tijdens de uitzen
ding kan door de leerlingen telefo
nisch hun advies worden gevraag», en
kunnen, omgekeerd, de buitenleerlia
gen zich net het leerhuis in verbin
ding stellen.
Als leerlingen werken mee mej. Mar-
ja Buis, prof. dr. C. Ch. F. Gordijn,
drs. L van Hulzen, mevr. H. L van
Stegeren-Keizer en mevr G. J Stri-
kwerda-Van Klinken De exegeten zijn
drs. H. Leene en drs. C. J, den
Heijer. Presentator is drs. N. A. Schu-
raan.
Aar. het radioleerhuis gaat een korte
kerkdienst naar de orde van het
Avondgebed vooraf Op 4 februari
wordt deze uitgezonden vanuit de
Witte Kerk in Vaarden. Voorganger,
prof. dr. G. N. Lammens.
Be nationale staat gaat intussen
door alsof ze het bewind blijft uit
oefenen, hoewel de macht om dat
te doen vrijwel tot op het bot is
uitgebeend. Het pijnlijkst komt
dit aan het licht als men haar ziet
sociale en economische rechtvaardig- proberen de werkgelegenheid zo i ni/jar l/nnfpn naar na IK
heici goed mogelijk te handhaven en LeiUei nUfJlfcHI llddl [JdUb
de inflatie binnen de perken te R0ME (knp) m mei zal de kop-
houden. Hierover meer in een vol- patriarch Shenouda in een be-
gend artikel. zoek brengen aan paus Paulus.
te krap om de op verslaving lijkende
financieringsdrift te bevredigen. Van
daar het in de jaren zestig van de
grond komen van de internationale va
luta- en geldmarkten. De Eurodollar
genoot een formidabele groei tot een
fonds van 50 miljard. Eurodollar-
obligaties belopen rond 2 miljard
per jaar en de schepping van s.d.r.'s
of papiergoud door het IMF (ca. $3,5
miljard tot op heden) hielp bij het
verschaffen van de zo nodige prikkels
voor de schepping van nieuw geld.
Eén van de vele neven-effecten van
het internationale geld is, dat de
nationale rentevoet, eens een belang
rijk instrument om de binnenlandse
geld- en kredietvoorziening te regelen
om zo de economie af te remmen of
nieuwe impulsen te geven, zowat alles
aan belang heeft ingeboete Zo zien we,
dat op het punt van het monetaire
beleid de macht van de -tionale
staat gestadig wordt afgetapt. Maar er
is meer.
In termen van de jaarlijkse produktie
blijken de multinationale onderne
mingen zich tot geduchte concurren
ten va» de nationale,staten te ontwik
kelen. Zo produceerde General Motors
in 1969 voor 24,3 miljard, ruim 4
miljard minder dan de hele Neder
landse samenleving in dat jaar, maar
8 1,5 miljard mee: dan Belgif en
Luxemburg samen. Blijven we dichter
bij huis, dan blijkt dat de Nederlands-
Britse oliegigant Kon. Olie/Shell voor
8 9,7 miljard produceerde. Dat is
evenveel als de hele Noorse beroeps
bevolking voortbracht. Hoe indruk
wekkend deze getallen ook rijn, zij
geven nauwelijks de ware uitdaging
aan van de multinationale onderne
ming aan de politieke machte
Uitdaging
De toegenomen uitdaging vloeit voort
uit een aantal typische kenmerken
van zo'n onderneming. Daar is in de
eerste plaats de voor de hand liggen
de internationale aard, waarbij meer
dan driekwart van produktie en omzet
Een andere karakteristiek van het
multinationale bedrijf is haar atnpas*
ingsverr »gen er grote mobiliteit.
Omdat zij in staat is om personeel,
fabrieken en machines overal ter we
reld in te zetten en overal kapitaal
kan krijgen uit internationale midde
len via het internationaal vertakte
bankwezen, zullen haar keuzemoge
lijkheden steeds veruit in de meerder
heid zijn ten opzichte van pressie of
beperkingen, die territoriaal begrens
de instellingen, zoals nationale staten
noj zijn, kunnen opbrengen. Als be
paalde regeringen niet op hun voor
waarden willen ingaan, dan kunnen
zij hun boeltje pakken en ergens
anders naar toe gaan. De multinatio
nals ondernemingen op het dak zitten
met hoge belastingen betekent ge
woon dat men van nationaliteit ver
wisselt en de winsten naar een belas
ting-paradijs (Zwitserland, Luxem
burg, Liechtenstein) overhevelt, bui
ten het bereik van sen al te hebzuch
tige regering.
In de confrontatie met de statische
macht van nationale overheden zal ds
internationale onderneming slechts
zelden het onderspit 'delven. Een gro
te hoeveelheid geld en hersenen zal
worden geïnvesteerd om legale uit
wijkmogelijkheden te vinden voor na
tionale beperkingen, D landen, bij
voorbeeld,. wa'ar een opkomend natio
nalisme da gevestigd» belangen be
dreigt, zoals het geval is met Ameri-
kaanse ondernemingenin het Hebt
explosieve Latijns-Amerika, zal men
naar de list van een joint venture
grijpen om he politieke risico te
spreiden of te beschermen. Is een
internationale onderneming daarente
gen aangewezen op belangen in één
land, zoals Kenneeott is aangewezen
op Chileans koper, dan zal men niet
schromen ont bij aantasting van deze*
belangen de hulp van de regering van
het moederland in te roepen om poli
tieke verandering ten gunste van de
onderneming in het gastland aan te
brengen.
Wie herinnert zich niet, om nog een
voorbeeld te geven, de beschuldigin
gen, die in 1954 aan het adres van
United fruit, een andere Amerikaan
se multinationale reus, in verband
met een opstand in Guatemala tegen
president Arbenz' -regering werden ge
richt? Hoge officieren lieten toen de
president weten, dat zij de wapens
niet zouden opnemer als een door
United Fruit georganiseerd legertje
huurlingen, dat over de grens bijeen
was geraapt, het land zou binnenval-
len. Men moet wel erg naïef zijn niet
te geloven dat achter deze houding de
harde dollars van United Fruit werk
zaam zijn geweest. Arbenz was ge
dwongen zijn ambt neer te leggen,-
waardoor het internationale groot-ka
pitaal éér van zijn meest cynische
zegepralen heeft behaald op de demo
cratie van een ontwikkelingsland, dat
toendertijd bezig was met ingrijpende
sociale hervormingen Hoe moeilijk
hes is door de internationale verstren
geling van economische belangen de
multinationale ondernemingen en hun
produkten te boycotten, leert ds dis
cussie over het nut van een boycot
van Amerikaanse produkten om langs
die weg de Vletnam-politiek van dat
land te beïnvloeden.
UTRECHT De centrale van politie
organisaties (van NVV, NKV en
CNV) heeft de leden van de Tweede
Kamer met klem verzocht gebruik te
maken van het budgetrecht Het gaat
de politiebonden arom dat alsnog aan
salariseisen wordt voldaan.
Over de politiesalarissen bestaat een
regeringsrapport Dat rapport advi
seert salarisverbeteringen met terug
werkende kracht per 1 januari 1971.
Dit onder meer in verband met bij
zondere taakverzwaring van het poli-
tiepersoneel. Het kabinet heeft dit
rapport als juist erkent! maar de
minister van binnenlandse zaken
heeft laten weten dat uitsluitend bud
gettaire overwegingen beletten dat
het advies van dit rapport wordt op
gevolgd.
AMSTERDAM - Hel Weesperplein-
ziekenhuis n Amsterdam wordt op
het ogenblik weer geplaagd door een
invasie van Faraomieren Het zijn
kleine miertjes, die ook in vele wo
ningen in verschillende delen van de
hoofdstad een langzamerhand bekend
verschijnsel vormen en bij ttjdes veel
last veroorzaken. De gemeente heeft
inmiddels op grootscheepse wijze de
strijd tegen de diertjes aangebonden.
'We hebben de mieren al jaren. Soms
zie je een enkeling, dan weer grote
aantallen tegelijk. Vooral in warme
zomers en zachte winters doen zich op
Onze verwarmde zalen explosies voor1,
aldus se» woordvoerder van het zie-
kenhuis. Volgens hem zijn de mieren
moeilijk uit te roeien. 'We hebben
pas weer een nieuw procédé toegepast
om te proberen ze le verdelgen, maar
je krijgt ze nooit helemaal; weg Ze
vormen geen gevaat voor de gezend-
heid, maar geven veel hinder voor de
patiënten. Als we mieren in een bed
aantreffen, wordt het onmiddellijk be
spoten', aldus de woordvoerder.
ADVERTENTIE
Andere vragen, die met betrekking
tot de macht van grote concerns,
waaronder multinationale, kunnen rij
zen zijn bijvoorbeeld: Wie financiert
de verkiezingen in ons land eigenlijk?
Wie gelooft nog dat campagnes louter
en alleen worden betaal» met lidmaat
schapsbijdragen? In de Verenigde Sta
ter is het aloa bekend, dat private
ondernemingen zich met har; en ziel
(en met veel geld) op de verkiezings
campagnes storten om door hen ge
wenste kandidaten op elk niveau, het
federale niveau (de president) incluis,
gekozen te krijgen.
Wie bepaalt verder wat onderwerp
van wetenschappelijk en technologisch
onderzoek zal zijn? En hoe dat onder
zoek zal worden verricht? De nationa
le gemeenschap heeft via de regering
wei iets te zeggen ovei wat er alle
maal op de universiteiten gebeurt,
maar ook dat is nog zeer de vraag.
Schitterende, wetenschappelijke lich
ten, die hun talenten aan de universi
teit hebben gedemonstreerd, worden
met forse honoraria naar de research
instituten van het bedrijfsleven ge
lokt. Aan universiteiten wordt boven
dien heel wat onderzoek gedaan ten
dienste van het bedrijfsleven, dat
voor de resultaten graag en goed wil
betalen.
spaarvorm
oud percentage
nieuw percentage
spaardeposito met 3 maanden opzegging
4V*°/o
spaardeposito spet 6 maanden opzegging
4Vz%
spaardeposito met 12 maanden opzegging
5
spaardeposito met 2 jaar opzegging
6
spaardeposito met oplopende
rente-looptijd 2,3, of 4 jaar
6-6Vz%
spaardeposito 3 jaar vast
ÖW/o
spaardeposito 4 jaar vast
6Vi°/o
spaardeposito 5 jaar vast
6Va%
De rentevergoeding op spaarboekjes en spaarrekeningen (4%) en op jeugdspaarboekjes
Zilvervloot (6%) blijft ongewijzigd.
MULTINATIONAAL BEDRIJF:
EEN STAAT IN EEN STAAT
A
Profiteer nü
van hogere rente
1
